Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Πρυτανεία στη Μ. Ασία

Συγγραφή : Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα , Καμάρα Αφροδίτη (22/5/2006)

Για παραπομπή: Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα , Καμάρα Αφροδίτη, «Πρυτανεία στη Μ. Ασία», 2006,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=10573>
Πρυτανεία στη Μ. Ασία (22/5/2006 v.1) Prytaneia in Asia Minor (15/6/2006 v.1) 
 

1. Εισαγωγή

Το πρυτανείο, το δημόσιο οικοδόμημα στο οποίο συνεστιάζονταν οι πρυτάνεις και φιλοξενούνταν επίσημοι προσκεκλημένοι, πρεσβευτές, απεσταλμένοι και τιμώμενα πρόσωπα της πόλης, είχε τόσο θρησκευτικό όσο και ιδιαίτερης σημασίας πολιτικό ρόλο στις αρχαίες ελληνικές πόλεις.1 Κατά την Ύστερη Αρχαϊκή εποχή θεσμοθετήθηκε ως πολιτικός οργανισμός και η ονομασία του προέρχεται από το κυβερνητικό σώμα των πρυτάνεων, που κατείχε σημαντική εκτελεστική εξουσία.2 Κατά την Κλασική εποχή, οι πρυτάνεις εντάσσονται στο νέο πολιτικό πλαίσιο και το πρυτανείο αναλαμβάνει νέο πολιτικό ρόλο στη ζωή της κλασικής πόλης, ενώ ταυτόχρονα ακμάζει ως ανεξάρτητος από τους πρυτάνεις οργανισμός. Στεγάζει την κοινή εστία με την ιερή φλόγα, το σύμβολο της ζωής της πόλης-κράτους, και ταυτόχρονα αποτελεί τη συμβολική οικία της πόλης. Κατά την Ελληνιστική εποχή όμως η σημασία του ξεθωριάζει, καθώς μαζί με την παρακμή της πόλης-κράτους αποδυναμώνεται και ο πολιτικός ρόλος του πρυτανείου, δίνεται όμως ιδιαίτερη έμφαση στο θρησκευτικό του χαρακτήρα. Η πολιτική παρακμή ολοκληρώθηκε κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, οπότε τα πρυτανεία αποτελούν αποκλειστικά κέντρα λατρείας της θεάς Εστίας.3


2. Το πρυτανείο και οι λειτουργίες του

Στο πρυτανείο γευμάτιζαν οι πρυτάνεις, οι πρεσβευτές άλλων πόλεων και οι τιμώμενοι πολίτες. Συγκεκριμένα λάμβαναν χώρα τρία είδη γευμάτων: η ξενία,4 το δείπνον και η σίτησις. Η ξενία προοριζόταν για τους ξένους προσκεκλημένους, ενώ το δείπνο για τους πολίτες εκείνους που ορίζονταν επίσημοι απεσταλμένοι της πόλης. Με σίτιση τιμούσαν όσους από τους πολίτες είχαν προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στην πόλη ή είχαν διαπρέψει σε πανελλήνιους αγώνες. Η σίτιση στο πρυτανείο αποτελούσε επίσης προνόμιο που συνόδευε κάποια από τα δημόσια αξιώματα, όπως εκείνο των πρυτάνεων.5

Το πρυτανείο αποτελούσε συνεπώς τη συμβολική «οικία της πόλης» και είχε ιδιαίτερη πολιτική και θρησκευτική σημασία, αν σκεφτούμε ότι η φιλοξενία υπαγορευόταν από τη θρησκευτική συνείδηση, συγχρόνως όμως είχε και πολιτικές προεκτάσεις.

Στο πρυτανείο στεγαζόταν επίσης η κοινή εστία, για το λόγο αυτό αποτελούσε, περισσότερο από κάθε άλλο δημόσιο οικοδόμημα, το σύμβολο της ζωής της πόλης. Η λειτουργία αυτή είχε σαφές θρησκευτικό περιεχόμενο, που σχετιζόταν με τη λατρεία της Εστίας, και εκεί λάμβαναν χώρα θυσίες και διάφορες άλλες λατρευτικές τελετές αφιερωμένες στη θεά. Στους χώρους του πρυτανείου φυλάσσονταν επίσης ιστορικά κειμήλια της πόλης, καθώς και αγάλματα ιστορικών προσώπων και θεοτήτων.6

