Σιμπλίκιος
1. Βιογραφικά στοιχεία

Ο Σιμπλίκιος γεννήθηκε στην Κιλικία στις αρχές του 6ου αιώνα. Υπήρξε από τους σημαντικότερους πρωτοβυζαντινούς φιλοσόφους. Σπούδασε αρχικά φιλοσοφία στην Αλεξάνδρεια με δάσκαλο τον Αμμώνιο και απέκτησε θεμελιώδεις γνώσεις όλων των επιστημών, ιδιαίτερα των μαθηματικών. Κατόπιν μετέβη στην Αθήνα, όπου συνέχισε τις σπουδές του στη φιλοσοφία στην Ακαδημία με δάσκαλο το Δαμάσκιο, τελευταίο σχολάρχη. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του ανέλαβε, πιθανόν ως βοηθός του Δαμασκίου, τη διδασκαλία της φιλοσοφίας.

Όταν επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄ (527-565) έκλεισε η Ακαδημία (529), ο Σιμπλίκιος δεν μπόρεσε να συνεχίσει τη δραστηριότητά του στη βυζαντινή επικράτεια, λόγω των οξυμένων αντιθέσεων μεταξύ των φιλοσόφων της Αθήνας και της διοίκησης της Κωνσταντινούπολης. Το 531, με το φιλόσοφο Δαμάσκιο και άλλους πέντε εθνικούς φιλοσόφους (τον Πρισκιανό από τη Λυδία, τον Ευλάμιο από τη Φρυγία, τον Ερμεία και το Διογένη από τη Φοινίκη και τον Ισίδωρο από τη Γάζα), κατέφυγε στην αυλή του Πέρση βασιλιά Χοσρόη Α΄, όπου ασχολήθηκε με τη διδασκαλία της φιλοσοφίας. Οι επτά φιλόσοφοι είχαν την ελπίδα ότι στην αυλή ενός φιλοσόφου-βασιλέα, που κυβερνούσε ένα κράτος σύμφωνα με το πλατωνικό ιδεώδες, θα έβρισκαν πιο πρόσφορες συνθήκες για την ανάπτυξη της φιλοσοφίας. Παρά τη θερμή και φιλική υποδοχή, ο Σιμπλίκιος και οι άλλοι φιλόσοφοι ενοχλήθηκαν, όπως μαρτυρείται σε επιστολές τους, από την ατμόσφαιρα της περσικής αυλής με τη «διαφθορά» των ηθών και τις «επιπόλαιες» φιλοσοφικές ενασχολήσεις. Απογοητευμένοι προσπάθησαν να επιστρέψουν στη βυζαντινή επικράτεια. Χάρη στην υποστήριξη και την επέμβαση του ίδιου του Χοσρόη A΄ μετά τη βυζαντινοπερσική συνθήκη το Σεπτέμβριο του 532, ο Σιμπλίκιος και οι υπόλοιποι νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι μπόρεσαν να επιστρέψουν στα βυζαντινά εδάφη με τη διαβεβαίωση ότι θα τους εξασφαλιζόταν σχετική ελευθερία έκφρασης και δράσης.

Μετά την επιστροφή του από την Περσία ο Σιμπλίκιος διέμεινε για κάποιο διάστημα στην Αλεξάνδρεια και εν συνεχεία εγκαταστάθηκε, κατά πάσα πιθανότητα, οριστικά στην Αθήνα. Επειδή του είχε απαγορευτεί να διδάσκει, στράφηκε στην επιστημονική έρευνα και τη συγγραφή βιβλίων. Ασχολήθηκε δε κατά κύριο λόγο με το σχολιασμό έργων του Αριστοτέλη. Σε γενικές γραμμές υιοθέτησε τη μεταφυσική των νεοπλατωνικών και ήταν θερμός υποστηρικτής της θεωρίας περί της ουσιαστικής αρμονίας μεταξύ Πλάτωνα και Αριστοτέλη.

