Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Ιγνάτιος Διάκονος

Συγγραφή : Βάθη Θεοδώρα (10/7/2003)

Για παραπομπή: Βάθη Θεοδώρα , «Ιγνάτιος Διάκονος», 2003,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4542>
Ιγνάτιος Διάκονος (6/11/2011 v.1) Ignatios the Deacon - προς ανάθεση 
 

1. Βιογραφικά στοιχεία

1.1. Γέννηση – Οικογένεια

Ο Ιγνάτιος γεννήθηκε γύρω στο 7701 πιθανόν στην Παφλαγονία, γεγονός που εικάζεται λόγω της επιλογής του να συγγράψει το Βίο του αγίου Γεωργίου Αμάστριδος, ενός αγίου τοπικής εμβέλειας, με τον οποίο ίσως να ήταν συμπατριώτες.2 Τα στοιχεία για τη ζωή του είναι ελάχιστα, διάσπαρτα και προέρχονται κυρίως από τα δικά του έργα.3 Η μοναδική πληροφορία που διαθέτουμε σχετικά με το συγγενικό περιβάλλον του είναι ότι είχε ένα μεγαλύτερο αδελφό, ο οποίος πέθανε πριν από εκείνον. Ο Ιγνάτιος πρέπει να απεβίωσε λίγο μετά το 847.4

1.2. Εκπαίδευση – Ανατροφή

Οι λιγοστές και έμμεσες πληροφορίες που διαθέτουμε σχετικά με την ανατροφή του Ιγνατίου αφορούν την εκπαίδευσή του. Υπήρξε μαθητής του πατριάρχη Ταρασίου (784-806), από τον οποίο διδάχθηκε πολλά πάνω στην ποίηση και στη μετρική, και διατέλεσε προσωπικός γραμματέας του. Όπως ο ίδιος λέει, κατέγραφε στενογραφικά τα κηρύγματά του, τα οποία στη συνέχεια παρέδιδε σε επιδέξιους γραφείς προκειμένου να αναπαραχθούν: «ας οξυγράφω καλάμω και μέλανι σημειούμενος και καλλίστοις γραφεύσι μεταδιδούς εν δέλτοις τεχνικώς ανατάττεσθαι διεσπούδακα».5 Επίσης, του αποδίδεται6 η ιδιότητα του γραμματικού. Στα έργα του χρησιμοποιεί πολλά χωρία τα οποία έχει αντλήσει από κείμενα τόσο της κλασικής Αρχαιότητας όσο και της χριστιανικής διδασκαλίας. Όπως προκύπτει, ο Ιγνάτιος είχε λάβει υψηλή μόρφωση, έχοντας παρακολουθήσει τα μαθήματα της εγκυκλίου παιδείας, η ευρυμάθειά του ωστόσο οφείλεται και σε προσωπική μελέτη.

2. Εκκλησιαστική δράση

Ο πατριάρχης Ταράσιος τον χειροτόνησε διάκονο, ιδιότητα με την οποία ο Ιγνάτιος έμεινε γνωστός μάλλον γύρω στο 795-800. Αναφέρεται επίσης με το αξίωμα του σκευοφύλακα της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη,7 αξίωμα που θεωρείται πιθανότερο να το απέκτησε επί πατριαρχίας Νικηφόρου (806-815), με τον οποίο φαίνεται ότι είχε φιλικές σχέσεις.8 Πρέπει να χειροτονήθηκε μητροπολίτης Νικαίας μεταξύ του 815 και του 843, έχοντας δηλαδή ήδη προσχωρήσει στην εικονοκλαστική παράταξη.9 Δε γνωρίζουμε για πόσο χρονικό διάστημα διατήρησε το αξίωμα του μητροπολίτη, πάντως o επόμενος γνωστός κάτοχός του είναι ο Θεόδωρος Γραπτός (843-845). Μετά την καθαίρεσή του λόγω της οριστικής επικράτησης της εικονόφιλης παράταξης ενδύθηκε εκούσια το μοναχικό σχήμα και αποσύρθηκε στον Όλυμπο της Βιθυνίας, πιθανόν στη μονή Αντιδίου. Επί βασιλείας Θεοφίλου (829-842) επέστρεψε στην πρωτεύουσα, καθώς αποδέχθηκε κάποια διδασκαλική θέση εκεί. Συγκεκριμένα, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, ιδιαίτερα μορφωμένος ο ίδιος και με μεγάλο ενδιαφέρον για την τέχνη, την επιστήμη και τον πολιτισμό, του πρότεινε μια θέση καθηγητή στην πρωτεύουσα. Ο Ιγνάτιος πρέπει να υποθέσουμε ότι παρέδιδε μαθήματα σε ιδιωτικό ακροατήριο, καθώς δε διαθέτουμε στοιχεία σχετικά με επίσημες και οργανωμένες σχολές αυτή την περίοδο.10 Αργότερα, γύρω στο 843, περιορίστηκε στη μονή Πικριδίου από τον πατριάρχη Μεθόδιο (843-847), προκειμένου να μεταμεληθεί έμπρακτα για τη σύνταξή του με τη μερίδα των εικονομάχων στο παρελθόν.

