Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Άννα Αναχουτλού

Συγγραφή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη (27/11/2003)

Για παραπομπή: Βουγιουκλάκη Πηνελόπη, «Άννα Αναχουτλού», 2003,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=3622>
Άννα Αναχουτλού (4/2/2008 v.1) Anna Anachoutlou (11/7/2008 v.1) 
 

1. Βιογραφικά στοιχεία

1.1. Καταγωγή

Η Άννα Αναχουτλού ήταν γόνος των Μεγάλων Κομνηνών, πρωτότοκη κόρη του Αλεξίου Β΄ Μεγάλου Κομνηνού (1297-1330) και της Τζιατζιάκ, κόρης του Λαζού ηγεμόνα Αζαχουτλού. Ήταν αδελφή του Μιχαήλ Αναχουτλού και ετεροθαλής αδελφή της Ευδοκίας Μεγάλης Κομνηνής, του Γεωργίου Αχπουγά και των μετέπειτα αυτοκρατόρων Ανδρονίκου Γ΄ (1330-1332) και Βασιλείου (1332-1340) Μεγάλων Κομνηνών. Η Άννα εμφανίζεται πρώτη φορά στο ιστορικό προσκήνιο ως μοναχή, κατά πάσα πιθανότητα στη μονή του Αγίου Ευθυμίου στα Ιεροσόλυμα.1 Κάποια στιγμή πριν το 1340 εγκατέλειψε τον μοναχικό βίο και επέστρεψε στην Τραπεζούντα.

1.2. Πολιτική δράση

Η Άννα Αναχουτλού αναμείχθηκε ενεργά στα πολιτικά δρώμενα της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας ιδρύοντας εστία αντιστάσεως στην περιοχή της Λαζίας του Πόντου εναντίον της αυτοκράτειρας Ειρήνης Παλαιολογίνας (1340-1341). Το 1341, εκμεταλλευόμενη τις επιθέσεις των Τουρκομάνων της Άμιδος, των επιλεγομένων Αμιτιωτών,2 κατά της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας και την αδυναμία της Ειρήνης Παλαιολογίνας (1340-1341) να αντιμετωπίσει την επικείμενη κατάρρευση του κράτους, διεκδίκησε το θρόνο της Τραπεζούντας ως απόγονος των Μεγάλων Κομνηνών.

Σημαντικό ρόλο στην άνοδο της Άννας διαδραμάτισαν και οι εμφύλιες διαμάχες που ταλαιπωρούσαν την αυτοκρατορία μετά τη δολοφονία του Μανουήλ Β΄ Μεγάλου Κομνηνού (1332) και κυρίως μετά την ανάρρηση στο θρόνο της πρώτης γυναίκας του Βασιλείου (1332-1340), της Ειρήνης Παλαιολογίνας (1340-1341). Οι ομάδες της τραπεζούντιας αριστοκρατίας αντιπροσωπεύονταν κυρίως από τους Σχολάριους, με την κωνσταντινουπολίτικη παράδοση, και από τους αυτόχθονες Αμυτζαντάριους, που αμφότεροι επιδίωκαν την περίοδο εκείνη να αποκτήσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πολιτική δύναμη.

2. Περίοδος βασιλείας

2.1. Η πολιτική της Άννας

Η αντίσταση της Άννας κατά της κεντρικής εξουσίας σε συνδυασμό με τη λαϊκή οργή που είχε ξεσπάσει εναντίον της Ειρήνης Παλαιολογίνας (1340-1341) για τον εμπρησμό της πόλης της Τραπεζούντας κατά την τελευταία επίθεση των Αμιτιωτών, στις 4 Ιουλίου 1341, ανάγκασαν την Ειρήνη να εγκαταλείψει το θρόνο. Έτσι, στις 17 Ιουλίου 1341 η Άννα μπήκε θριαμβευτικά στην Τραπεζούντα ακολουθούμενη από Λαζούς πολεμιστές του Γεωργιανού βασιλιά Γεωργίου Ε΄ (1314-1346) αλλά και από τους Τραπεζούντιους Λαζούς του βάνδου της Μεγάλης Λαζίας και κατέλαβε το θρόνο. Στέφθηκε αυτοκράτειρα με την υποστήριξη αφενός των Αμυτζανταρίων και αφετέρου των Λαζών, των Τσάνων3 και εν γένει των κατοίκων των επαρχιών της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας.

