Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Μάχη Ποταμού Λαλακάοντος, 863

Συγγραφή : Κιαπίδου Ειρήνη - Σοφία (17/1/2003)

Για παραπομπή: Κιαπίδου Ειρήνη - Σοφία, «Μάχη Ποταμού Λαλακάοντος, 863», 2003,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=5259>
Μάχη Ποταμού Λαλακάοντος, 863 (17/3/2008 v.1) Battle of Lalakaon River, 863 (28/8/2009 v.1) 
 

1. Ιστορικό πλαίσιο

Το θέρος του 863 ο Αμρ αλ-Ακτά (῾Amr al-Aqta῾), εμίρης της Μελιτηνής, ένωσε τις δυνάμεις του με εκείνες του Τζαφάρ (Ja῾far), πιθανότατα εμίρη της Ταρσού,1προκειμένου να πραγματοποιήσουν από κοινού εκστρατεία εναντίον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το πολυάριθμο αραβικό στράτευμα,2 στο οποίο πρέπει να συμμετείχαν και Παυλικιανοί με επικεφαλής τον αρχηγό τους Καρβέα, αναχώρησε από την Ταρσό και μέσω των Κιλίκιων Πυλών πέρασε στην Καππαδοκία, στρατοπεδεύοντας σε μια περιοχή η οποία στις αραβικές πηγές ονομάζεται αλ-Ματαμίρ (al-Matāmīr), κοντά στα Τύανα.3 Από εκεί και πέρα ο εμίρης της Μελιτηνής αποφάσισε να κινηθεί ανεξάρτητα.4 Έτσι, προχώρησε με τις δυνάμεις του βορειότερα, προς την περιοχή που στις αραβικές πηγές ονομάζεται Μαρτζ αλ-Ουσκούφ (Mardj al-Usquf, δηλαδή Λειμών Επισκόπου), κοντά στη Μαλακοπέα, βόρεια της Ναζιανζού, όπου συγκρούστηκε για πρώτη φορά με τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ' (842-867) και υπέστη σημαντικές απώλειες.5 Το γεγονός αυτό, ωστόσο, δεν ανέκοψε την πορεία του Αμρ αλ-Ακτά, ο οποίος με το υπόλοιπο στράτευμά του βάδισε ακόμα πιο βόρεια, λεηλάτησε τα εδάφη του θέματος των Αρμενιάκωνκαι έφτασε μέχρι τις ακτές του Εύξεινου Πόντου, όπου κατέλαβε το σημαντικό λιμάνι της Αμισού (σημ. Samsun Τουρκίας).6Αμέσως μόλις ο Μιχαήλ Γ' πληροφορήθηκε στην Κωνσταντινούπολη την κατάληψη της Αμισού, συγκέντρωσε μεγάλη στρατιωτική δύναμη7από τα ανατολικά και δυτικά θέματα, επικεφαλής της οποίας έθεσε τον θείο του τον Πετρωνά, στρατηγό του θέματος των Θρακησίων που εκτελούσε επίσης χρέη δομέστικου των σχολών,8με άμεσο στόχο την εκδίωξη των Αράβων από τα εδάφη της αυτοκρατορίας. Μεγάλο μέρος της δύναμης αυτής είχε ήδη λάβει μέρος στη μάχη του Μαρτζ αλ-Ουσκούφ και, μετά την εκεί νίκη του, ακολουθούσε τους επιδρομείς από απόσταση, όπως προέβλεπε η τακτική των Βυζαντινών. Η είδηση της εναντίον του κινητοποίησης έφτασε ενόσω ο εμίρης της Μελιτηνής βρισκόταν ακόμη στην Αμισό. Παρά τις παραινέσεις των αξιωματούχων του να αποφύγει την ένοπλη σύγκρουση και να επιλέξει άλλη οδό επιστροφής,9ο Αμρ αλ-Ακτά αποφάσισε να τηρήσει το αρχικό του σχέδιο και μετακίνησε τις δυνάμεις του προς τα δυτικά. Τελικά, στις αρχές Σεπτεμβρίου συνάντησε τα βυζαντινά στρατεύματα στα σύνορα των θεμάτων Αρμενιάκων και Παφλαγονίας, συγκεκριμένα στην τοποθεσία Πόσων, κοντά στον ποταμό Λαλακάοντα.10