3. Η στάση του Ιγνατίου απέναντι στην εικονομαχία

Ο Ιγνάτιος ενεπλάκη στην εικονοκλαστική διαμάχη. Αν και υπήρξε μαθητής του πατριάρχη Ταρασίου και φαίνεται ότι διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον πατριάρχη Νικηφόρο –εικονολάτρες και οι δύο–, κάποια στιγμή συντάχθηκε με τη μερίδα των εικονομάχων, κίνηση που του επέτρεψε κατά πάσα πιθανότητα να χρισθεί μητροπολίτης Νικαίας. Σύντομα μεταστράφηκε και ενσωματώθηκε στους εικονολάτρες, αποσυρόμενος στον Όλυμπο της Βιθυνίας ως μοναχός. Με την επιστροφή του στην πρωτεύουσα επί Θεοφίλου (829-842) προσχώρησε εκ νέου στους εικονοκλαστικούς κύκλους. Προς το τέλος της ζωής του επανήλθε στην εικονόφιλη παράταξη και περιορίστηκε από τον πατριάρχη Μεθόδιο στη μονή Πικριδίου, προκειμένου να μεταμεληθεί ειλικρινά και έμπρακτα μέσω της συγγραφής ποικίλων συγγραμμάτων με εικονολατρικές αναφορές. Οι αλλεπάλληλες αυτές παλινδρομήσεις του Ιγνατίου μαρτυρούν την αστάθεια, αλλά και τη μετριοπαθή, ουδέτερη στάση του στο θέμα των εικόνων. Σίγουρα δεν υπήρξε ένθερμος εικονομάχος και οι κινήσεις του δεν πρέπει να υπαγορεύθηκαν από τις θρησκευτικές αντιλήψεις του. Οι προσωρινές προσχωρήσεις του στους εικονομάχους πρέπει μάλλον να αποδοθούν σε προσωπικά κίνητρα και φιλοδοξίες, καθώς εκείνοι κατείχαν την εξουσία στις συγκεκριμένες περιόδους. Πράγματι η πρώτη προσχώρηση «εξαργυρώθηκε» με την κατάληψη από μέρους του του αξιώματος του μητροπολίτη Νικαίας, ενώ η δεύτερη συνδέεται με την ανάληψη διδακτικής θέσης στην Κωνσταντινούπολη. Εξαιτίας των παλινδρομήσεών του ίσως να του αποδόθηκε το επίθετο «κάθορνος/κόθορνος» (ευμετάβολος), το οποίο συναντούμε στα επιγράμματα της Χάλκης.11 Έχει θεωρηθεί επίσης από ορισμένους μελετητές ότι ο Ιγνάτιος βρίσκεται στον αντίποδα του Θεοδώρου Στουδίτη σε επίπεδο θεολογικό, πολιτικό, αλλά και ποιητικό και ότι μέσα από τα έργα του προβαίνει σε αντιστουδιτική προπαγάνδα συντασσόμενος με τη μερίδα των μετριοπαθών εικονοφίλων.12

4. Έργο

4.1. Αγιολογικά κείμενα

Ο Ιγνάτιος Διάκονος συνέγραψε τέσσερα ιδιαίτερης σημασίας αγιολογικά κείμενα. Συνέγραψε τους Βίους των πατριαρχών Ταρασίου και Νικηφόρου, οι οποίοι ανήκουν στην ίδια κατηγορία αγιολογικών κειμένων ως προς το υψηλό επίπεδο και το ρητορικό χαρακτήρα. Σε αυτούς ο Ιγνάτιος αποδεικνύει ότι γνωρίζει πολύ καλά τους κανόνες της ρητορικής και επιδεικνύει πολύ συχνά τις θεολογικές, μυθολογικές και κλασικές γνώσεις του.

Βίος πατριάρχη Νικηφόρου: Ο Ιγνάτιος πρέπει να τον συνέταξε γύρω στο 830, λίγο μετά το θάνατο του Νικηφόρου, καθώς ξεκινά με έναν επιτάφιο λόγο, ο οποίος είναι λογικό να εκφωνήθηκε κατά τη νεκρώσιμη ακολουθία. Ωστόσο, πρέπει να κυκλοφόρησε διασκευασμένος αργότερα, μεταξύ του 843 και του 846, καθώς ο Ιγνάτιος κλείνει το κείμενο με μια απολογία, προφανώς για την προγενέστερη προσχώρησή του στην παράταξη των εικονομάχων, την οποία είναι λογικό να συγγράφει μετά την αποκατάσταση των εικόνων το 843.13 Είναι το μεγαλύτερο από τα αγιολογικά κείμενά του και έχει θεωρηθεί το τελειότερο, το πιο περίτεχνο από άποψη γλώσσας και τρόπου γραφής. Μπορεί να χαρακτηριστεί σύνθεση ρητορικών, θεολογικών, βιογραφικών και ιστορικών στοιχείων. Δεν περιλαμβάνει ούτε ένα θαύμα, γι’ αυτό και έχει χαρακτηριστεί ημικοσμική βιογραφία. Είναι πλούσιος σε ιστορικά στοιχεία, πολύτιμα για την πολιτική ανασύνθεση της Β΄ Εικονομαχικής περιόδου.