Οι υποστηρικτές της Άννας Αναχουτλού ανέμεναν εκ μέρους της τη δυναμική αντιμετώπιση των εξωτερικών εχθρών της αυτοκρατορίας και παράλληλα μια ευνοϊκή στάση της κεντρικής εξουσίας απέναντι στους αυτόχθονες κατοίκους στα ζητήματα της εσωτερικής πολιτικής. Πράγματι, τον Αύγουστο του 1342 η Άννα αντιμετώπισε με επιτυχία νέα επιδρομή των Τουρκομάνων της Άμιδας, εν μέσω σοβαρών πολιτικών ταραχών. Απογοήτευσε όμως τους οπαδούς της με την οικονομική και την εσωτερική της πολιτική.

2.2. Η αντιπολίτευση

Οι διαμάχες ανάμεσα στις αριστοκρατικές οικογένειες της Τραπεζούντας σφράγισαν την περίοδο της βασιλείας της Άννας, η οποία αντιμετώπισε συνεχείς απόπειρες εκδίωξής της από το θρόνο από την οικογένεια των Σχολαρίων αλλά και από άλλους αριστοκρατικούς οίκους, οι οποίοι είχαν δεσμούς με την Κωνσταντινούπολη. Στις προσπάθειές τους οι Σχολάριοι είχαν τη στήριξη της Κωνσταντινούπολης, που ήταν δυσαρεστημένη με την πτώση της Ειρήνης Παλαιολογίνας και την άνοδο της Άννας, αλλά και των Βενετών και των Γενουατών. Από την άλλη η Άννα υποστηριζόταν αρχικά από τους Αμυτζαντάριους.

Στις 30 Ιουλίου 1341 ο Μιχαήλ Μέγας Κομνηνός, μετέπειτα αυτοκράτωρ (1344-1349), με την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού (1341/1347-1355), μετέβη από την Κωνσταντινούπολη στην Τραπεζούντα με τρία πολεμικά πλοία και με τον Νικήτα Σχολάρη και τον Γρηγόριο Μειζομάτη με σκοπό να νυμφευθεί την πρώην αυτοκράτειρα Ειρήνη και να αναλάβει τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας.4 Στην αρχή έγινε δεκτός με επισημότητα από τους άρχοντες και τον μητροπολίτη Ακάκιο σαν αυτοκράτορας, στη συνέχεια όμως ο λαός εξεγέρθηκε εναντίον του και οι Λαζοί στρατιώτες της Άννας Αναχουτλού πυρπόλησαν τα πλοία του και έκαψαν μέλη της ακολουθίας του. Στις 7 Αυγούστου 1341 ο Μιχαήλ συνελήφθη και τέθηκε υπό περιορισμό αρχικά στο Οίναιον και έπειτα στα Λίμνια. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 10 Αυγούστου, η Ειρήνη υποχρεώθηκε να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη με πλοίο «φραγκικό» σύμφωνα με τις πηγές, ενδεχομένως μασσαλιώτικο.

Η νίκη της Άννας επί των Τουρκομάνων Αμιτιωτών που έλαβε χώρα αυτήν ακριβώς την περίοδο δεν πτόησε τους αντιπάλους της οπαδούς της Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι επέμειναν στην προσπάθεια να την εκθρονίσουν. Από την άλλη, περίπου αυτή την εποχή οι Αμυτζαντάριοι έπαψαν να ενεργούν ως οι αυτονόητοι σύμμαχοί της.