Για το προσωπικό του πρυτανείου που εκτελούσε τα διάφορα καθήκοντα οι πληροφορίες μας είναι ελάχιστες. Ενδεικτικά αναφέρονται οι τίτλοι οινοχόος, μάγειρος και αυλητής, με καθήκοντα που σχετίζονταν με τα γεύματα που λάμβαναν χώρα στο πρυτανείο. Γνωρίζουμε επίσης ότι κάποιος από τους πολίτες οριζόταν επί της υποδοχής των ξένων επίσημων προσκεκλημένων, ενώ παρθένες ήταν αρμόδιες για την ιερή εστία. Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, οπότε δίνεται έμφαση στο θρησκευτικό χαρακτήρα του ιδρύματος, το προσωπικό είχε κυρίως θρησκευτικές αρμοδιότητες. Έτσι, για παράδειγμα στην Έφεσο, όπου στα αρχιτεκτονικά μέλη του Πρυτανείου χαράχτηκαν τον 3ο αι. μ.Χ. οι ετήσιες λίστες των αξιωματούχων, διασώζονται οι παρακάτω τίτλοι: πρύτανις, κούρητες, ιεροσκόπος, ιεροφάντης, σπονδαύλης, ιεροκήρυξ, ιεροφάντης, ιεροσαλπιγκτής.7


3. Αρχιτεκτονική μορφή

Το πρυτανείο βρισκόταν συνήθως εντός της αγοράς ή κοντά σε αυτή, συχνά μάλιστα σε γειτνίαση με το βουλευτήριο.8 Ως κτηριακός τύπος τα πρυτανεία δεν έχουν αυστηρά καθορισμένη αρχιτεκτονική μορφή. Παρουσιάζουν όμως ομοιότητες στην κάτοψη και σε μορφολογικές λεπτομέρειες που ανταποκρίνονται στις λειτουργικές ανάγκες τους. Επίσης επισημαίνονται κοινά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά με τις κατοικίες, αν και η μνημειώδης μορφολογία τους και ο λειτουργικός χαρακτήρας τους τα διαφοροποιoύν από τις ιδιωτικές εγκαταστάσεις και τα κατατάσσουν στην κατηγορία των δημόσιων οικοδομημάτων της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής.

Οι επιμέρους χώροι ενός πρυτανείου ήταν: η αυλή, το εστιατόριο, η αίθουσα της Εστίας και οι βοηθητικές αίθουσες. Συχνά οι εγκαταστάσεις των πρυτανείων περιλάμβαναν και πρόδομο (προστάς), δηλαδή έναν προθάλαμο που οδηγούσε στις κυριότερες αίθουσες του οικοδομήματος. Η αίθουσα που ήταν αφιερωμένη στην Εστία ήταν εξίσου σημαντική από αρχιτεκτονική άποψη όσο και η αίθουσα όπου παραθέτονταν τα επίσημα γεύματα, δηλαδή το εστιατόριο. Στο κέντρο της βρισκόταν η κοινή εστία.9 Το μέγεθος και η χωρητικότητά της ήταν τέτοια ώστε να επιτρέπουν τη συμμετοχή των πιστών στις θυσίες. Στους μικρότερους βοηθητικούς χώρους που διέθεταν τα πρυτανεία αποθηκεύονταν τραπέζια και ανάκλιντρα.10


4. Τα πρυτανεία της Μικράς Ασίας

Τα αρχιτεκτονικά λείψανα των πρυτανείων που έχουν βρεθεί στις μικρασιατικές πόλεις χρονολογούνται στους Ελληνιστικούς χρόνους και είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τη μελέτη τόσο της αρχιτεκτονικής μορφής του συγκεκριμένου οικοδομικού τύπου όσο και της λειτουργίας του ως δημόσιου κτηρίου.

