Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Αγιασμάτι

Συγγραφή : Πίγκου Ευαγγελία (11/9/2001)

Για παραπομπή: Πίγκου Ευαγγελία, «Αγιασμάτι», 2001,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12018>

Αγιασμάτι (1/9/2009 v.1) Agiasmati (Altınova) - δεν έχει ακόμη εκδοθεί 
 

1. Στοιχεία Ταυτότητας – Ιστορία

Το χωριό Αγιασμάτι1 (σημ. Altınova) βρισκόταν πάνω στο δημόσιο δρόμο από Δικελί προς το Αϊβαλί απέναντι από τη Λέσβο, σε απόσταση μόλις 3 χλμ. από τη θάλασσα, σε θέση που τοποθετείται η αρχαία πόλη Ατταία. Απείχε 12,5 χλμ. νοτιοανατολικά του Αϊβαλιού και 36,5 χλμ. βορειοδυτικά της Περγάμου.

Φαίνεται πως πρόκειται για αρκετά παλαιό οικισμό. Ο ιστοριογράφος Δούκας, κύρια πηγή για τους χρόνους της Άλωσης, διηγείται ότι ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής επιτέθηκε εναντίον της Λέσβου «περάσας από Αγιασματίου».2 Σε έγγραφα του 16ου αιώνα απαντά ως οικισμός με πληθυσμό αποκλειστικά μουσουλμανικό,3 ενώ από το 19ο αιώνα έχει μεικτό πληθυσμό από μουσουλμάνους και ορθόδοξους κατοίκους. Μεγάλο μέρος πάντως από τους ορθόδοξους κατοίκους του εποίκισαν το Αγιασμάτι ερχόμενοι από τη Λήμνο, τη Λέσβο, το Αϊβαλί και την Πέργαμο.

Το έτος 1831, σύμφωνα με στοιχεία που αντλούνται από την απογραφή που διενήργησε ο Molla Mustafapaşazade Osman Bey σε οικισμούς του Μπαλούκεσερ, το Αγιασμάτι είχε 1.719 άνδρες μουσουλμάνους και 458 άνδρες ελληνορθόδοξους,4 πράγμα που ενισχύει την άποψη ότι οι μουσουλμάνοι πρέπει να ήταν οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού.5 Το 1905 είχε 1.200 μουσουλμάνους κατοίκους και 650 ορθόδοξους.6 Λίγο πριν από το 1922 είχε 2.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 800 ήταν ελληνόφωνοι ορθόδοξοι και οι υπόλοιποι μουσουλμάνοι.7 Οι άνδρες ορθόδοξοι κάτοικοι γνώριζαν και την τουρκική γλώσσα, κυρίως λόγω των συναλλαγών με τους μουσουλμάνους.

Κατά τις μετατοπίσεις πληθυσμού που έλαβαν χώρα στον κόλπο του Αδραμυττίου μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1914) το χωριό εκκενώθηκε από τον ορθόδοξο πληθυσμό του.8 Στη θέση των 900 χριστιανών που εκδιώχθηκαν εγκαταστάθηκαν 1.000 μουσουλμάνοι πρόσφυγες.9 Στα τέλη Ιουλίου του 1919 άρχισαν να επιστρέφουν οι κάτοικοί του, για να εγκαταλείψουν πάλι το Αγιασμάτι μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

2. Κοινωνία – Οικονομία

Το χωριό διοικούνταν από μουχτάρη.10 Αποτελούσε ναχιγιέ του καϊμακαμλικίου της Περγάμου. Υπαγόταν περαιτέρω στο μουτεσαριφλίκι της Σμύρνης και στο βιλαέτι Αϊδινίου.11 Εκκλησιαστικά ανήκε στη δικαιοδοσία της μητρόπολης Εφέσου μέχρι το 1908, οπότε και υπήχθη στη νεοσύστατη μητρόπολη Κυδωνιών, η οποία αποσπάστηκε τότε (22/4/1908) από τη μητρόπολη Εφέσου και αποτέλεσε νέα αυτόνομη μητρόπολη. Στο χωριό υπήρχε αστυνομικό τμήμα (καρακόλι).

