Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Αλέξιος Στρατηγόπουλος

Συγγραφή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη (27/11/2003)

Για παραπομπή: Βουγιουκλάκη Πηνελόπη, «Αλέξιος Στρατηγόπουλος», 2003,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=3515>
Αλέξιος Στρατηγόπουλος (5/5/2008 v.1) Alexios Strategopoulos (4/2/2009 v.1) 
 

1. Βιογραφικά στοιχεία

Ο Αλέξιος Κομνηνός Στρατηγόπουλος1 γεννήθηκε στα τέλη του 12ου ή στις αρχές του 13ου αιώνα. Ο τόπος της γέννησής του δεν μαρτυρείται. Για την οικογενειακή του κατάσταση γνωρίζουμε μόνο ότι ήταν αριστοκρατικής καταγωγής, νυμφευμένος και πατέρας ενός γιου, του Κωνσταντίνου, τον οποίο τύφλωσε ο αυτοκράτορας Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρις το 1255.2 Πέθανε μεταξύ του 1271 και του 1275, πιθανώς στην Κωνσταντινούπολη.

2. Σταδιοδρομία

2.1. Η δράση του Στρατηγόπουλου την περίοδο των Λασκάρεων

Το όνομα του Αλεξίου Στρατηγόπουλου αναφέρεται για πρώτη φορά στις πηγές το 1252-1253, όταν λαμβάνει ενεργό μέρος στον πόλεμο που διεξήγαγε ο Ιωάννης Γ' Βατάτζης, αυτοκράτορας της Νίκαιας, εναντίον του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β' Δούκα (1231-1267). Ο Στρατηγόπουλος διοικούσε ένα τμήμα των στρατευμάτων και είχε λάβει την εντολή από τον αυτοκράτορα να λεηλατήσει τις περιοχές που ανήκαν στο δεσποτάτο της Ηπείρου γύρω από τη λίμνη Οστρόβου.

Μετά το θάνατο του Ιωάννη Γ' (1254), ο Αλέξιος συνέχισε να υπηρετεί τον νέο αυτοκράτορα Θεόδωρο Β', έχοντας έδρα τις Σέρρες. Το 1255 εκστράτευσε μαζί με τον πιγκέρνη Κωνσταντίνο Τορνίκη εναντίον της Τζέπαινας στη Ροδόπη. Ωστόσο, η ελλιπής προετοιμασία της εκστρατείας οδήγησε σε αποτυχία, προκαλώντας την οργή του αυτοκράτορα. Η αποτυχημένη έκβαση της εκστρατείας υπήρξε πιθανότατα η κύρια αιτία για την οποία ο Στρατηγόπουλος υπέπεσε σε δυσμένεια, αλλά πιθανότατα συνέβαλε και η φιλική σχέση που διατηρούσε με τον μετέπειτα αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγο, τον οποίο ο Θεόδωρος Β΄ υποπτευόταν για συνωμοσία. Ο γιος του Κωνσταντίνος τυφλώθηκε από τον αυτοκράτορα, κατηγορούμενος για προδοσία, ενώ το 1258 ο Αλέξιος φυλακίσθηκε. Την περίοδο εκείνη ο Θεόδωρος Β' ήταν ιδιαίτερα δύσπιστος απέναντι στη στρατιωτική αριστοκρατία, στην οποία απέδιδε τις κατά καιρούς αποτυχίες του. Δεν είναι γνωστό για πόσο διάστημα παρέμεινε στη φυλακή ο Στρατηγόπουλος. Κατά πάσα πιθανότητα αποφυλακίστηκε μετά το θάνατο του Θεοδώρου Β' (16 Αυγούστου 1258), καθώς λίγες ημέρες αργότερα εμφανίζεται να συμμετέχει στην εξέγερση του στρατού και της αριστοκρατίας εναντίον των αδελφών Μουζαλώνων, κηδεμόνων του ανηλίκου Ιωάννη Δ' Λασκάρεως.

2.2. Η δράση του Στρατηγόπουλου επί Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου

Οι φιλικοί δεσμοί του Αλεξίου Στρατηγόπουλου με τον Μιχαήλ Παλαιολόγο τον έκαναν έναν από τους θερμότερους υποστηρικτές της υποψηφιότητας του τελευταίου ως κηδεμόνα και αργότερα συναυτοκράτορα του νεαρού Ιωάννη Δ'. Στα τέλη του 1258 συνόδευσε τον σεβαστοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγο, αδελφό του Μιχαήλ, στην εκστρατεία εναντίον του Μιχαήλ Β' Δούκα της Ηπείρου. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας ο Αλέξιος προήχθη στη θέση του μεγάλου δομεστίκου. Μετά τη μάχη της Πελαγονίας (Ιούλιος 1259), που έκρινε την έκβαση της σύρραξης με τον Μιχαήλ Β' και κατά την οποία ο Αλέξιος αιχμαλώτισε όσους αποτελούσαν τις ενισχύσεις που είχε στείλει ο Μανφρέδος της Σικελίας στον δεσπότη της Ηπείρου, ο μέγας δομέστικος μαζί με τον Ιωάννη Ραούλ καταδίωξαν τον Μιχαήλ Β', ο οποίος είχε καταφύγει στην Άρτα. Πολιόρκησαν αρχικά τα Ιωάννινα. Στη συνέχεια, αφήνοντας ένα τμήμα του στρατού να συνεχίζει την πολιορκία, προωθήθηκαν προς την Άρτα, την οποία κατέλαβαν χωρίς αντίσταση, απελευθερώνοντας και τους αιχμαλώτους που είχε συλλάβει ο Μιχαήλ Β', μεταξύ των οποίων και ο ιστορικός Γεώργιος Ακροπολίτης.3 Για τη συμβολή του στις επιτυχίες αυτές, ο Αλέξιος Στρατηγόπουλος τιμήθηκε με τον τίτλο του καίσαρα.