Βίος πατριάρχη Ταρασίου: Θεωρείται το τελευταίο αγιολογικό κείμενο του Ιγνατίου, το οποίο συνέγραψε επί πατριάρχη Μεθοδίου (843-847) και ενώ είχε περιοριστεί σε μεγάλη πλέον ηλικία στη μονή Πικριδίου.14 Πρέπει να γράφτηκε κατά παραγγελία του Μεθοδίου. Περιέχει αντιστουδιτικούς υπαινιγμούς, οι οποίοι όμως δεν επηρεάζουν την ιστορικότητά του.

Στον Ιγνάτιο αποδίδονται πλέον και οι Βίοι του αγίου Γρηγορίου του Δεκαπολίτη15 και του αγίου Γεωργίου Αμάστριδος. Θεωρείται ότι ανήκουν θεματικά στην ίδια κατηγορία, καθώς η δράση των δύο αγίων έχει πολλά κοινά στοιχεία, και διαφοροποιούνται από τους Βίους των Ταρασίου και Νικηφόρου. Και από τα δύο κείμενα απουσιάζουν θαύματα εικονοκλαστικού περιεχομένου και, προφανώς σκόπιμα, αποσιωπώνται σημαντικές ιστορικές λεπτομέρειες.

Βίος Γρηγορίου του Δεκαπολίτου: Ο Ιγνάτιος συνέταξε το Βίο γύρω στο 842-843.16 Γράφτηκε κατά παραγγελία των μαθητών του Γρηγορίου, οι οποίοι του παρείχαν τις αναγκαίες πληροφορίες για τη συγγραφή, καθώς ο ίδιος δεν πρέπει να γνώρισε τον άγιο.17 Το λεξιλόγιο και το συντακτικό είναι πολύ πιο απλά από τα αντίστοιχα των Βίων των δύο πατριαρχών, ενώ δεν περιλαμβάνει καμία αναφορά στην κλασική γραμματεία, όπως σε άλλα έργα του. Αντίθετα, πολλές είναι οι αναφορές που αντλούνται από την Παλαιά Διαθήκη· ο Ιγνάτιος επιλέγει σε αυτό το κείμενο να δώσει έμπρακτα και αισθητά το προβάδισμα στην εκκλησιαστική παιδεία.

Βίος Γεωργίου Αμάστριδος: Αποδίδεται σήμερα στον Ιγνάτιο, χαρακτηρίζεται ωστόσο από χρονολογική σύγχυση18 και παρουσιάζει διαφοροποιήσεις από τους Βίους των δύο πατριαρχών, με συνέπεια πολλοί να διατηρούν σοβαρές επιφυλάξεις για την πατρότητά του.19 Πρέπει να θεωρηθεί το πρώτο έργο του, καθώς συντάχθηκε πιθανότατα πριν από το 830, μάλλον στη δεκαετία του 820. Δεν ξέρουμε αν ο Ιγνάτιος είχε γνωρίσει το Γεώργιο προσωπικά, εφόσον και ο τελευταίος ανήκε στον κύκλο του πατριάρχη Ταρασίου.20 Πιστεύεται ότι συνέταξε το Βίο κατά το διάστημα που ήταν μητροπολίτης Νικαίας, δηλαδή σε μια περίοδο κατά την οποία οι εικονομάχοι κατείχαν την εξουσία, γι’ αυτό και δεν αναφέρει πουθενά ότι ο Γεώργιος ήταν εικονόφιλος. Η επιλογή από τον Ιγνάτιο του προσώπου του Γεωργίου ως ήρωα αποδίδεται στην πιθανή κοινή καταγωγή τους από την Παφλαγονία.21

4.2. Επιστολογραφία

Πρόκειται για 64 συνολικά επιστολές, από τις οποίες η μία μόνο απευθύνεται στον Ιγνάτιο. Τις συγκέντρωσε και τις εξέδωσε ο ίδιος αργότερα, αφού τις επεξεργάστηκε, αφαιρώντας τις εικονοκλαστικές αναφορές. Παραδίδονται ανώνυμα στο χειρόγραφο 588 της μονής Βατοπεδίου του 11ου αιώνα. Αρχικά είχαν αποδοθεί στο Θεόδωρο Γραπτό,22 θεωρούνται όμως πλέον σε γενικές γραμμές έργα του Ιγνατίου,23 αν και ορισμένοι μελετητές εξακολουθούν να διατηρούν επιφυλάξεις, επειδή διακρίνουν δύο τμήματα με ουσιώδεις διαφορές στην επιστολογραφία, τα οποία είτε έχουν γραφτεί από τον ίδιο συγγραφέα σε διαφορετική χρονική περίοδο είτε από διαφορετικούς.24 Από τους πιο συχνούς αποδέκτες των επιστολών του ήταν κάποιος διάκονος Νικηφόρος. Σε αυτές παρατηρείται ισορροπία μεταξύ των κλασικών και των βιβλικών αναφορών, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα έργα του Ιγνατίου, όπου οι παραπομπές σε εκκλησιαστικές πηγές υπερτερούν αριθμητικά των αρχαίων αναφορών.

