Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Εκστρατεία Αράβων στη Μ. Ασία, 781-782

Συγγραφή : Μακρυπούλιας Χρήστος (20/10/2002)

Για παραπομπή: Μακρυπούλιας Χρήστος, «Εκστρατεία Αράβων στη Μ. Ασία, 781-782», 2002,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4175>
Εκστρατεία Αράβων στη Μ. Ασία, 781-782 (20/12/2007 v.1) Campaign of the Arabs in Asia Minor, 781-82 (2/9/2009 v.1) 
 

1. Iστορικό πλαίσιο

Το 778, στο πλαίσιο των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων, μία μεγάλη βυζαντινή στρατιά αποτελούμενη από στρατιώτες όλων των θεμάτων, υπό τη γενική διοίκηση του στρατηγού των Θρακησίων Μιχαήλ Λαχανοδράκοντος, εισέβαλε στα αραβικά εδάφη και πολιόρκησε τη Γερμανίκεια στη Μεσοποταμία, με στόχο την κατάληψή της και την πρόκληση φθοράς στους Άραβες. Οι Βυζαντινοί αιχμαλώτισαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού των γειτονικών περιοχών και νίκησαν ένα αραβικό στρατιωτικό σώμα το οποίο είχε έλθει προς ενίσχυση της πολιορκημένης πόλης.

Η ήττα την οποία υπέστησαν οι δυνάμεις τους είχε σημαντικές επιπτώσεις στο γόητρο των Αράβων και ο χαλίφης αλ-Μαχντί (al-Mahdi) εξαπέλυσε μεγάλη επιδρομή στα βυζαντινά εδάφη της Μικράς Ασίας το 779. Η επιδρομή δεν είχε ωστόσο θεαματικά αποτελέσματα και ο χαλίφης άρχισε να σχεδιάζει νέες επιθέσεις.

Το 780 ο αυτοκράτορας Λέων Δ' πέθανε. Η άνοδος της Ειρήνης της Αθηναίας στο θρόνο το 780 την έφερε αντιμέτωπη με τη στρατιωτική ηγεσία, η οποία παρέμενε πιστή στην εικονομαχική πολιτική των προκατόχων της αυτοκράτειρας. Η δυσπιστία μεταξύ Ειρήνης και στρατηγών ήταν αμοιβαία. Η απόφασή της να διορίσει τον σακελλάριο Ιωάννη, έναν από τους αυλικούς της, ανώτατο διοικητή των μικρασιατικών θεμάτων για την αντιμετώπιση της αραβικής εισβολής το 781 προκάλεσε φόβους στους στρατηγούς για ενδεχόμενη αντικατάστασή τους.

Παρά ταύτα, η εισβολή των Αράβων, υπό τη διοίκηση του Αμπντ αλ-Καμπίρ (Abd al-Kabir), τον Ιούνιο του 781 απέτυχε παταγωδώς και οι Άραβες υπέστησαν μεγάλες απώλειες σε μάχη με τα στρατεύματα του Μιχαήλ Λαχανοδράκοντος και του Αρμένιου στρατηγού Τατζάτη. Ο χαλίφης οργίστηκε από την αποτυχία και άρχισε να προετοιμάζει ένα μεγάλο εκστρατευτικό σώμα, υπό τη γενική διοίκηση του Χαρούν αρ-Ρασίντ (Harun ar-Rashid), νεαρού γιου και διαδόχου του.

2. Παρουσίαση και ανάλυση του γεγονότος

2.1. Πρώτη φάση της εκστρατείας

Στις 9 Φεβρουαρίου 782 μία ισχυρότατη αραβική στρατιά ξεκίνησε για να εισβάλει στα εδάφη της Μικράς Ασίας με επικεφαλής τον Χαρούν αρ-Ρασίντ. Σκοπός του εκστρατευτικού σώματος ήταν να εκδικηθεί τις πρόσφατες ήττες των Αράβων στη Γερμανίκεια και στην επιδρομή του Ιουνίου του 781.

Διασχίζοντας το θέμα των Ανατολικών, ο Χαρούν απέστειλε ένα απόσπασμα υπό τον αλ-Μπαρμακί (al-Barmaki) να επιδράμει έως το θέμα των Θρακησίων, ενώ άλλο τμήμα υπό τον αλ-Ράμπι (al-Rabi) παρέμεινε στο θέμα των Ανατολικών και έθεσε την πόλη της Νακώλειας υπό πολιορκία. Τα στρατεύματα του θέματος κατάφεραν να λύσουν την πολιορκία και να καταδιώξουν το αραβικό απόσπασμα έως τα σύνορα. Όμως τα στρατεύματα του θέματος των Θρακησίων, υπό το στρατηγό Μιχαήλ Λαχανοδράκοντα, υπέστησαν ήττα στο Δαρηνόν από το τμήμα του αλ-Μπαρμακί και εξουδετερώθηκαν.

Το κύριο σώμα της αραβικής στρατιάς έφθασε στη Βιθυνία, όπου και έδωσε –μάλλον κοντά στη Νίκαια– αμφίρροπη μάχη με τα στρατεύματα του θέματος του Οψικίου υπό τον κόμητα Νικήτα. Παρά την αρχική επιτυχία του βυζαντινού ιππικού, ο τραυματισμός του Νικήτα ανάγκασε τελικά τους Βυζαντινούς να αναδιπλωθούν στη Νικομήδεια. Ο Χαρούν προχώρησε έως τη Χρυσούπολη, στις ακτές του Βοσπόρου, και λεηλάτησε την περιοχή.