Το 1260 ο Στρατηγόπουλος βρέθηκε και πάλι αντιμέτωπος με τις δυνάμεις της Ηπείρου. Ο γιος του Μιχαήλ Β΄ Δούκα, Νικηφόρος, που είχε καταφύγει στην αυλή του Μανφρέδου για να ζητήσει βοήθεια ύστερα από τη μάχη της Πελαγονίας, είχε επιστρέψει με ένα σώμα Ιταλών στρατιωτών και επιτέθηκε εναντίον του Αλεξίου και των στρατευμάτων του στην ορεινή περιοχή του Τρικόρφου, κοντά στη Ναύπακτο. Τα βυζαντινά στρατεύματα υπέστησαν ήττα και ο ίδιος ο Στρατηγόπουλος αιχμαλωτίσθηκε. Λίγο αργότερα, ωστόσο, αφέθηκε ελεύθερος, έπειτα από συνθήκη ειρήνης που υπογράφηκε ανάμεσα στις δύο πλευρές. Επέστρεψε στη Μικρά Ασία το αργότερο στις αρχές του 1261.

Την άνοιξη του ίδιου έτους επανήλθε στον ελλαδικό χώρο, ύστερα από εντολή του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου: επικεφαλής 800 Βυζαντινών και Κουμάνων στρατιωτών,4 κατευθύνθηκε στη Θράκη, έχοντας κύρια αποστολή τη φρούρηση των συνόρων με τη Βουλγαρία και παράλληλα την επιτήρηση της λατινοκρατούμενης Κωνσταντινούπολης. Η Κωνσταντινούπολη ήταν σχεδόν αφύλακτη, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα της φρουράς, μαζί με το στόλο των Βενετών, πολιορκούσαν ένα οχυρό στη νησίδα Δαφνουσία στον Εύξεινο Πόντο, ενώ ο Λατίνος αυτοκράτορας Βαλδουίνος Β', που είχε παραμείνει στην πόλη, διέθετε ελάχιστες δυνάμεις. Όταν πληροφορήθηκε την κατάσταση που επικρατούσε,5 ο Στρατηγόπουλος αποφάσισε να κατευθύνει τα στρατεύματά του προς την Κωνσταντινούπολη. Τη νύχτα της 24ης προς την 25η Ιουλίου 1261 πέρασε μέσα από την πύλη της Σηλυβρίας (Πηγής) και κατέλαβε αιφνιδιαστικά την Κωνσταντινούπολη, δίνοντας τέρμα στην κατοχή που διαρκούσε από το 1204. Στις 15 Αυγούστου ο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος εισήλθε με μεγάλη επισημότητα στη Βασιλεύουσα και στέφθηκε για δεύτερη φορά αυτοκράτορας, ενώ επέτρεψε στον Αλέξιο Στρατηγόπουλο να τελέσει θρίαμβο διαμέσου της πόλης και διέταξε να μνημονεύεται το όνομα του τελευταίου στις λειτουργίες των εκκλησιών επί ένα έτος.

Το 1262 ο Στρατηγόπουλος ηγήθηκε νέας εκστρατείας εναντίον του δεσπότη της Ηπείρου. Ωστόσο, και αυτή τη φορά ο κατακτητής της Κωνσταντινούπολης αποδείχτηκε αδύναμος να αντιμετωπίσει τον Μιχαήλ Β΄, καθώς το αντίπαλο στράτευμα τον αιφνιδίασε και τον αιχμαλώτισε και πάλι. Στη συνέχεια εστάλη όμηρος στον Μανφρέδο της Σικελίας. Απελευθερώθηκε το 1265, όταν ο βασιλιάς της Σικελίας ζήτησε και πέτυχε την ανταλλαγή του με την αδελφή του Άννα (Κωνσταντία von Hohenstaufen), χήρα του Ιωάννη Γ' Βατάτζη, η οποία κρατούνταν στη Μικρά Ασία.

Το όνομα του Αλεξίου Στρατηγόπουλου εμφανίζεται για τελευταία φορά στις πηγές τον Δεκέμβριο του 1270, σε ένα έγγραφο στο οποίο εγκρίνει δωρεά για τη μονή Θεοτόκου Μακρινίτισσας.

1. Βλ. Zacos, G. - Veglery A., Byzantine Lead Seals I, (Basel 1972), αρ. 2756: «Σφραγὶς κυροῦσα τὰς γραφὰς ᾿Αλεξίου Στρατηγοπούλου καὶ Κομνηνῶν ἐκ γένους».

2. Δε γνωρίζουμε τη συγγένεια του Αλεξίου με το σεβαστό Ιωάννη Στρατηγόπουλο, ο οποίος μαρτυρείται το 1216 ως μέγας λογοθέτης στο κράτος της Νίκαιας.

3. Την ίδια περίοδο ο Ιωάννης Παλαιολόγος, συνοδευόμενος από τον Ιωάννη Δούκα, εισέβαλαν στη Θεσσαλία. Βλ. Nicol, D.M., The Despotate of Epiros (Oxford 1957), σελ. 186.

4. Bartusis M.C., The Late Byzantine Army. Arms and Society 1204-1453 (Philadelphia 1992), σελ. 27.

5. Ο Αλέξιος Στρατηγόπουλος πληροφορήθηκε την απουσία του μεγαλύτερου τμήματος του στρατού από θεληματάριους, αγρότες που καλλιεργούσαν κτήματα έξω από την Κωνσταντινούπολη. Βλ. Νicol, D.M., The Last Centuries of Byzantium (London 1972), σελ. 35.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.