4.3. Ποίηση

Σώζονται τρία επιτύμβια επιγράμματα στο 15ο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας:25 το ένα αναφέρεται στον ίδιο,26 το δεύτερο στο μαθητή του Παύλο και το τρίτο στο Σαμουήλ, διάκονο και συνάδελφο του Ιγνατίου. Για το θάνατο του μαθητή του Παύλου συγγράφει επίσης ένα ανακρεόντειο ποίημα.27 Είναι ο πρώτος λόγιος του 9ου αιώνα που ασχολείται με το παραμελημένο είδος της ελεγειακής ποίησης. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της γραφής του θεωρείται η χρήση κλασικού λεξιλογίου για την απόδοση θεμάτων χριστιανικού περιεχομένου.

Κατά παραγγελία του αυτοκράτορα Λέοντος Ε' (γύρω στο 815) γράφεται ένα εικονοκλαστικού περιεχομένου επίγραμμα,28 το οποίο ανασκευάζει, μεταξύ άλλων, ο Θεόδωρος Στουδίτης. Σώζεται σε χειρόγραφο μαζί με έργα του Στουδίτη. Αποδίδεται στον Ιγνάτιο, αν και υπάρχουν ενστάσεις ως προς αυτή την ταύτιση.29 Στα αντίστοιχα επιγράμματα του Στουδίτη αποκαλείται ο Ιγνάτιος χλευαστικά «κόθορνος», με την έννοια του ευμετάβολου, του καιροσκόπου, προφανώς εξαιτίας των παλινδρομήσεών του μεταξύ της εικονοκλαστικής και της εικονόφιλης μερίδας.

Το ποίημα που συνέγραψε για το Θωμά Σλάβο δε σώζεται σήμερα. Στόχος του ήταν να εγκωμιάσει τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β' για την κατάπνιξη της επανάστασης του Θωμά, γι’ αυτό είναι λογικό να γράφτηκε λίγο μετά το 823, όταν κατεστάλη η εξέγερση. Από το γεγονός αυτό φαίνεται ότι είχε καλές σχέσεις με το Μιχαήλ Β' και κατ’ επέκταση με την εικονοκλαστική παράταξη.

Οι Στίχοι εις τον Αδάμ30 είναι ένα ποίημα σε 143 δωδεκασύλλαβους στίχους με τη μορφή διαλόγου ανάμεσα στο Θεό, τον Αδάμ, την Εύα και τον όφι, με θέμα την «πτώση» των Πρωτοπλάστων. Περιέχει πολλά χωρία που έχουν αντληθεί από το Σοφοκλή και τον Ευριπίδη.31 Είναι γραμμένο σε ιαμβικό τρίμετρο.

Επίσης, μία παράφραση των διασκευασμένων από το Βάβριο32 αισώπειων μύθων, γραμμένη σε ιαμβικά τετράστιχα, με δωδεκασύλλαβο στίχο, αποδίδεται στον Ιγνάτιο.33 Οι Στίχοι κατά αλφάβητον είναι μια αλφαβητική ακροστιχίδα παραινετικού χαρακτήρα, η οποία αποτελείται από 24 στίχους και έχει γραφτεί σε ιαμβικό τρίμετρο. Απευθύνεται στους μαθητές του και σχετίζεται με τη διδακτική δραστηριότητά του.34
Τέλος, θεωρείται ότι συνέγραψε ένα ποίημα προς τον πτωχό Λάζαρο και τον πλούσιο της παραβολής, το οποίο είχε εκδοθεί το 1897 υπό το όνομα του πατριάρχη Ιγνατίου.35

4.4. Υμνογραφία

Μερικούς από τους εκκλησιαστικούς κανόνες που συντάσσει τους αφιερώνει στον πατριάρχη Ταράσιο, στη μετακομιδή των λειψάνων του πατριάρχη Νικηφόρου και στους 42 μάρτυρες του Αμορίου.36

5. Αποτίμηση και κρίσεις

Οι κρίσεις των σύγχρονων μελετητών για τον Ιγνάτιο εξαρτώνται κυρίως από την άποψη που ο καθένας έχει υιοθετήσει σχετικά με τη συγγραφική δραστηριότητά του. Υπάρχουν πολλές διχογνωμίες όσον αφορά τα πραγματικά έργα του. Διακρίνεται η μερίδα των μελετητών που έχει την τάση να αποδίδει πολλές δημιουργίες αμφισβητήσιμης πατρότητας στον Ιγνάτιο και εκείνη που διαμοιράζει τα έργα σε περισσότερους συγγραφείς. Από τη μερίδα τουλάχιστον των ερευνητών που του αποδίδει τα περισσότερα από τα αμφισβητούμενα έργα ο εν λόγω δημιουργός θεωρείται τεχνίτης της συγγραφής. Καταπιάστηκε επιτυχώς με πολλά διαφορετικά είδη, όπως την αγιολογία, την επιστολογραφία και την ποίηση, και υπήρξε πολυγραφότατος. Τα έργα του περιέχουν πλήθος αναφορών στην επικαιρότητα της εποχής του, γι’ αυτό και είναι σημαντικά για την ανασύνθεση του πολιτικού σκηνικού της περιόδου. Ο ίδιος χαρακτηρίζεται από θεολογική και κοσμική πολυμάθεια. Συνυπάρχουν στον Ιγνάτιο η θύραθεν και η εκκλησιαστική παιδεία, όμως στα έργα του φαίνεται ότι το προβάδισμα διατηρεί με σαφήνεια η εκκλησιαστική. Επίσης γνώριζε πολύ καλά τους κανόνες της μετρικής, όπως προκύπτει από το πλήθος των ποιημάτων που του αποδίδονται. Η κλασική παιδεία του ωστόσο, αν και αναμφισβήτητη, πρέπει να προέρχεται μέχρι ένα βαθμό από έμμεση γνώση των κειμένων, πιθανόν μέσα από σχόλια του Ψευδο-Νόννου και κείμενα του Γρηγορίου Ναζιανζηνού.37