Στη Μαγνησία του Μαιάνδρου το Πρυτανείο βρισκόταν εντός των εγκαταστάσεων της Αγοράς και χρονολογείται στο β΄μισό του 3ου αι. π.Χ. Περιλάμβανε μια μεγάλη περίστυλη αυλή, με σειρές δωματίων που ανοίγονταν στη βόρεια και ανατολική πλευρά της. Ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσίαζε η κεντρική αίθουσα της βόρειας πλευράς. Πρόκειται για εξέδρα, τύπο αίθουσας που απαντάται συνήθως στα γυμνάσια, με ιωνική κιονοστοιχία αντί για συνεχή τοίχο στην πρόσοψή της, η οποία ήταν προσανατολισμένη στην κεντρική αυλή. Η αίθουσα στη βορειοδυτική γωνία του οικοδομήματος αποτελούσε ίσως το χώρο του εστιατορίου, ενώ οι θρησκευτικές εγκαταστάσεις αναπτύσσονταν πιθανότατα στις αίθουσες της ανατολικής πλευράς.11

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το Πρυτανείο της Εφέσου, που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της δημόσιας Αγοράς της πόλης δίπλα στο Ωδείο. Τους επιμέρους χώρους του αποτελούσαν μια περίστυλη αυλή, στα βόρεια της οποίας ανοίγονταν τέσσερις αίθουσες, διατεταγμένες σε ζεύγη. Οι αρχαιολογικές έρευνες στο χώρο εντόπισαν τέσσερις οικοδομικές φάσεις, το μεγαλύτερο μέρος όμως των σωζόμενων ερειπίων είναι της εποχής του Αυγούστου (1ος αι. π.Χ.), ενώ από το πλήθος των επιγραφών έχουμε πολύτιμες πληροφορίες για τη λειτουργία του οικοδομήματος, που είχε κυρίως λατρευτικό χαρακτήρα.12

Στην Κολοφώνα το Πρυτανείο αποτελούσε ένα από τα δημόσια οικοδομήματα της Αγοράς. Οι χώροι του αναπτύσσονταν δίπλα σε μια προϋπάρχουσα στοά, η κιονοστοιχία της οποίας είχε προεκταθεί, με αποτέλεσμα τη σύνθεση μιας ενιαίας όψης για τα δύο οικοδομήματα. Τοποθετείται χρονικά γύρω στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. αλλά δεν πρέπει να χρησιμοποιήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα, αφού το 299 π.Χ. η Κολοφώνα καταλήφθηκε από το Λυσίμαχο και οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να μετοικήσουν στην Έφεσο.13

Παρόμοια ανάπτυξη πίσω από στοά παρουσιάζει και το Πρυτανείο της Πριήνης, που βρίσκεται στα ΒΑ της Αγοράς πίσω από την Ιερά Στοά, ακριβώς δίπλα από το Βουλευτήριο. Ελάχιστα στοιχεία από την πρώτη οικοδομική φάση του, που τοποθετείται στο τέλος του 4ου αι. π.Χ., είναι ευδιάκριτα, καθώς το οικοδόμημα ανακατασκευάστηκε στους Αυτοκρατορικούς χρόνους. Μια σειρά δωματίων αναπτυσσόταν στη βόρεια πλευρά, ενώ ίχνη της κοινής εστίας αποκαλύφθηκαν στη νοτιανατολική αίθουσα, όπου και λατρευόταν η θεά Εστία. Κατά την Αυτοκρατορική περίοδο το οικοδόμημα περιλάμβανε μια περίστυλη αυλή, στις τρεις πλευρές της οποίας διατάσσονταν αίθουσες διαφόρων χρήσεων.14

Αξίζει τέλος να αναφερθούμε σε οικοδομήματα τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως πρυτανεία, χωρίς όμως να υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την ταύτισή τους. Πρόκειται για το λεγόμενο Πρυτανείο της Μιλήτου, που βρίσκεται στη δυτική πλευρά της Βόρειας Αγοράς15 και το λεγόμενο Πρυτανείο στην ακρόπολη της Περγάμου, στα δυτικά του ιερού της Δήμητρας.16 Ως πρυτανείο απαντάται στην έρευνα και το ορθογώνιο οικοδόμημα στο Alazeytin Kalasi, που χρονολογείται στα μέσα του 6ου αι. π.Χ.17

1. Η επιστημονική έρευνα για τα πρυτανεία των αρχαίων ελληνικών πόλεων και η σχετική βιβλιογραφία είναι ιδιαίτερα πενιχρές, με εξαίρεση το έργο του Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978).

2. Der Neue Pauly 10 (Stuttgart-Weimar 2001), στήλη 494-495, βλ. λ. “Prytaneion” (K.W. Welwei).

3. Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978), σελ. 128-131· Hansen, M.H. – Fischer-Hansen, T., Monumental Political Architecture in Archaic and Classical Poleis, στο  Whitehead, D. (επιμ.) From Political Architecture to Stephanus Byzantius (Historia ES 87, Stuttgart 1994), σελ. 30-31.