2. Έργο

Ο Σιμπλίκιος ασχολήθηκε κυρίως με το γραμματειακό είδος του υπομνήματος. Στη συγγραφή επιδόθηκε μετά την επιστροφή του από την Περσία, δηλαδή μετά το 533. Τα περισσότερα από τα έργα του κατά πάσα πιθανότητα γράφτηκαν στην Αθήνα. Διακρίθηκε ως ένας από τους σπουδαιότερους ερμηνευτές της αριστοτελικής φιλοσοφίας και συνέταξε σχόλια στον Αριστοτέλη με την εξής χρονολογική σειρά: Περὶ οὐρανοῦ, Φυσικὰ (Φυσικὴ ἀκρόασις), Περὶ ψυχῆς, Κατηγορίαι, Μετὰ τὰ φυσικὰ. Πέρα από αυτές τις πραγματείες ο Σιμπλίκιος έγραψε αρκετά άλλα συγγράμματα, μερικά από τα οποία παραμένουν ανέκδοτα, όπως η κριτική στο έργο του Ιαμβλίχου1Περὶ τῆς πυθαγορείου αἱρέσεως. Το σημαντικότερο έργο του ωστόσο, τα σχόλια στο Μετὰ τὰ φυσικὰ του Αριστοτέλη, έχει χαθεί.

Σύμφωνα με την ευρέως αποδεκτή άποψη, ο Σιμπλίκιος έγραψε και σχόλια στο πρώτο βιβλίο του Αριστοτέλη, το Περί ψυχής. Ορισμένοι μελετητές όμως πιστεύουν ότι ο συγγραφέας των σχολίων αυτών ήταν ο Πρισκιανός.2 Η πατρότητα ωστόσο αυτού του συγγράμματος παραμένει αβέβαιη. Στα σχόλια στα αριστοτελικά έργα ο Σιμπλίκιος αναφέρει πλήθος πληροφοριών που αντλεί από τον Εύθυμο το Ρόδιο, το μαθητή του Αριστοτέλη, και τον Αλέξανδρο από την Αφροδισιάδα και δίνει σημαντικές πληροφορίες για τους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Άλλο σημαντικό έργο του, που διασώζεται μέχρι σήμερα, είναι τα σχόλια στο Εγχειρίδιον του Επικτήτου.3 Γνωρίζουμε ότι είχε γράψει επιτομή των Φυσικών του Θεοφράστου,4 σχόλια σε έργα του Ερμογένη,5 καθώς και μία πρωτότυπη πραγματεία με τίτλο Περὶ συλλογισμῶν. Έγραψε επίσης και σχόλια στο πρώτο βιβλίο των Στοιχείων του Ευκλείδη,6 όπου δίνονταν πληροφορίες σχετικά με την ιστορία των μαθηματικών. Δυστυχώς τα συγγράμματά του αυτά έχουν χαθεί. Το έργο του Σιμπλικίου χρησίμευσε ως πηγή στους μεταγενέστερους Βυζαντινούς λογίους Μιχαήλ Ψελλό, Νικηφόρο Βλεμμύδη και Χορτασμένο.

3. Φιλοσοφική στάση – Διδασκαλία

Ο Σιμπλίκιος υπήρξε από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νεοπλατωνικής σχολής. Σε αρκετά σημεία όμως διέφερε από το παραδοσιακό δόγμα της σχολής, ιδιαίτερα όσον αφορά τον ορισμό του περί της «ἀρχῆς ἀρχῶν». Αξιοσημείωτο είναι ότι δε σχολίασε πλατωνικούς διαλόγους. Υπήρξε μάλιστα θερμός υποστηρικτής της θεωρίας περί της ουσιαστικής αρμονίας μεταξύ Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Στα γενικά ζητήματα της μεταφυσικής συμφωνούσε με τους υπόλοιπους νεοπλατωνικούς. Ο Σιμπλίκιος ήταν ο τελευταίος των εθνικών φιλοσόφων που πολέμησε το χριστιανισμό. Στα συγγράμματά του υπερασπιζόταν με ζήλο τη διδασκαλία του Αριστοτέλη και με αντικείμενο ζητήματα του αριστοτελισμού και γενικότερα φιλοσοφικά θέματα ήρθε σε ρήξη με τους χριστιανούς φιλοσόφους, ιδιαίτερα με τον Ιωάννη Φιλόπονο. Οι διαφορές των δύο φιλοσόφων αφορούσαν κυρίως το πρόβλημα της «αϊδιότητας» του κόσμου και την αρχή του σύμπαντος. Στην πολεμική τους και οι δύο μεταχειρίζονταν αριστοτελικές έννοιες, γεγονός που συνέβαλε στην υιοθέτηση της αριστοτελικής ορολογίας και μεθοδολογίας από τη χριστιανική θεολογία. Με αμβλυμμένο τρόπο ο Σιμπλίκιος εξέφραζε μέσα από τα έργα του την αρνητική στάση του απέναντι στη διακυβέρνηση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄.