1. Συνήθως ως χρονολογία γέννησης τίθεται το 770-780, αλλά θεωρείται πλέον πιθανότερο ο Ιγνάτιος να γεννήθηκε γύρω στο 770: βλ. Kazhdan, A. – Sherry, L. – Angelidi, C., A History of Byzantine Literature (650-850) (Athens 1999), σελ. 343. Επίσης Wolska-Conus, W., “De quibusdam Ignatiis”, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 330. Το διάστημα μεταξύ 770 και 774 προτείνει ο Βασἰλιεβσκι στο Ιγνάτιος Διάκονος, Βίος συν εγκωμίω εις τον εν αγίοις πατέρα ημών και θαυματουργόν Γεώργιον, τον αρχιεπίσκοπον Αμάστριδος, στο Vasilievsky, V. (επιμ.), Zitie sv. Georgija Amastridskago (Trudy 3, St. Petersbourg 1915), σελ. 1-71 [= BHG 668], ενώ ο Makris στο Βίος Γρηγορίου του από Δεκαπόλεως, Makris, G. (επιμ.), Ignatios Diakonos und die Vita des Hl. Gregorios Dekapolites (Stuttgart – Leipzig 1997), σελ. 11, προτείνει ως πιθανή χρονολογία γέννησης το 795.

2. Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, με τη συνδρομή του S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (= Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 18, αν και διατηρεί κάποιες επιφυλάξεις· με την άποψη αυτή συμφωνεί και ο Efthymiadis, S., “On the Hagiographical Work of Ignatius the Deacon”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 41 (1991), σελ. 79-80. Είναι χαρακτηριστικό ότι προσφωνεί πολλές φορές μέσα στο Βίο του Γεωργίου την Αμάστριδα «πατρίδα», σαν να ήταν η δική του πατρίδα, ενώ το εγκώμιο στον άγιο φαίνεται να εκφωνείται στον τάφο του: Βλ. Wolska-Conus, W., “De quibusdam Ignatiis”, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 348 και σημ. 110, η οποία όμως δέχεται ότι ο Ιγνάτιος πρέπει μόνο να είχε επισκεφθεί την Αμάστριδα.

3. Τα στοιχεία που διαθέτουμε σχετικά με τη ζωή του Ιγνατίου Διακόνου προέρχονται από μια σημείωση του λεξικού της Σούδας, από τα αυτοβιογραφικά σχόλια που ο ίδιος παρενέβαλε στους Βίους των πατριαρχών Ταρασίου και Νικηφόρου, καθώς και από τις επιστολές του.

4. Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, με τη συνδρομή του S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (= Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 16, 23. Σύμφωνα με το Makris, στο Βίο Γρηγορίου του από Δεκαπόλεως, Makris, G. (επιμ.), Ignatios Diakonos und die Vita des Hl. Gregorios Dekapolites (Stuttgart – Leipzig 1997), σελ. 11, πεθαίνει μετά το 870.

5. Βίος Ταρασίου, Efthymiadis, S. (επιμ.), The "Vita Tarasii" and the Hagiographical Work of Ignatios the Deacon (Diss. University of Oxford 1991), 69.5-16.

6. Σούδ. ι 84, II, 607.30-608.3, Adler, A. (επιμ.) (Lipsiae 1928-1935).

7. Σούδ. ι 84, II, 607.30-608.3, Adler, A. (επιμ.) (Lipsiae 1928-1935).

8. Βλ. Βίος Ταρασίου, Efthymiadis, S. (επιμ.), The "Vita Tarasii" and the Hagiographical Work of Ignatios the Deacon (Diss. University of Oxford 1991), σελ. 40. O Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, με τη συνδρομή του S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (= Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 21, τοποθετεί την απονομή του αξιώματος του σκευοφύλακα στον Ιγνάτιο μετά την αποκατάσταση των εικόνων (843), δηλαδή προς το τέλος της ζωής του.

9. Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, με τη συνδρομή του S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (= Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 6. Ο Makris στο Βίος Γρηγορίου του από Δεκαπόλεως, Makris, G. (επιμ.), Ignatios Diakonos und die Vita des Hl. Gregorios Dekapolites (Stuttgart – Leipzig 1997), σελ. 4, 20, υποστηρίζει ότι κατέλαβε το αξίωμα μεταξύ του 815 και του 830. O Efthymiadis στο Βίο Ταρασίου, Efthymiadis, S. (επιμ.), The "Vita Tarasii" and the Hagiographical Work of Ignatios the Deacon (Diss. University of Oxford 1991), σελ. 43-46, περιορίζει ακόμη περισσότερο τη χρονολόγηση επί βασιλείας Λέοντος Ε΄ Αρμενίου (813-820). Η Wolska-Conus, W., “De quibusdam Ignatiis”, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 357-358, υποστηρίζει ότι διατέλεσε μητροπολίτης Νικαίας το 845-847.