4. Ξενία ονομαζόταν στην Αθήνα· σε άλλες ελληνικές πόλεις το γεύμα που προσφερόταν στους ξένους προσκεκλημένους στο πρυτανείο ονομαζόταν ξενισμός. Επίσης το συγκεκριμένο γεύμα προσφερόταν και σε άλλους χώρους εκτός από το πρυτανείο, όπως π.χ. σε ναούς. Βλ. Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978), σελ. 6-7, σημ. 5.

5. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι αντιστοίχως με τη διαφοροποίηση των πολιτικών θεσμών που παρατηρείται στις αρχαίες ελληνικές πόλεις θα υπήρχε διαφοροποίηση και των δημόσιων αξιωμάτων. Θεωρείται συνεπώς πιθανόν οι πρυτάνεις της Αθήνας να αντιστοιχούσαν σε αξιώματα με διαφορετική ονομασία στις άλλες ελληνικές πόλεις. Αλλά και στην περίπτωση που δεν είχε θεσμοθετηθεί αυτό το αξίωμα υπήρχε διαφορετική ονομασία για τα δημόσια οικοδομήματα που στέγαζαν τις λειτουργίες του πρυτανείου, όπως το ιεροθυτείον στη Λίνδο και στην Κάρπαθο, το δαμιοργείον στην Κνίδο και το αρχηγετείον στην Κασσανδρία. Βλ. Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978), σελ. 9-11.

6. Για παράδειγμα γνωρίζουμε ότι στο Πρυτανείο της Αθήνας φυλάσσονταν οι νόμοι του Σόλωνα, ενώ σύμφωνα με τον Πλίνιο στο Πρυτανείο της Κυζίκου φυλασσόταν ο λίθος που κατά την παράδοση χρησιμοποιήθηκε ως άγκυρα από τους Αργοναύτες (Pliny, Naturalis historia XXXXVI.99). Επίσης, σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες, το Πρυτανείο της Αθήνας χρησιμοποιήθηκε ως δικαστήριο, καθώς και ως ίδρυμα κοινωφελούς χαρακτήρα και κοινωνικής πρόνοιας. Αναλυτικά βλ. Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978), σελ. 16-20.

7. Engelmann, Η. – Knibbe, D. – Mekelbach, R., Die Inschriften von Ephesos, Teil IV (Nr. 1001-1445 Repertorium) (IK, Bonn 1980).

8. Συχνά στο κέντρο της πόλης κοντά στο πρυτανείο βρισκόταν το βουλευτήριο. Η τοπογραφική γειτνίαση σχετίζεται με το δημόσιο χαρακτήρα των δύο οικοδομάτων, καθώς και με τη λατρεία της Εστίας, αφού και στο βουλευτήριο η θεά λατρευόταν ως Εστία Βουλαία. Βλ. Geisz, D., Das antike Rathaus: das griechische Bouleuterion und die frührömische Curia (Wien 1990), σελ. Ι-ΙΙ, 5, 208-210.

9. Pollux  I.7, IX.40.

10. Αναλυτικά για την αρχιτεκτονική μορφή και τις επιμέρους αίθουσες των πρυτανείων βλ. Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978), σελ. 26-37. Οι Hansen, M.H. – Fischer-Hansen, T. εκφράζουν διαφορετική άποψη και θεωρούν ότι τα πρυτανεία δεν παρουσιάζουν συγκεκριμένη αρχιτεκτονική μορφή και κάτοψη. Αναφέρουν ότι τα πρυτανεία των Aρχαϊκών και Kλασικών χρόνων ήταν οικοδομήματα απλής κατασκευής, χωρίς αρχιτεκτονικό και γλυπτικό διάκοσμο, ενώ κατά τους Eλληνιστικούς χρόνους ο οικοδομικός τύπος του πρυτανείου δεν απέκτησε καθορισμένη αρχιτεκτονική μορφή και δεν εξελίχθηκε σε μια μνημειακή κατασκευή, όπως συνέβη με άλλα δημόσια οικοδομήματα. Αξίζει να σημειώσουμε ότι επιγραφικές και λόγιες πηγές μαρτυρούν την παρουσία 91 συνολικά πρυτανείων στις πόλεις του αρχαίου ελληνικού κόσμου, από τα οποία έχουν ταυτιστεί ελάχιστα. Βλ. Hansen, M.H. – Fischer-Hansen, T.,  “Monumental Political Architecture in Archaic and Classical Poleis”, στο Whitehead, D. (επιμ.), From Political Architecture to Stephanus Byzantius (Historia ES 87, Stuttgart 1994), σελ. 30-37, όπου υπάρχει και αναλυτικός κατάλογος των αρχαίων ελληνικών πρυτανείων. Επίσης Brill’s Neue Pauly (Leiden – Boston 2003), στήλη 176, βλ. λ. “Assembly buildings” (C. Höcker), όπου ομοίως αναφέρεται ότι τα πρυτανεία όπως και τα δικαστήρια δεν είχαν συγκεκριμένη αρχιτεκτονική μορφή.

