Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Άγκυρα (Αρχαιότητα), Θέρμες Καρακάλλα και Παλαίστρα

Συγγραφή : Pianalto Anna (23/5/2001)

Για παραπομπή: Pianalto Anna, «Άγκυρα (Αρχαιότητα), Θέρμες Καρακάλλα και Παλαίστρα», 2001,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=3393>
Άγκυρα (Αρχαιότητα), Θέρμες Καρακάλλα και Παλαίστρα (23/5/2008 v.1) Ankara (Antiquity), Thermae of Caracalla and Palaestra (3/9/2008 v.1) 
 

1. Εισαγωγή

Τα Λουτρά και η Παλαίστρα του Καρακάλλα στην Άγκυρα συνδυάζουν το ρωμαϊκό τύπο λουτρών με το ελληνικό γυμνάσιο και εντάσσονται σε ένα καινούργιο αρχιτεκτονικό τύπο που εξελίχθηκε στη Μικρά Ασία. Τα λουτρά της Μικράς Ασίας θυμίζουν τα πολύπλοκα αυτοκρατορικά λουτρά της Δύσης, που όμως ενώνονται με την απλή γραμμική κάτοψη του ελληνικού γυμνασίου του 3ου ή 2ου π.Χ. Είναι ίσως αξιοσημείωτο ότι οι περισσότερες μεγάλες πόλεις της Μικράς Ασίας, κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, όπως άλλωστε και η Άγκυρα, διέθεταν ένα τουλάχιστον μεγάλο συγκρότημα λουτρού-γυμνασίου ενώ παράλληλα λειτουργούσαν και άλλα μικρότερα λουτρά χωρίς παλαίστρα. Στο συγκρότημα της Άγκυρας δεν έχει ολοκληρωθεί η ανασκαφή, αλλά η ορθογώνια κάτοψή του φαίνεται να εκτείνεται σε χώρο διαστάσεων 140x180 μ., με αποτέλεσμα να είναι ένα από τα μεγαλύτερα οικοδομήματα αυτού του τύπου στη Μικρά Ασία.

2. Αρχιτεκτονική περιγραφή

Το παρόν συγκρότημα αποτελείται από την παλαίστρα στη νότια πλευρά του μνημείου και τα λουτρά στη βόρεια. Στην κάτοψη των Λουτρών του Καρακάλλα αποτυπώνονται τέσσερις σειρές διαμερισμάτων, από τις οποίες οι δύο εξωτερικές περιλαμβάνουν ψυχρούς και ζεστούς χώρους τοποθετημένους συμμετρικά, ενώ οι άλλες δύο εσωτερικές σειρές αποτελούνται από μικρά και μεγάλα δωμάτια. Η παλαίστρα, τετράγωνη σε κάτοψη, χαρακτηρίζεται από μια τεράστια αυλή διαστάσεων 95x95 μ., που περιβάλλεται από κιονοστοιχίες με 33 κίονες σε κάθε πλευρά. Στη δυτική, ανατολική και νότια πλευρά της ανοίγονται επιμέρους αίθουσες, οι οποίες προφανώς εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των αθλητών που επισκέπτονταν το γυμνάσιο. Ανάμεσα σε αυτές ξεχωρίζει η νοτιότερη αίθουσα (Μ) της ανατολικής πλευράς, που θα πρέπει να ήταν αφιερωμένη στην αυτοκρατορική λατρεία και να έφερε πλούσια αρχιτεκτονική και γλυπτική διακόσμηση. Η παρουσία άλλωστε της βασιλικής και της αίθουσας αυτοκρατορικής λατρείας στο συγκρότημα αυτό αποτελεί κατεξοχήν χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου τύπου των γυμνάσιων-λουτρών της Μικράς Ασίας. Από τη βόρεια πλευρά της παλαίστρας υπήρχε πρόσβαση στον ψυχρό οίκο (frigidarium) και στη βασιλική των θερμών. Η βασιλική λειτουργούσε ως χώρος συνάντησης και δημόσιων συγκεντρώσεων. Πρόκειται για μια μακρόστενη αίθουσα που εξασφάλιζε την επικοινωνία μεταξύ του frigidarium στα δυτικά και του αποδυτηρίου στα βόρεια, ενώ στους πλευρικούς τοίχους υπήρχαν προεξέχοντες πεσσοί. Το frigidarium διέθετε πισίνα στο κέντρο, ενώ τετράγωνες και ημικυκλικές κόγχες ανοίγονταν εναλλάξ στους τοίχους της αίθουσας.1 Από τη βόρεια πλευρά της βασιλικής δύο θύρες άνοιγαν στο αποδυτήριο. Πρόκειται για μια επιμήκη αίθουσα, που στα ανατολικά και δυτικά είχε δύο ημικυκλικές κόγχες. Ανάμεσα στις κόγχες αυτές υπήρχε στη μεν ανατολική πλευρά ακόμα μία τετράγωνη κόγχη, ενώ στη δυτική μία θύρα, που επικοινωνούσε με ένα τετράγωνο χώρο άγνωστης χρήσης. Δύο άλλα ανοίγματα στη βόρεια πλευρά του αποδυτηρίου επικοινωνούσαν με δύο από τα τρία ορθογώνια μικρά δωμάτια που μάλλον αποτελούσαν τους βοηθητικούς χώρους των λουτρών. Από τα δωμάτια αυτά γινόταν η πρόσβαση στους ζεστούς χώρους του θερμού οίκου (caldarium), που περιλάμβαναν τέσσερα δωμάτια: δύο αψιδωτές αίθουσες και δύο ορθογώνιες. H κάτοψη του caldarium των λουτρών του Καρακάλλα με τις απλές ορθογώνιες και αψιδωτές αίθουσες και τους ακόσμητους εσωτερικούς τοίχους απαντάται συνήθως σε μικρά ή μεσαία λουτρά, και σπανιότερα σε λουτρά αυτοκρατορικού τύπου.2 Το επόμενο διαμέρισμα, στο οποίο η πρόσβαση γινόταν από κάποιον άλλο χώρο, που όμως δεν έχει ανασκαφεί, ήταν το λουτρό εφιδρώσεως (sudatorium). Αποτελείται από δύο ορθογώνια δωμάτια, ενωμένα μεταξύ τους, τα οποία ανοίγονταν στο χλιαινόμενο οίκο (tepidarium), που με τη σειρά του αποτελούσε ένα τετράγωνο χώρο με κεντρική πισίνα.