10. Βλ. Wolska-Conus, W., “De quibusdam Ignatiis”, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 360, η οποία θεωρεί αστήρικτη την υπόθεση του Browning, R., “Ignace le Diacre et la tragédie classique à Byzance”, Revue des Études grecques 81 (1968), σελ. 407, ότι ο Ιγνάτιος δίδασκε ως γραμματικός σε κάποια σχολή που βρισκόταν υπό την άμεση εξάρτηση του Πατριαρχείου, όπως συνέβαινε δηλαδή το 12ο αιώνα.

11. «Έλεγχος και ανατροπή των ασεβών ποιημάτων Ιωάννου, Ιγνατίου, Σεργίου και Στεφάνου», PG 99, στήλες 435-478.

12. Ορισμένοι θεωρούν ότι υπήρχαν δύο τάσεις στους εικονολατρικούς κύκλους: των ακραίων, που εκπροσωπούνταν από τον πατριάρχη Μεθόδιο και το Θεόδωρο Στουδίτη, και των μετριοπαθών, που εκπροσωπούνταν από τους πατριάρχες Ταράσιο και Νικηφόρο, και κατατάσσουν τον Ιγνάτιο στη δεύτερη. Η θεωρία έχει διατυπωθεί από τους von Dobschütz, Ε., “Methodios und die Studiten”, Byzantinische Zeitschrift 18 (1909), σελ. 41-105, ιδ. 92-102, και Speck, P., “Die Ursprunge der byzantinischen Renaissance”, στο The 17th International Byzantine Congress, Major Papers (New Rochelle – New York 1986), σελ. 555-576, ενώ επιφυλάξεις για την ακρίβεια μιας τέτοιας θεωρίας διατηρούν ο Efthymiadis στο Βίο Ταρασίου, Efthymiadis, S. (επιμ.), The "Vita Tarasii" and the Hagiographical Work of Ignatios the Deacon (Diss. University of Oxford 1991), σελ. 50, και ο Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, με τη συνδρομή του S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (= Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 21.

13. Ševčenko, I., “Hagiography of the Iconoclast Period”, στο Bryer, A. – Herrin, J. (επιμ.), Iconoclasm (Birmingham 1977), σελ. 125. Η άποψή του είναι πλέον η ευρέως αποδεκτή: βλ. Efthymiadis, S., “On the Hagiographical Work of Ignatius the Deacon”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 41 (1991), σελ. 80· Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, με τη συνδρομή του S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (= Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 8-11· Mango, C., “On Re-reading the Life of St. Gregory the Decapolite”, Βυζαντινά 13.1 (1985), σελ. 644· Treadgold, W., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 458, σημ. 504. Άλλοι τοποθετούν τη συγγραφή του Βίου λίγο μετά το θάνατο του πατριάρχη, καθώς ξεκινά με έναν επιτάφιο λόγο, ο οποίος είναι λογικό να εκφωνήθηκε κατά τη νεκρώσιμη ακολουθία: βλ. Hirsch, F., Byzantinischen Studien (Leipzig 1876), σελ. 20-21· Lipšic, E., Očerki istorii vizantijskogo abščestva I kulturi (Moskva – Leningrad 1961), σελ. 304· Wolska-Conus, W., “De quibusdam Ignatiis”, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 339, 348.

14. Βίος Ταρασίου, Efthymiadis, S. (επιμ.), The "Vita Tarasii" and the Hagiographical Work of Ignatios the Deacon (Diss. University of Oxford 1991), σελ. 48-49· Efthymiadis, S., “On the Hagiographical Work of Ignatius the Deacon”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 41 (1991), σελ. 73-83, ιδ. 82. Λίγο μετά το θάνατο του Ταρασίου (806) τοποθετεί τη συγγραφή του η Wolska-Conus, W., “De quibusdam Ignatiis”, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 339.

15. Η μοναδική πλέον που αμφιβάλλει είναι η Wolska-Conus, W., “De quibusdam Ignatiis”, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 329-360, ιδ. 340-342.

16. Mango, C., “On Re-reading the Life of St. Gregory the Decapolite”, Βυζαντινά 13.1 (1985), σελ. 633-646, ιδ. 644. O Makris στο Βίος Γρηγορίου του από Δεκαπόλεως, Makris, G. (επιμ.), Ignatios Diakonos und die Vita des Hl. Gregorios Dekapolites (Stuttgart – Leipzig 1997), σελ. 25-29, τοποθετεί τη συγγραφή του Βίου του Γρηγορίου περίπου το 855.