2. Η μάχη

Η στρατηγική την οποία αποφάσισε να ακολουθήσει ο Πετρωνάς στην επικείμενη σύγκρουση με τους Άραβες προέβλεπε την περικύκλωση του αντιπάλου, προκειμένου να επιτευχθεί ταυτόχρονη επίθεση από όλες τις πλευρές. Έτσι, στα βόρεια προωθήθηκαν οι στρατηγοί των Αρμενιάκων,11 των Βουκελλαρίων,12 της Κολωνείας και της Παφλαγονίας, ενώ στα νότια οι στρατηγοί των Ανατολικών, του Οψικίουκαι της Καππαδοκίας, μαζί με τους κλεισουράρχεςτης Σελεύκειας και του Χαρσιανού. Στα δυτικά έλαβαν θέση οι στρατηγοί της Θράκης και της Μακεδονίας, μαζί με τους στρατιώτες των Θρακησίων και των τεσσάρων αυτοκρατορικών ταγμάτων, υπό την άμεση διοίκηση του Πετρωνά. Κατά τη διάρκεια της νύχτας πριν από τη μάχη, ο Πετρωνάς διέταξε ένα βυζαντινό απόσπασμα να καταλάβει το στρατηγικής σημασίας ύψωμα της περιοχής, έτσι ώστε να αποκλείσει τον μοναδικό δρόμο διαφυγής για τους Άραβες. Η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία, παρά την απόπειρα των αντιπάλων να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το συγκεκριμένο ύψωμα. Την επόμενη ημέρα, στις 3 Σεπτεμβρίου 863, ξεκίνησε η συντονισμένη επίθεση των Βυζαντινών από βορρά, νότο και δύση. Όταν ο Άραβας εμίρης συνειδητοποίησε τον μεγάλο κίνδυνο που διέτρεχε, συγκέντρωσε όλες του τις δυνάμεις στη δυτική πλευρά, επιχειρώντας να διαρρήξει στο σημείο εκείνο το βυζαντινό μέτωπο και να διαφύγει. Η προσπάθειά του όμως απέτυχε και το παγιδευμένο αραβικό στράτευμα εξολοθρεύθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Ο Αμρ αλ-Ακτά έπεσε μαχόμενος, ενώ στο πεδίο της μάχης έχασε πιθανότατα τη ζωή του και ο αρχηγός των Παυλικιανών Καρβέας.13Μόνον ο γιος του εμίρη κατάφερε με δυσκολία να διαφύγει, διέσχισε με ένα μικρό στρατιωτικό απόσπασμα τον ποταμό Άλυ και κατευθύνθηκε νοτιοανατολικά, προς την κλεισούραΧαρσιανού. Τον καταδίωξε ωστόσο ο Μαχαιράς, κλεισουράρχης του Χαρσιανού, ο οποίος πέτυχε λίγο αργότερα να τον αιχμαλωτίσει και να τον παραδώσει, μαζί με τους στρατιώτες του, στον Πετρωνά.

3. Συνέπειες

Η συντριπτική ήττα των Αράβων κοντά στον Λαλακάοντα, η οποία έθεσε τέρμα σε μια μεγάλη εκστρατεία του εμίρη της Μελιτηνής και οδήγησε στον αποδεκατισμό του στρατεύματός του και στο θάνατο του ίδιου, δεν είχε μόνον τις αναμενόμενες αρνητικές συνέπειες για το ηθικό και την πολεμική ορμή των Αράβων.14Πέρα από τη βραχυπρόθεσμη ενίσχυση του ηθικού και της δύναμης των Βυζαντινών, σηματοδότησε ταυτόχρονα και μια σημαντική καμπή στην ιστορία των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων. Έως τότε η προσπάθεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είχε περιοριστεί αρχικά σε έναν αγώνα επιβίωσης και στη συνέχεια σε αμυντικό πόλεμο εναντίον των Αράβων. Στο εξής όμως, η αυτοκρατορία θα περνούσε στην αντεπίθεση, η οποία εντάθηκε σταδιακά και κορυφώθηκε στο δεύτερο ήμισυ του 10ου αιώνα, εξασφαλίζοντάς της τελικά την κυριαρχία στο χώρο της Μικράς Ασίας. Ήδη σχεδόν αμέσως μετά τη νίκη τους σε βάρος του εμίρη της Μελιτηνής, οι Βυζαντινοί προωθήθηκαν ανατολικά και, αφού πέρασαν τον Ευφράτη, επιτέθηκαν στην Αρμενία στον Άραβα εμίρη Αλή ιμπν Γιαχγιά (Alī ibn Yahya).15Επιπλέον, η αλλαγή της ισορροπίας υπέρ των Βυζαντινών στην Ανατολή επέτρεψε στους τελευταίους να στρέψουν στο εξής το ενδιαφέρον τους στα Βαλκάνια και στην αντιμετώπιση του εκεί κινδύνου από τους Ρώσους, τους Βούλγαρους και τους Σλάβους. Ο Πετρωνάς, αφού επέστρεψε νικητής στην Κωνσταντινούπολη και πραγματοποίησε λαμπρό θρίαμβο,16τιμήθηκε για την επιτυχία του από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ' με τον τίτλο του μαγίστρου.17