Στα σχόλιά του ο Σιμπλίκιος, πέρα από την εξήγηση της αριστοτελικής διδασκαλίας, προχώρησε και σε ανάπτυξη προσωπικών απόψεων σε επιμέρους ζητήματα. Στα σχόλια στα Φυσικὰ διατύπωσε, αντίθετα προς τις θέσεις του δασκάλου του Δαμασκίου, την προσωπική θεωρία του για το χρόνο. Η θεωρία αναπτυσσόταν σε τρία μέρη: 1) ο εννοιολογικός ορισμός του χρόνου, 2) η ιστορία του προβλήματος του χρόνου στην ελληνική φιλοσοφία και 3) η απόπειρα επίλυσης των σχετικών «αποριών» του Αριστοτέλη. Ο Σιμπλίκιος είχε δώσει έμφαση στην επίλυση των «αποριών», φαίνεται ωστόσο ότι δε συνέλαβε πλήρως όλη την αριστοτελική επιχειρηματολογία. Στα ζητήματα που αφορούσαν το πρόβλημα της ύλης και του όγκου ακολουθούσε γενικά το πνεύμα των νεοπλατωνικών. Προσπάθησε επίσης να μεταπλάσει τις εμπειρικές έννοιες και να ξεπεράσει τον απλοϊκό ρεαλισμό, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στα μαθηματικά. Κατ’ αυτό τον τρόπο τροποποίησε την αριστοτελική διδασκαλία και ανέπτυξε μια προσωπική θεωρία για την ύλη, η οποία άσκησε μεγάλη επίδραση αργότερα στους σχολαστικούς. Η προσφορά του στην ανάπτυξη της αριστοτελικής φιλοσοφίας έγκειται στο ότι εισήγαγε την έννοια της «διαστάσεως» ως βασικό χαρακτηριστικό των φυσικών αντικειμένων. Η «διάστασις» προσδιοριζόταν ως ικανότητα για χωρισμό και διάσπαση, αντίθετη προς το μορφικά αδιαίρετο («ειδική αμέρεια»). Ως ικανότητα διασποράς στο χρόνο η «διάστασις» θεωρούνταν ότι αντιστοιχεί στον «όγκο», που είναι η ικανότητα πλήρωσης του χώρου. Στα σχόλια στα Φυσικὰ ο Σιμπλίκιος ασχολήθηκε ιδιαίτερα και επισταμένα και με τον τετραγωνισμό του κύκλου.

1. Νεοπλατωνικός φιλόσοφος από τη Συρία (3ος αιώνας).

2. “‘In de anima’ van Pseudo(?)-Simplicius”, Tijdschrift voor Filosofie 34 (1972), σελ. 761-822, ο Πρισκιανός ήταν ο συγγραφέας του υπομνήματος στο Περὶ ψυχῆς. Η επικρατέστερη και παραδοσιακή άποψη αποδίδει το σύγγραμμα αυτό στο Σιμπλίκιο. Βλ. Hadot, I., Le problème de néoplatonisme alexandrin. Hiérocles et Simplicius (Paris 1978), σελ. 20-27. Όπως επισημαίνει όμως ο Goulet, το ζήτημα παραμένει ανοιχτό: βλ. Goulet, R., Dictionnaire des philosophes antiques (Paris 1989), σελ. 561.

3. Στωικός φιλόσοφος από τη Φρυγία (περ. 55-135).

4. Φιλόσοφος από την Ερεσό της Λέσβου, συνεργάτης και διάδοχος του Αριστοτέλη (4ος-3ος αι. π.Χ.).

5. Σοφιστής του 2ου αιώνα από την Ταρσό.

6. Μαθηματικός που άκμασε στην εποχή του Πτολεμαίου Α΄, θεμελιωτής της γεωμετρίας (4ος-3ος αι. π.Χ.).