17. Κανένα στοιχείο δεν οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Ιγνάτιος και ο Γρηγόριος μπορεί να γνωρίζονταν, αν και ήταν σύγχρονοι: βλ. Mango, C., “On Re-reading the Life of St. Gregory the Decapolite”, Βυζαντινά 13.1 (1985), σελ. 633-646, ιδ. 636, και Kazhdan, A. – Sherry, L. – Angelidi, C., A History of Byzantine Literature (650-850) (Athens 1999), σελ. 356, ενώ αντίθετη άποψη έχει ο Makris, G., Ignatios Diakonos und die Vita des Hl. Gregorios Dekapolites (Stuttgart – Leipzig 1997), σελ. 117.

18. Θεωρείται έργο του Ιγνατίου από τους Vasilievskij στο Βίος Γεωργίου αρχιεπισκόπου Αμάστριδος, Vasilievsky, V. (επιμ.), “Zitie sv. Georgija Amastridskago”, στο Trudy 3 (St. Petersbourg 1915), σελ. 1-71, και Ševčenko, I., “Hagiography of the Iconoclast Period”, στο Bryer, A. – Herrin, J. (επιμ.), Iconoclasm (Birmingham 1977), σελ. 122-124. O Βίος τοποθετείται στο 10ο αιώνα και θεωρείται διασκευή του κειμένου του Ιγνατίου πιθανόν από το Συμεών Μεταφραστή, στην οποία προστίθεται και ένα θαύμα με τους Ρως, από τις Da Costa-Louillet, G., “Y eut-il des invasions russes dans l’empire byzantin avant 860?”, Byzantion 15 (1941), σελ. 231-248, εδώ 245-248, της ιδίας, “Saints de Constantinople aux VIIIe, IXe et Xe siècles”, Byzantion 24 (1954), σελ. 453-512 και 794-812, ιδ. 479-480, 489-492, και Wolska-Conus, W., “De quibusdam Ignatiis”, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 342-347. Σύμφωνα με μια τρίτη, συμβιβαστική άποψη ο Βίος ανήκει με βεβαιότητα στον Ιγνάτιο, αλλά το θαύμα με τους Ρως αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη υπό την επιρροή του περιβάλλοντος του Φωτίου: βλ. Μarkopoulos, Α., “La Vie de Saint Georges d’Amastris et Photius”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 28 (1979), σελ. 78-82.

19. Ο Efthymiadis, S., “On the Hagiographical Work of Ignatius the Deacon”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 41 (1991), σελ. 75-80, διακρίνει τους τέσσερις βίους σε δύο θεματικές κατηγορίες, επιμένοντας ότι συγγραφέας αυτών των έργων ήταν ο Ιγνάτιος. Οι Kazhdan, A. – Sherry, L. – Angelidi, Ch., A History of Byzantine Literature (650-850) (Athens 1999), σελ. 356-366, αμφιβάλλουν για το πλήθος των έργων που έχει επικρατήσει να αποδίδονται στον Ιγνάτιο.

20. Είναι πιθανό ο Ιγνάτιος να είχε γνωρίσει το Γεώργιο, καθώς ανήκε και εκείνος στον κύκλο του Ταρασίου, βλ. Βίος συν εγκωμίω εις τον εν αγίοις πατέρα ημών και θαυματουργόν Γεώργιον, τον αρχιεπίσκοπον Αμάστριδος, Vasilievsky, V. (επιμ.), "Zitie sv. Georgija Amastridskago", στο Trudy 3 (St. Petersbourg 1915), σελ. 29.11-14, και Efthymiadis, S., “On the Hagiographical Work of Ignatius the Deacon”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 41 (1991), σελ. 78-79, αλλά τίποτε άλλο μέσα στο Βίο δεν προδίδει προσωπική γνωριμία των δύο ανδρών, βλ. άποψη των Kazhdan, A. – Sherry, L. – Angelidi, C., A History of Byzantine Literature (650-850) (Athens 1999), σελ. 361-362.

21. Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, με τη συνδρομή του S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (= Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 18.

22. Το 1903 από το Γεδεών, Μ., στη Νέα βιβλιοθήκη εκκλησιαστικών συγγραφέων Ι.1 (Κωνσταντινούπολις 1903), στήλ. 1-64. Ο Pargoire αναγνώρισε εκ νέου ως συγγραφέα των επιστολών τον Ιγνάτιο Διάκονο την ίδια χρονιά, χωρίς όμως επαρκή επιχειρηματολογία: βλ. Pargoire, J., “Lettres inédites d’Ignace de Nicée”, Échos d'Orient 6 (1903), σελ. 375-378.

23. Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, με τη συνδρομή του S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (= Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 207-209. Συμφωνούν και οι Πολέμης, Ι., «Οι επιστολές του Ιγνατίου Διακόνου. Προβλήματα ερμηνείας και κριτικής αποκατάστασης του κειμένου», Ελληνικά 48 (1998), σελ. 255-266, και Λαμπάκης, Σ., «Παρατηρήσεις σχετικά με τις όψεις της αρχαιογνωσίας στο έργο του Ιγνατίου Διακόνου», στο Κουντούρα-Γαλάκη, Ε. (επιμ.), Οι Σκοτεινοί Αιώνες του Βυζαντίου (7ος-9ος αι.) (Αθήνα 2001), σελ. 111, 126.