2.2. Δεύτερη φάση της εκστρατείας

Παρά τον τραυματισμό του κόμητος του Οψικίου και την υποχώρηση των Βυζαντινών, οι Άραβες βρίσκονταν σε δύσκολη θέση μετά την ήττα του αλ-Ράμπι, καθώς είχαν χάσει την οπισθοφυλακή τους. Η οδός διαφυγής τους είχε αποκλεισθεί από τα στρατεύματα των ταγμάτων, των οποίων ηγούνταν ο δομέστικος των σχολών Αντώνιος, και του Τατζάτη, του Αρμένιου στρατηγού του θέματος των Βουκελλαρίων, τα οποία είχαν λάβει θέσεις κοντά στη λίμνη Βαάνους.1

Τη λύση στο πρόβλημα των Αράβων την έδωσε η προδοσία του Τατζάτη. Ο τελευταίος, λόγω του μίσους του για τον ευνούχο Σταυράκιο, έμπιστο της Ειρήνης και γενικό διοικητή των στρατευμάτων της Μικράς Ασίας κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, ήλθε σε συνεννόηση με τον Χαρούν, από τον οποίο ζήτησε να τον βοηθήσει να επιστρέψει στην Αρμενία μαζί με την οικογένειά του. Ένας επιπλέον λόγος για την αυτομολία του Τατζάτη ήταν ο φόβος για επικείμενη παραγκώνισή του από το νέο καθεστώς της αυτοκράτειρας Ειρήνης, με το οποίο δεν διατηρούσε καλές σχέσεις. Σε αντάλλαγμα ο Τατζάτης βοήθησε τον Χαρούν να παρασύρει σε παγίδα τον δομέστικο των σχολών Αντώνιο, τον μάγιστρο Πέτρο και τον Σταυράκιο και, με το πρόσχημα των διαπραγματεύσεων, να τους αιχμαλωτίσει. Χρησιμοποιώντας ως μοχλό πίεσης τους ομήρους, ο Άραβας ηγέτης ανάγκασε την Ειρήνη να υπογράψει ταπεινωτική συνθήκη για να απελευθερώσει τους τρεις υψηλούς αξιωματούχους της, καθώς και 5.000 αιχμαλώτους τους οποίους είχε συλλάβει.2 Ο Χαρούν αρ-Ρασίντ επέστρεψε θριαμβευτικά στο χαλιφάτο τον Σεπτέμβριο του 782.3

3. Συνέπειες

Η εκστρατεία των Αράβων το 782 είχε σημαντικότατες συνέπειες τόσο για τα πρόσωπα τα οποία έλαβαν μέρος όσο και για τις σχέσεις μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων. Άμεση συνέπεια της αυτομολίας του Τατζάτη στους Άραβες ήταν ο διορισμός του ως διοικητή της αραβοκρατούμενης Αρμενίας. Η βυζαντινή στρατιωτική ηγεσία, από την άλλη, αποδυναμώθηκε με τη φυγή ενός ικανότατου στρατιωτικού ο οποίος είχε υπηρετήσει την αυτοκρατορία για 22 έτη.

Παράλληλα, η Ειρήνη εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία και, με αφορμή την ήττα των στρατευμάτων του θέματος των Θρακησίων, απομάκρυνε από τη θέση του στρατηγού του θέματος τον Μιχαήλ Λαχανοδράκοντα. Έτσι, το νέο καθεστώς κατάφερε να απαλλαγεί από τους τελευταίους υποστηρικτές των προκατόχων της Ειρήνης και να εδραιώσει την εξουσία του. Αυτό όμως είχε αρνητικές επιπτώσεις στην αποτελεσματικότητα του βυζαντινού στρατού τα επόμενα χρόνια.

Ακόμα βαρύτερες συνέπειες είχε η ήττα των Βυζαντινών στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων. Με βάση τους όρους της συνθήκης που αναγκάσθηκε να υπογράψει με τον αλ-Μαχντί, η Ειρήνη υποχρεωνόταν να καταβάλλει στους Άραβες 90.000 χρυσά νομίσματα κάθε Απρίλιο και 70.000 κάθε Ιούνιο. Η συνθήκη αυτή ήταν πολύ ταπεινωτική για την αυτοκρατορία. Παρά ταύτα, εξασφάλισε μια τριετή περίοδο ηρεμίας στο ανατολικό σύνορο, την οποία η Ειρήνη φρόντισε να εκμεταλλευθεί για να προωθήσει την πολιτική της σε άλλα μέτωπα.

1. Οι Tritle L. A., “Tatzates’ Flight and the Byzantine-Arab Peace Treaty of 782”, Byzantion 47 (1977), σελ. 290-294, και Arvites J. A., “The Defense of Byzantine Anatolia during the Reign of Irene (780-802)”, στο Mitchell S. (επιμ.), Armies and Frontiers in Roman and Byzantine Anatolia (BAR International Series 156, Oxford 1983), σελ. 224-225, δίνουν μια κάπως διαφορετική αφήγηση των γεγονότων: σύμφωνα με αυτούς, οι Άραβες είχαν αποκλεισθεί στη Νικομήδεια από τα στρατεύματα των ταγμάτων και με τον Τατζάτη στα νώτα τους. Μόνο μετά την αιχμαλωσία των τριών Βυζαντινών ηγετών ο Χαρούν κατάφερε να προελάσει έως τη Χρυσούπολη. Όμως η περιγραφή αυτή δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές.

2. Ο Dölger, F., Regesten der Kaiserurkunden des oströmischen Reiches 1 (Munich - Berlin 1924), σελ. 340, χρονολογεί λανθασμένα την υπογραφή της συνθήκης το 781.

3. Ο Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford, California 1988), σελ. 69, χρονολογεί το τέλος της εκστρατείας στον Αύγουστο του 782.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.