3. Τοιχοποιία και χρονολόγηση

Η τοιχοποιία του κτηρίου περιλαμβάνει αργούς λίθους με κονίαμα και μικρές τετράγωνες πέτρες που εναλλάσσονται με δόμους πλίνθων. Η πλινθοδομή πρέπει να χρησιμοποιήθηκε άλλωστε και στην κατασκευή του αποχετευτικού συστήματος και των σκαλοπατιών, ενώ οι στέγες ήταν μάλλον ξύλινες.3 Η οικοδόμηση του μνημειακού –κυρίως όσον αφορά της διαστάσεις– συγκροτήματος, των λουτρών και της παλαίστρας της Άγκυρας, χρονολογείται στην εποχή του αυτοκράτορα Καρακάλλα (211-217 μ.Χ.).

4. Η πορεία του λουομένου

Στα συγκροτήματα αυτά των γυμνασίων-λουτρών η κεντρική είσοδος πιθανότατα βρισκόταν στη δυτική πλευρά, όπου από έναν προθάλαμο ο λουόμενος έμπαινε στην παλαίστρα και, συνεχίζοντας, από τη βόρεια πλευρά της κατευθυνόταν στα λουτρά. Συνήθως ο λουόμενος περνούσε σταδιακά από τα χλιαρά δωμάτια στα ζεστά και στο τέλος στα ψυχρά.4 Στα λουτρά της Άγκυρας όμως δεν ακολουθούσε αυτή την πορεία, καθώς από τη βασιλική περνούσε στο αποδυτήριο και από εκεί συνέχιζε προς το caldarium, το tepidarium και τέλος στο frigidarium.

5. Το πλαίσιο της αρχιτεκτονικής των λουτρών-γυμνασίων στη Μικρά Ασία

Στη βασιλική και το frigidarium των Λουτρών της Άγκυρας παρατηρούμε κάποια αρχιτεκτονικά μοτίβα που αποτελούν κοινά γνωρίσματα των λουτρών της Μικράς Ασίας. Έτσι για παράδειγμα οι προεξέχοντες πεσσοί που κοσμούν τη βασιλική αποτελούν χαρακτηριστική κατασκευή που συναντάται σε άλλα συγκροτήματα λουτρών της Μικράς Ασίας, όπως σε εκείνα της Μιλήτου, του Περγάμου, της Εφέσου, της Μαγνησίας και της Τερμησσού. Επίσης ο αρχιτεκτονικός τύπος του frigidarium με κεντρική πισίνα εντοπίζεται και στα λουτρά της Έφεσου και των Σάρδεων, όπου ομοίως ανοίγονται ημικυκλικές και τετράγωνες κόγχες στους εσωτερικούς τοίχους του.5

1. Gros, P., L’architecture romaine. 1. Les monuments publics (Paris 1996), σελ. 414.

2. Yegül, F., Baths and Βathing in Classical Antiquity (New York 1992), σελ. 419.

3. Ward-Perkins, J.B.,  Roman Imperial Architecture (London 1989), σελ. 280.

4. Yegül, F., The Bath-Gymnasium Complex at Sardis, Archaeological exploration of Sardis, Report III (Cambridge Mass. 1986), σελ. 8-9.

5. Yegül, F., Baths and Βathing in Classical Antiquity (New York 1992), σελ. 414-417.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.