24. Σε δύο τμήματα χωρίζει την επιστολογραφία, με διαφορετικούς συγγραφείς στο καθένα, ο Kazhdan, A., “Letters of Ignatios the Deacon once more. Some Doubts about authorship”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 44 (1994), σελ. 233-244. Οι Kazhdan, A. – Sherry, L. – Angelidi, C., A History of Byzantine Literature (650-850) (Athens 1999), σελ. 348-352, διατηρούν επιφυλάξεις σχετικά με την απόδοση της συλλογής στον Ιγνάτιο και υποστηρίζουν ότι η συλλογή διακρίνεται σε δύο μέρη τα οποία γράφτηκαν σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα, το πρώτο τη δεκαετία του 820 και το δεύτερο τη δεκαετία του 840.

25. Παλατινή Ανθολογία ΧV, 29-31, στο Beckby, H. (επιμ.), Anthologia Graeca VI (Müchen 1958). 

26. Το συγκεκριμένο επίγραμμα θεωρείται πλέον ότι προήλθε από τη συγχώνευση δύο επιγραμμάτων, βλ. Βίος Γρηγορίου του από Δεκαπόλεως, Makris, G. (επιμ.), Ignatios Diakonos und die Vita des Hl. Gregorios Dekapolites (Stuttgart – Leipzig 1997), σελ. 11.

27. Ιγνατίου διακόνου γραμματικού εις Παύλον τον ίδιον Μαθητήν, Matranga, P. (επιμ.), Anecdota graeca e mss Bibliothecis Vaticana, Angelica, Barberiniana, Vallecelliana, Medicea, Vindobonensi deprompta (Romae 1850, ανατ. New York 1971), σελ. 664-667· νεότερη έκδοση Ciccolella, F., Cinque poeti bizantini. Anacreontee dal Barberiniano greco 310 (Hellenica 5, Alessandria 2000), σελ. 42-54.

28. «Έλεγχος και ανατροπή των ασεβών ποιημάτων Ιωάννου, Ιγνατίου, Σεργίου και Στεφάνου», PG 99, 435-437.

29. Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, with the collaboration of S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (=Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 14, και Βίος Ταρασίου, Efthymiadis, S. (επιμ.), The “Vita Tarasii" and the Hagiographical Work of Ignatios the Deacon (Diss. University of Oxford 1991), σελ. 41. Ενστάσεις διατυπώνουν οι Wolska-Conus, W., “De quibusdam Ignatiis”, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 352, και Kazhdan, A. – Sherry, L. – Angelidi, C., A History of Byzantine Literature (650-850) (Athens 1999), σελ. 346.

30. «Ιγνατίου, Στίχοι εις τον Αδάμ», PG 117, στήλ. 1164-1174.

31. Για ακριβείς παραπομπές βλ. Browning, R., “Ignace le Diacre et la tragédie classique à Byzance”, Revue des Études grecques 81 (1968), σελ. 406-407.

32. Ο Βάβριος έζησε το 2ο αι. μ.Χ. και συνέγραψε συλλογή από 143 ελληνικούς μύθους· το θέμα των περισσοτέρων το είχε δανειστεί από τους μύθους του Αισώπου.

33. Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, με τη συνδρομή του S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (= Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 14, και Kazhdan, A. – Sherry, L. – Angelidi, C., A History of Byzantine Literature (650-850) (Athens 1999), σελ. 346-347.

34. «Ιγνατίου, Ίαμβοι κατά στοιχείον», PG 117, στήλ. 1175-1178. Ο Mercati, G.S., “Di un carmen anacreontico spurio e mutilo di Gregorio Nazianzeno”, Byzantinische Zeitschrift 17 (1908), σελ. 389-396, αποδίδει την ακροστιχίδα στο Γρηγόριο Ναζιανζηνό.

35. Στίχοι.Ιγνατίου εις τον Λάζαρον και εις τον πλούσιον: Sternbach, L. (επιμ.), “Methodii patriarchae et Ignatii patriarchae carmina inedita”, Eos 4 (1897), σελ. 151-155. Για την απόδοση στον Ιγνάτιο Διάκονο βλ. Buchwald, W. – Hohlweg, A. – Prinz, O., Tusculum – Λεξικόν Ελλήνων και Λατίνων της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα 1 (Αθήνα 1993), σελ. 229. 

36. Την απόδοση των κανόνων στον Ιγνάτιο υποστηρίζουν οι Wolska-Conus, W., “De quibusdam Ignatiis”, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 329-360, ιδ. 334-335, και Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon, με τη συνδρομή του S. Efthymiadis [Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Washingtonensis 39 (= Dumbarton Oaks Texts 11), Washington D.C. 1997)], σελ. 15-16. Oι Kazhdan, A. – Sherry, L. – Angelidi, C., A History of Byzantine Literature (650-850) (Athens 1999), σελ. 346, συμφωνούν διατηρώντας ωστόσο κάποιες επιφυλάξεις.

37. Βλ. Λαμπάκης, Σ., «Παρατηρήσεις σχετικά με τις όψεις της αρχαιογνωσίας στο έργο του Ιγνατίου Διακόνου», στο Κουντούρα-Γαλάκη, Ε. (επιμ.), Οι Σκοτεινοί Αιώνες του Βυζαντίου (7ος-9ος αι.) (Αθήνα 2001), σελ. 116-117.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.