1. Βλ. Huxley, G., “The Emperor Michael III and the Battle of Bishop’s Meadow (A.D. 863)”, Greek, Roman, and Byzantine Studies 16 (1975), σελ. 448, και Belke, K., Tabula Imperii Byzantini 9: Paphlagonien und Honorias (Wien 1996), σελ. 77, οι οποίοι αποδέχονται την παλαιότερη άποψη του Bury, J., A History of the Eastern Roman Empire (London 1912), σελ. 283.

2. Σύμφωνα με τους Συνεχιστές Θεοφάνους, Χρονογραφία, επιμ. I. Bekker, Theophanes Continuatus (Bonn 1838), σελ. 179, 14, και τον Ιωσήφ Γενέσιο, Βασιλείαι, επιμ. A. Lesmuller-Werner – I. Thurn, Iosephi Genesii Regum Libri Quattuor (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 14, Berlin-New York 1978), σελ. 67, 67, η στρατιωτική δύναμη του εμίρη της Μελιτηνής αριθμούσε 40.000 άνδρες.

3. Huxley, G., “The Emperor Michael III and the Battle of Bishop’s Meadow (A.D. 863)”, Greek, Roman, and Byzantine Studies 16 (1975), σελ. 448.

4. Σύμφωνα με τον Treadgold, W. T., A History of the Byzantine State and Society (Stanford 1997), σελ.  452, ο χαλίφης αλ-Μουσταΐν (al-Musta῾in) ήταν αυτός που διέταξε μια επιδρομή εναντίον της Καππαδοκίας και, όταν το κύριο σώμα του αραβικού στρατού αποχώρησε από τα βυζαντινά εδάφη, τότε ο Αμρ συνέχισε την επιδρομή με τις δικές του δυνάμεις.

5. Ο Haldon, J. F., The Byzantine Wars (Stroud 2001), θεωρεί ότι το στράτευμα υπό την ηγεσία του Μιχαήλ Γ΄ αποτελείτο από τα «τάγματα» και πιθανώς τα στρατεύματα των θεμάτων Καππαδοκίας και Χαρσιανού.

6. Οι βυζαντινές πηγές αναφέρουν ότι στην Αμισό ο εμίρης μιμήθηκε τον Ξέρξη και διέταξε να μαστιγωθεί η θάλασσα, διότι δεν του επέτρεψε να συνεχίσει την πορεία του. Κατά πάσα πιθανότητα όμως πρόκειται για μύθο.

7. Σύμφωνα με τον Άραβα ιστορικό al-Tabari, Ta’rikh al-Rusul wa-l-Muluk, επιμ. Barth J. et al. (Leiden 1879-1901, ανατύπ. Beirut 1965), αριθμούσε 50.000 άνδρες.

8. Σύμφωνα με τον ιστορικό al-Tabari, Ta’rikh al-Rusul wa-l-Muluk, επιμ. Barth J. et al., επικεφαλής και αυτής της εκστρατείας ήταν ο ίδιος ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ Γ'. Ο Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d’Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 251, θεωρεί πως μια τέτοια εκδοχή μπορεί να ανταποκρίνεται στην πραγματική εξέλιξη των γεγονότων αλλά να αποσιωπάται από τους Βυζαντινούς ιστορικούς λόγω της εχθρικής τους στάσης απέναντι στον Μιχαήλ Γ'.

9. Huxley, G., “The Emperor Michael III and the Battle of Bishop’s Meadow (A.D. 863)”, Greek, Roman, and Byzantine Studies 16 (1975), σελ. 449· Belke ,K., Tabula Imperii Byzantini 9: Paphlagonien und Honorias (Wien 1996), σελ. 77.

