Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Κωνσταντίνος Δωρανίτης

Συγγραφή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη (24/10/2003)

Για παραπομπή: Βουγιουκλάκη Πηνελόπη, «Κωνσταντίνος Δωρανίτης», 2003,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=5004>
Κωνσταντίνος Δωρανίτης (15/7/2009 v.1) Constantine Doranites (21/2/2006 v.1) 
 

1. Βιογραφικά στοιχεία

Ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης, γόνος του τραπεζουντιακού αριστοκρατικού οίκου των Δωρανιτών, ήταν αδελφός του Θεοδώρου Δωρανίτη, μεγάλου στρατοπεδάρχη επί Αλεξίου Γ΄ Μεγάλου Κομνηνού (1349-1390) και πατέρας του Ιωάννη Δωρανίτη, πιγκέρνη επί Μιχαήλ Μεγάλου Κομνηνού (1344-1349). Η δράση του ιδίου, και γενικότερα της οικογένειάς του, εντοπίζεται χρονικά στα μέσα του 14ου αιώνα, κατά τις εμφύλιες διενέξεις που ξέσπασαν μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Βασιλείου Μεγάλου Κομνηνού (1332-1340) και ταλαιπώρησαν εκείνη την περίοδο την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος οργάνωσε αποτυχημένη στάση εναντίον του Αλεξίου Γ΄ το έτος 1352.

2. Πολιτική δράση

2.1. Ιστορικό πλαίσιο των εμφύλιων διενέξεων, μέσα 14ου αιώνα

Κατά το α΄ μισό του 14ου αιώνα, η τραπεζουντιακή αριστοκρατία αντιπροσωπευόταν κυρίως από δύο οίκους, τους Σχολαρίους, με την κωνσταντινουπολίτικη παράδοση, και τους αυτόχθονες Αμυτζανταρίους, που αμφότεροι προασπίζονταν με αξιώσεις τα συμφέροντά τους. Μετά το θάνατο του Βασιλείου Μεγάλου Κομνηνού, η χήρα του Ειρήνη Παλαιολογίνα (1340-1341) δεν κατάφερε να επιβληθεί, δεδομένης και της απουσίας απογόνου, και οι τραπεζουντιακοί αριστοκρατικοί οίκοι αποπειράθηκαν να επιβάλουν νέα κοινωνικοπολιτική ισορροπία.1 Η οικογένεια των Δωρανιτών, με πρωταγωνιστή τον Κωνσταντίνο, συντάχθηκε με το μέρος των Σχολαρίων και συνεργάστηκε στενά μαζί τους.

2.2. Η εμπλοκή του Κωνσταντίνου στην εξέγερση εναντίον της Ειρήνης Παλαιολογίνας

Όταν το 1340 οι Σχολάριοι στράφηκαν εναντίον της Ειρήνης Παλαιολογίνας και οχυρώθηκαν στη μονή του Αγίου Ευγενίου, η οποία αποτέλεσε το κέντρο των επιχειρήσεών τους, ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης μαζί με άλλα μέλη τραπεζουντιακών οικογενειών στήριξε την προσπάθεια ανατροπής της αυτοκράτειρας. Ωστόσο δεν είναι γνωστό ποια ακριβώς ήταν και σε ποιο βαθμό έφθανε η ανάμειξή του σε αυτή την εξέγερση, που έληξε άδοξα με την έλευση του μεγάλου δούκα Ιωάννη στην Τραπεζούντα, από την Κωνσταντινούπολη, προς ενίσχυση της Ειρήνης. Δεν είναι επίσης γνωστό αν συγκαταλέγεται στα άτομα που συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο φρούριο των Λιμνίων όταν η μονή του Αγίου Ευγενίου καταλήφθηκε από τα αυτοκρατορικά στρατεύματα και παραδόθηκε στις φλόγες.2

2.3. Η δράση του Κωνσταντίνου εναντίον της Άννας Αναχουτλού

Τα ίχνη του Κωνσταντίνου Δωρανίτη χάνονται για ένα έτος μετά την απόπειρα εναντίον της Ειρήνης Παλαιολογίνας, μέχρι το 1341, οπότε, σύμφωνα με τον χρονογράφο Μιχαήλ Πανάρετο,3 συμμετείχε στις απόπειρες εκδίωξης από το θρόνο της Άννας Αναχουτλού (1341-1342), αδελφής του Βασιλείου Μεγάλου Κομνηνού, στις οποίες προέβησαν μέλη της τραπεζουντιακής αριστοκρατίας. Η επικράτηση των αυτόχθονων Αμυτζανταρίων μετά την άνοδο της Άννας Αναχουτλού, στις 17 Ιουλίου 1341, εξώθησε, κατά την εκτίμηση των πηγών, τους Σχολαρίους, τους Δωρανίτες και τους Μειζομάτες σε μια διαρκή προσπάθεια ανατροπής της.

Ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης μαζί με τον γιο του Ιωάννη, ο Νικήτας Σχολάρης, οι αδελφοί Γρηγόριος και Μιχαήλ Μειζομάτη και άλλα μέλη της αριστοκρατίας, μετά την αποτυχημένη τους απόπειρα να εκδιώξουν την Άννα Αναχουτλού και να ανεβάσουν στο θρόνο τον Μιχαήλ Μέγα Κομνηνό (1344-1349), αδελφό του Αλεξίου Β' Μεγάλου Κομνηνού (1297-1330), τον Αύγουστο του 1340, αναχώρησαν με γενουατικό πλοίο για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί ήρθαν σε επαφή με τον γιο τού Μιχαήλ, τον μετέπειτα αυτοκράτορα Ιωάννη Γ' Μέγα Κομνηνό (1342-1344), στον οποίο και προσέφεραν το στέμμα της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Στις 17 Αυγούστου 1341 ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης, ο Ιωάννης Μέγας Κομνηνός και τα άλλα μέλη της αριστοκρατίας αναχώρησαν για την Τραπεζούντα με δύο πλοία του Ιωάννη και τρία γενουατικά. Έφθασαν στις 4 Σεπτεμβρίου 1342, και λίγες ημέρες αργότερα (9 Σεπτεμβρίου) ο Ιωάννης στέφθηκε αυτοκράτορας στον ναό της Παναγίας Χρυσοκεφάλου, αμέσως μετά την ανατροπή της Άννας Αναχουτλού.

2.4. Η συμμετοχή του Κωνσταντίνου στην ανατροπή του Ιωάννη Γ΄ Μεγάλου Κομνηνού

Στη συνέχεια ο Κωνσταντίνος εμφανίζεται να εμπλέκεται στην ομάδα εκείνη των αριστοκρατών που μετακάλεσαν τον Μιχαήλ Μέγα Κομνηνό (1341, 1344-1349), πατέρα του Ιωάννη Γ'. Ο Ιωάννης παρέτεινε την εξορία του πατέρα του Μιχαήλ,4 στην οποία είχε οδηγηθεί μετά την αποτυχημένη προσπάθεια ανάρρησής του στο θρόνο της Τραπεζούντας, γεγονός που τελικά έστρεψε εναντίον του αρκετούς αριστοκράτες,5 οι οποίοι και τον ανέτρεψαν. Μετά την άνοδο του Μιχαήλ στο θρόνο, στις 24 Μαΐου 1344, ο Κωνσταντίνος έλαβε το αξίωμα του πρωτοβεστιαρίου, ενώ και άλλοι Τραπεζούντιοι άρχοντες τιμήθηκαν με υψηλότατους τίτλους και αξιώματα για την υποστήριξή τους στις προσπάθειές του να καταλάβει το θρόνο.

2.5. Η δράση του Κωνσταντίνου εναντίον του Αλεξίου Γ΄ Μεγάλου Κομνηνού

Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Γ' Μέγας Κομνηνός (1349-1390) δεν στάθηκε ικανός να επιβληθεί στις αλληλοσπαρασσόμενες δυνάμεις της αριστοκρατίας, που υπέβαλλαν την αυτοκρατορία στην οδυνηρή εμπειρία του εμφύλιου πολέμου από την περίοδο της βασιλείας της Ειρήνης Παλαιολογίνας (1340-1341) και μετά. Προτίμησε να προσεταιρίζεται, ανάλογα με τις περιστάσεις, πότε τον έναν και πότε τον άλλο αριστοκρατικό οίκο προβαίνοντας παράλληλα στη σύλληψη μελών πότε της μιας και πότε της άλλης οικογένειας. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής, στις αρχές Ιουνίου του 1350 ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης, ο αδελφός του και μέγας στρατοπεδάρχης Θεόδωρος Δωρανίτης (ο επονομαζόμενος Πιλέλης) και άλλα μέλη της οικογένειας, τα ονόματα των οποίων δεν είναι γνωστά, συνελήφθηκαν και κλείστηκαν για μικρό χρονικό διάστημα σε φυλακές ειδικά διαμορφωμένες για τους άρχοντες.6

Ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης εμφανίζεται ξανά στο προσκήνιο τον Σεπτέμβριο του 1352, ως στασιαστής. Την περίοδο εκείνη, και ενώ διατελούσε κεφαλατικεύων των κάστρων των Λιμνίων, στα δυτικά της Τραπεζούντας, ενδεχομένως είχε επιβάλει καθεστώς αυτονομίας στην περιοχή. Το γεγονός είναι ότι για αδιευκρίνιστα αίτια δέχθηκε επίθεση από τα αυτοκρατορικά στρατεύματα, επικεφαλής των οποίων είχε τεθεί η μητέρα του αυτοκράτορα Ειρήνη Τραπεζουντία.7
Για την περαιτέρω πορεία και δράση του, ωστόσο, δεν διασώζονται στοιχεία.

1. Βλ. Λυμπερόπουλος, B., O Βυζαντινός Πόντος. H αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (Αθήνα 1999), σελ. 138.

2.  Βλ. Bredenkamp, F., “The Doranites family of the 14th century Byzantine Empire of Trebizond”, Βυζαντιακά 19 (1999), σελ. 239-265, ιδ. σελ. 245.

3. Λαμψίδης, O. (επιμ.), «Μιχαήλ του Παναρέτου περί των Μεγάλων Κομνηνών», Aρχείον Πόντου 22 (1958), σελ. 65, 67, 69.

4. Ο Μιχαήλ Μέγας Κομνηνός, μετά την αποτυχημένη του προσπάθεια να εκδιώξει την Άννα Αναχουτλού από το θρόνο της Τραπεζούντας, συνελήφθη και περιορίστηκε αρχικά στο Οίναιον και στη συνέχεια στα Λίμνια. Βλ. Χρύσανθος Φιλιππίδης, μητροπολίτης Τραπεζούντος, «Η Εκκλησία Τραπεζούντος», Αρχείον Πόντου 4-5 (1933), σελ. 242.

5. Τον Μάρτιο του 1344 ο Νικήτας Σχολάρης βοήθησε τον Μιχαήλ να δραπετεύσει, να επιστρέψει στην Τραπεζούντα (3 Μαΐου 1344) και να ανατρέψει τον γιο του Ιωάννη Γ' Μέγα Κομνηνό, ο οποίος εξορίστηκε στο σπήλαιο-ναό  του Αγίου Σάββα. Βλ. Χρύσανθος Φιλιππίδης, μητροπολίτης Τραπεζούντος, «Η Εκκλησία Τραπεζούντος», Αρχείον Πόντου 4-5 (1933), σελ. 243-244.

6. Την άποψη αυτή την υποστηρίζει ο A. Bryer· βλ. Bryer, A., “The Estates of the Empire of Trebizond. Evidence for their resources, products, agriculture, ownership and location”, Aρχείον Πόντου 35 (1979), σελ. 370-477 [επανεκτύπωση στο Bryer, A., The empire of Trebizond and the Pontos (Variorum Reprints Collected Studies, London 1980)]. O F. Bredenkamp τοποθετεί χρονικά τη σύλληψη μελών της οικογένειας Δωρανίτη τον Ιούνιο του 1351· βλ. Bredenkamp, F., “The Doranites family of the 14th century Byzantine Empire of Trebizond”, Βυζαντιακά 19 (1999), σελ. 246.

7. Την άποψη αυτή την υποστηρίζει ο A. Bryer· βλ. Bryer, A., “Greeks and Turkmens: The Pontic exception”, DOP 29 (1975), σελ. 144. Αντίθετα ο F. Bredenkamp υποστηρίζει ότι η μητέρα του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ' Μεγάλου Κομνηνού Ειρήνη Τραπεζουντία διέμεινε στο σπίτι του Δωρανίτη στα Λίμνια τρεις μήνες· βλ. Bredenkamp, F., “The Doranites family of the 14th century Byzantine Empire of Trebizond”, Βυζαντιακά 19 (1999), σελ. 247.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.