Οι ορθόδοξοι κάτοικοι ήταν στην πλειονότητά τους γεωργοί. Πολλοί δούλευαν στα τσιφλίκια του χωριού, τα οποία ήταν στην ιδιοκτησία αγάδων από το γειτονικό Αίβαλί. Παράλληλα υπήρχαν οι μικροϊδιοκτήτες γης, ενώ περιοδικά απασχολούνταν στο χωριό ορθόδοξοι εργάτες από τα γειτονικά νησιά του Αιγαίου, τη Λήμνο και τη Μυτιλήνη. Στο χωριό καλλιεργούσαν κυρίως ελιές, αλλά συγχρόνως και σιτάρι, καλαμπόκι, σουσάμι, κριθάρι, βαμβάκι, όσπρια, κουκιά και αμπέλια. Στις αρχές του 20ού αιώνα λειτουργούσε και εργοστάσιο παραγωγής λαδιού, το οποίο ανήκε σε μουσουλμάνο κάτοικο.

Το Αγιασμάτι ήταν σημαντικό λιμάνι του Αδραμυττινού κόλπου, το δεύτερο σε εμπορική κίνηση μετά το Δικελί. Εμπορικές συναλλαγές διατηρούσε με την Πέργαμο –το παζάρι της οποίας επισκέπτονταν οι κάτοικοι κάθε Δευτέρα–, το Αϊβ αλί, το Δικελί, το Αδραμύττι και άλλες γειτονικές κωμοπόλεις. Στην αγορά του χωριού βρίσκονταν δύο μεγάλα χάνια για τους ταξιδιώτες που έρχονταν από το Αδραμύττι, το Κεμέρ και το Γκιομέτς και διανυκτέρευαν στο Αγιασμάτι κατά το ταξίδι τους προς την Πέργαμο.

Ο ενοριακός ναός της ορθόδοξης κοινότητας ήταν αφιερωμένος στην αγία Παρασκευή. Στον αυλόγυρο της εκκλησίας βρίσκονταν τα κελιά στα οποία διέμενε ο ιερέας και στεγαζόταν το σχολείο. Το 1905 στο Αγιασμάτι υπήρχε τριτάξιο αρρεναγωγείο με 35 μαθητές και ετήσιο σχολικό προϋπολογισμό 20 τουρκικών λιρών.12 Πριν από το 1914 το σχολείο είχε μετατραπεί πλέον σε μεικτό, αφού τη χρονιά αυτή είχε 65 μαθητές και των δύο φύλων, 40 αγόρια και 25 κορίτσια. Οι κοινοτικές δαπάνες την ίδια περίοδο ανέρχονταν σε 75 τουρκικές λίρες.13 Πριν από το 1922 το σχολείο ήταν μεικτό τετρατάξιο με 1 δάσκαλο και 70 μαθητές, ενώ οι ετήσιες δαπάνες της κοινότητας ανέρχονταν στις 75 τουρκικές λίρες.14 Η κοινότητα διατηρούσε φιλεκπαιδευτικό σωματείο με την ονομασία Ομόνοια.

Οι ορθόδοξοι κάτοικοι του Αγιασματίου εγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη του ελληνικού κράτους.

1. Στην τουρκική εκδοχή του απαντά ως Ayazmend. Η ετυμολογία ωστόσο του τοπωνυμίου δεν είναι γνωστή. Ίσως η ονομασία του σχετίζεται με τη λέξη αγίασμα. Ο Tomaschek, W., Ζur historischen Geographie von Kleinasien im Mittelalter (Wien 1891), σελ. 24, το ονομάζει Lasmati, πιθανόν όμως πρόκειται για λάθος. Βαλσαμάκης, Π. κ.ά., Ιστορία των Κυδωνιών (Αθήνα 1982) (δεύτερη επαυξημένη έκδοση της Ιστορίας των Κυδωνιών του Σακκάρη, Γ., Αθήναι 1920), σελ. 253.

2. Βαλσαμάκης, Π. κ.ά., Ιστορία των Κυδωνιών (Αθήνα 1982) (δεύτερη επαυξημένη έκδοση της Ιστορίας των Κυδωνιών του Σακκάρη, Γ., Αθήναι 1920), σελ. 253.