3. Η ανατροπή

Μετά την ατελέσφορη απόπειρα να ενθρονιστεί ο Μιχαήλ Μέγας Κομνηνός, ο Νικήτας Σχολάρης, ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης, οι αδερφοί Γρηγόριος και Μιχαήλ Μειζομάτης και άλλοι κατέφυγαν με βενετικό πλοίο στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνάντησαν τον Ιωάννη Μέγα Κομνηνό, γιο του Μιχαήλ, και του πρόσφεραν το στέμμα της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Ο Ιωάννης, μετέπειτα Ιωάννης Γ΄ (1342-1344), αναχώρησε με δύο πλοία δικά του και τρία γενουατικά ως επικεφαλής της νέας εκστρατείας των Τραπεζούντιων αριστοκρατών κατά της Άννας. Στην πόλη της Τραπεζούντας οι Σχολάριοι κατάφεραν στο διάστημα αυτό, τέλη Αυγούστου-αρχές Σεπτεμβρίου 1342, να εκθρονίσουν την αυτοκράτειρα. Στη συνέχεια η Άννα Αναχουτλού θανατώθηκε διά στραγγαλισμού στις 3 Σεπτεμβρίου του έτους 1342.

4. Διάδοχη κατάσταση

Ο Ιωάννης Μέγας Κομνηνός έφθασε στην Τραπεζούντα στις 4 Σεπτεμβρίου 1342 και στέφθηκε αυτοκράτορας στο ναό της Παναγίας Χρυσοκεφάλου αυθημερόν. Τη στέψη του Ιωάννη Γ΄ την ακολούθησαν διώξεις μελών της αριστοκρατίας. Οι Σχολάριοι, που τον είχαν στηρίξει εξαρχής, εκμεταλλευόμενοι τη δύναμη που απέκτησαν μετά την άνοδό του στο θρόνο, στράφηκαν εναντίον των αντιπάλων τους Αμυτζανταρίων, οι οποίοι άλλωστε είχαν ταχθεί στο πλευρό της Άννας Αναχουτλού, και προέβησαν σε δολοφονίες επιφανών γόνων του οίκου αλλά και σε σφαγές οπαδών της Άννας στις επαρχίες.

1. Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire (London 1926), σελ. 49.

2. Για τους Αμιτιώτες και την ονομασία τους βλ. Zachariadou, E.A., “Trebizond and the Turks (1352-1402)”, Αρχείον Πόντου 35 (1979), σελ. 333-358, ιδ. σελ. 340-341.

3. Για την ιστορική πορεία των Λαζών και των Τσάνων βλ. Bryer, A., “Some notes on the Laz and the Tzan (1) (2)”, στο Bryer, A., People and Settlement in Anatolia and the Caucasus, 800-1900 (VR, London 1988), σελ. 161-168 (=1), 174-195 (=2). Ήταν αυτόχθονες κάτοικοι του βορειοανατολικού Πόντου, απόγονοι των Κόλχων και των Μακρώνων. Συνήθιζαν να αναμειγνύονται στα πολιτικά δρώμενα της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας.

4. Το 1341 ο Μιχαήλ Μέγας Κομνηνός ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη ως ο μέλλων σύζυγος της Ειρήνης Παλαιολογίνας, βάσει του διπλωματικού σχεδίου του Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού.  Πριν φθάσει στην Τραπεζούντα, είχε ξεσπάσει η στάση η υποκινούμενη από την Άννα Αναχουτλού, η οποία κατέληξε στην αναγκαστική παραίτηση της Ειρήνης και στην άνοδο της Άννας στο θρόνο. Βλ. σχετικά Χρύσανθος, μητροπολίτης Τραπεζούντος, Η Εκκλησία της Τραπεζούντος (Αρχείον Πόντου 4-5, Αθήνα 1933), σελ. 241-242.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.