10. Ούτε η περιοχή Πόσων, ούτε ο ποταμός Λαλακάων μπορούν να ταυτιστούν με βεβαιότητα. Ο Grégoire, H., “Études sur le neuvième siècle”, Byzantion 8 (1933), σελ. 534-539, προτείνει την ταύτιση του Λαλακάοντος με τον ποταμό Αλμυρό, ταύτιση η οποία απορρίπτεται από τον Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d’Amorium (820- 867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 253, και τον Huxley, G., “The Emperor Michael III and the Battle of Bishop’s Meadow (A.D. 863)”, Greek, Roman, and Byzantine Studies 16 (1975), σελ. 445. Οι περισσότεροι μελετητές, πάντως, θεωρούν ότι πρόκειται για την περιοχή κοντά στον Άλυ ποταμό, είτε στα βόρειά του, όπως θεωρεί ο Belke, K., Tabula Imperii Byzantini 9: Paphlagonien und Honorias (Wien 1996), σελ. 77, είτε στα δυτικά του, όπως πιστεύει η Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία 2: 610-867 (2Θεσσαλονίκη 1993), σελ. 216, είτε ανάμεσα σε αυτόν και τον Λαλακάοντα, τον παραπόταμό του, σύμφωνα με τον Jenkins, R. J. H., Byzantium: The Imperial Centuries (AD 610-1071) (London 1966), σελ. 162. Ο Haldon, J. F., The Byzantine Wars (Stroud 2001), σελ. 84, πιθανολογεί ότι ο ποταμος Λαλακάων ταυτίζεται με τον σημερινό Şehirmeydanı Çayı.

11. Ίσως ο στρατηγός του θέματος Αρμενιάκων που συμμετείχε στην επιχείρηση αυτή να ήταν ο Θεοφύλακτος, ο ίδιος με εκείνον που αναφέρεται σε μια επιστολή του Φωτίου χρονολογημένη ανάμεσα στο 858 και το 867. Βλ. Βλυσίδου Βασιλική – Κουντούρα-Γαλάκη Ελεονώρα – Λαμπάκης Σ., – Λουγγής Τ. – Σαββίδης Α., Η Μικρά Ασία των Θεμάτων: Έρευνες πάνω στην γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Μικράς Ασίας (7ος - 11ος αι.) (Ερευνητική Βιβλιοθήκη 1, Αθήνα 1998), σελ. 125.

12. Ο στρατηγός του θέματος των Βουκελλαρίων ονομαζόταν Νάσαρ. Βλ. Συνεχιστής Γεωργίου Μοναχού, Βίοι των νέων βασιλέων, επιμ. I. Bekker, Georgius Monachus Continuatus (Bonn 1838), 825, 2.

13. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θεωρείται πιθανό από τον Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d’Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 256, καθώς το 863 αναφέρεται ως έτος θανάτου του Καρβέα. Βλ. επίσης και τους: Jenkins, R. J. H., Byzantium: The Imperial Centuries (AD 610-1071) (London 1966), σελ. 162· Hild, F. – Restle, M., Tabula Imperii Byzantini 2: Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos) (Wien 1981), σελ. 80· Hild, F. – Hellenkemper, H., Tabula Imperii Byzantini 5: Kilikien und Isaurien (Wien 1990), σελ. 51. Ο Treadgold, W. T., A History of the Byzantine State and Society (Stanford 1997), σελ. 452, θεωρεί εξίσου πιθανό το ενδεχόμενο να σκοτώθηκε αμέσως μετά, στη μάχη των Βυζαντινών με τον εμίρη Αλή. Αντίθετα, ο Lemerle, P., “L’histoire des Pauliciens d’Asie Mineure d’après les sources greques”, Travaux et Mémoires 5 (1973), σελ. 92-96, υποστηρίζει ότι ούτε ο Καρβέας ούτε οι Παυλικιανοί έλαβαν μέρος στην εκστρατεία του εμίρη της Μελιτηνής το θέρος του 863 και θεωρεί ότι, αν όντως ο αρχηγός των Παυλικιανών πέθανε το 863, αυτό θα πρέπει να συνέβη από φυσικό θάνατο και όχι στο πεδίο της μάχης.

14. Η συγκεκριμένη νίκη θεωρήθηκε ως εκδίκηση των Βυζαντινών για την άλωση του Αμορίου το 838. Ενδεικτική είναι η απήχησή της στα βυζαντινά αγιολογικά κείμενα, την επική ποίηση και τα άσματα των δήμων της Κωνσταντινούπολης.

15. Στη μάχη, η οποία έλαβε χώρα ανάμεσα στις 18 Οκτωβρίου και τις 16 Νοεμβρίου 863, το αραβικό στράτευμα ηττήθηκε, ενώ ο ίδιος ο Αλή ιμπν Γιαγχιά έχασε τη ζωή του.

16. Αν δεχθούμε την εκδοχή του Άραβα ιστορικού al-Tabari, με τον Πετρωνά επέστρεψε και ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ Γ'.

17. Η Χριστοφιλοπούλου, Αικ., Βυζαντινή Ιστορία 2: 610-867 (Θεσσαλονίκη 21993), σελ. 217, αναφέρει ότι έλαβε το αξίωμα του δομέστικου.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.