3. Emecen, F., XVI. Asırda Manisa Kazası (Ankara 1989), σελ. 140, 257.

4. Yurt Ansiklopedisi 2 (1982), σελ. 1126, βλ. λ. “Balıkesir”.

5. Λέγεται και πως «...οι Τούρκοι αυτού φανατικότατοι και πολεμοχαρείς...» συμμετείχαν και στην πυρπόληση των Κυδωνιών το 1821. Χονδρονίκης, Γ.Κ., Η Επαρχία της Περγάμου: Περιγραφομένη από ιστορικής, αρχαιολογικής, τοπογραφικής, κοινοτικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής, γεωργικής και εμπορικής απόψεως (Μυτιλήνη 1915), σελ. 77.

6. «Στατιστικός Πίναξ της Επαρχίας Εφέσου (έδρα Κυδωνιών)», Ξενοφάνης 2 (Αθήνα 1905), σελ. 474-475. Τα ίδια νούμερα παραθέτει και η Αναγνωστοπούλου, Σ., Μικρά Ασία, 19ος αι.-1919. Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες. Από το μιλλέτ των Ρωμιών στο ελληνικό έθνος (Αθήνα 1997), πίνακες.

7. Βαλσαμάκης, Π. κ.ά., Ιστορία των Κυδωνιών (Αθήνα 1982) (δεύτερη επαυξημένη έκδοση της Ιστορίας των Κυδωνιών του Σακκάρη, Γ., Αθήναι 1920), σελ. 255. Βέβαια πρόσφυγες πληροφορητές ανεβάζουν τον πληθυσμό του χωριού σε 5.000 λέγοντας πως «διπλοί αριθμητικά ήταν οι χριστιανοί». Βλ. Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκ. Α 10 (Αγιασμάτι).

8. Βλ. Παράθεμα «Μετατοπίσεις πληθυσμού».

9. Χονδρονίκης, Γ.Κ., Η Επαρχία της Περγάμου: Περιγραφομένη από ιστορικής, αρχαιολογικής, τοπογραφικής, κοινοτικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής, γεωργικής και εμπορικής απόψεως (Μυτιλήνη 1915), σελ. 77.

10. Βλ. Παράθεμα «Αυτοδιοίκηση του οικισμού».

11. Αναγνωστοπούλου, Σ., Μικρά Ασία, 19ος αι.-1919. Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες. Από το μιλλέτ των Ρωμιών στο ελληνικό έθνος (Αθήνα 1997), πίνακες· Χονδρονίκης, Γ.Κ., Η Επαρχία της Περγάμου: Περιγραφομένη από ιστορικής, αρχαιολογικής, τοπογραφικής, κοινοτικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής, γεωργικής και εμπορικής απόψεως (Μυτιλήνη 1915), σελ. 63, και Βαλσαμάκης, Π. κ.ά., Ιστορία των Κυδωνιών (Αθήνα 1982) (δεύτερη επαυξημένη έκδοση της Ιστορίας των Κυδωνιών του Σακκάρη, Γ., Αθήναι 1920), σελ. 253. Οι πληροφορητές όμως του Αρχείου Προφορικής Παράδοσης του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών αναφέρουν πως το Αγιασμάτι ήταν έδρα μουδουρλουκίου και το εντάσσουν στο καϊμακαμλίκι Αϊβαλιού, στο μουτεσαριφλίκι Μπαλούκεσερ και στο βιλαέτι Προύσας. Βλ. Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκ. Α 10 (Αγιασμάτι). Οι υπόλοιπες ωστόσο πηγές μιλούν για διοικητική υπαγωγή στο καϊμακαμλίκι Περγάμου και στο μουτεσαριφλίκι Σμύρνης.

12. «Στατιστικός Πίναξ της Επαρχίας Εφέσου (έδρα Κυδωνιών)», Ξενοφάνης 2 (Αθήνα 1905), σελ. 474-475.

13. Χονδρονίκης, Γ.Κ., Η Επαρχία της Περγάμου: Περιγραφομένη από ιστορικής, αρχαιολογικής, τοπογραφικής, κοινοτικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής, γεωργικής και εμπορικής απόψεως (Μυτιλήνη 1915), σελ. 77.

14. Βαλσαμάκης, Π. κ.ά., Ιστορία των Κυδωνιών (Αθήνα 1982) (δεύτερη επαυξημένη έκδοση της Ιστορίας των Κυδωνιών του Σακκάρη, Γ., Αθήναι 1920), σελ. 253.

     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος

 
press image to open photo library
 

>>>