11. Ο επίσημος χαρακτήρας της εξέδρας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι εκεί θα βρισκόταν η κοινή εστία της πόλεως, ενώ οι χώροι στα ανατολικά της κεντρικής αυλής θα αποτελούσαν τις βοηθητικές εγκαταστάσεις. Η εύρεση όμως ενός βωμού στη κεντρική αίθουσα της ανατολικής πλευράς αναίρεσε το παραπάνω συμπέρασμα, ενώ ταυτόχρονα έθεσε υπό αμφισβήτηση και την ταύτιση του οικοδομήματος ως πρυτανείου. Βλ. Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978), σελ. 112-115.

12. Knibbe, D., Der Staatsmarkt. Die Inschriften des Prytaneions. Die Kureteninschriften und sonstige religiöse Texte (Forschungen in Ephesos 9.1.1, Wien 1981).

13. Η συγκεκριμένη κατασκευή δεν παρουσιάζει τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός πρυτανείου. Συγκεκριμένα δε διέθετε αυλή και δεν υπήρχε αίθουσα για συμπόσια. Το οικοδόμημα όμως ταυτίστηκε με πρυτανείο από τους ανασκαφείς. Βλ. Holland, L.B., “Colophon”, Hesperia 13 (1944), σελ. 103-106· Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978), σελ. 109-112· Hansen, M.H. – Fischer-Hansen, T., “Monumental Political Architecture in Archaic and Classical Poleis”, στο Whitehead, D. (επιμ.), From Political Architecture to Stephanus Byzantius (Historia ES 87, Stuttgart 1994), σελ. 36.

14. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι τα αρχαιολογικά δεδομένα δεν μπορούν να επιβεβαιώσουν την ταύτιση του οικοδομήματος με πρυτανείο. Εξάλλου, η κάτοψη και ο αρχικός σχεδιασμός του δεν είναι δυνατόν να αποκατασταθούν λόγω των μεταγενέστερων επεμβάσεων. Για το πρόβλημα της ταύτισης, ο Miller επιπλέον υποθέτει ότι τα πρυτανεία της Πρίηνης και της Κολοφώνας, αφού δεν παρουσιάζουν τα τυπικά χαρακτηριστικά των πρυτανείων, ανήκουν σε άλλη κατηγορία και μέσα από την αρχιτεκτονική τους εκφράζεται η διαφοροποίηση του θεσμού του ιδρύματος στους Ελληνιστικούς χρόνους, ή αποτελούν ξεχωριστά δημόσια οικοδομήματα, τα οποία όμως σχετίζονταν λειτουργικά με τις εγκαταστάσεις του πρυτανείου της αντίστοιχης πόλεως. Βλ. Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978), σελ. 115-126· Schede, M., Die Ruinen von Priene (Berlin 1964), σελ. 63-67· Rumscheid, F., Priene, A Guide to the ”Pompeii of Asia Minor“ (1998), σελ. 46-51.

15. Kleiner, G., Die Ruinen von Milet (Berlin 1968), σελ. 51-54· Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978), σελ. 231.

16. Miller, S.G., The Prytaneion. Its Function and Architectural Form (London 1978), σελ. 204, 233-234.

17. Το χωριό Alazeytin βρίσκεται στα ανατολικά της Αλικαρνασσού, η αρχαία ονομασία της θέσης παραμένει άγνωστη. Το συγκεκριμένο οικοδόμημα αρχικά ταυτίστηκε με βουλευτήριο, θεωρείται όμως πιο πιθανό να ήταν πρυτανείο. Βλ. Geisz, D., Das antike Rathaus: das griechische Bouleuterion und die frührömische Curia (Wien 1990), σελ. 184-186, 304.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.