Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Ιωάννης Εφέσου

Συγγραφή : Μπάνεβ Γκέντσο (19/9/2002)

Για παραπομπή: Μπάνεβ Γκέντσο, «Ιωάννης Εφέσου», 2002,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4644>
Ιωάννης Εφέσου (6/11/2007 v.1) John of Ephesus (5/11/2010 v.1) 
 

1. Βιογραφικά στοιχεία

Ο Ιωάννης Εφέσου (ή Ασίας) γεννήθηκε περί το 507 κοντά στην Άμιδα (σήμερα Diyarbakır) στην Άνω Μεσοποταμία και πέθανε σε ηλικία 80 ετών πιθανόν το 588 στη Χαλκηδόνα.1 Ήταν Σύριος στην καταγωγή. Από νεαρή ηλικία στράφηκε προς τον μοναστικό βίο και διακρίθηκε στη συνέχεια ως οπαδός και υπερασπιστής του μονοφυσιτισμού. Το 529 χειροτονήθηκε διάκονος στη Μονή του Αγ. Ιωάννη στην Άμιδα. Ακολούθως, πιθανόν λόγω των διωγμών κατά των μονοφυσιτών, πραγματοποίησε μακρινά προσκυνηματικά ταξίδια με σταθμούς την Αντιόχεια (532), την Αίγυπτο και την Παλαιστίνη (534) και, τέλος, την Κωνσταντινούπολη (535), όπου συνδέθηκε με επιφανείς προσωπικότητες της μονοφυσιτικής κοινότητας, όπως τον πρωτεργάτη και ιδρυτή τη Εκκλησίας των Συροϊακωβιτών μονοφυσιτών, Ιάκωβο Βαραδαίο.2

Περί το 539, κατά πάσα πιθανότητα, εξαιτίας της έντονης διαμάχης που ξέσπασε ανάμεσα στους ορθόδοξους οπαδούς του χαλκηδόνιου δόγματος και στους αντίπαλους μονοφυσίτες, ο Ιωάννης μαζί με άλλους ομοϊδεάτες του αναχώρησε για τη Συρία. Επισκέφθηκε δεύτερη φορά την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο (541), όπου οι μονοφυσίτες είχαν εδραιωθεί, και επανήλθε στην Κωνσταντινούπολη λίγο αργότερα. Εκεί έτυχε της εκτίμησης και της εύνοιας της αυγούστας Θεοδώρας και του ίδιου του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α', ο οποίος όπως αποδείχθηκε έβλεπε στο πρόσωπο του ζηλωτή χριστιανού και μονοφυσίτη έναν έμπιστο συνεργάτη. Ο Ιωάννης τέθηκε αρχηγός των μονοφυσιτών στην Κωνσταντινούπολη. Κατόπιν ενεπλάκη ενεργά στη θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού Α', που κύριο στόχο είχε την εξαφάνιση της ειδωλολατρίας, στο πλαίσιο της προσπάθειάς του για την ομογενοποίηση της αυτοκρατορίας.

Σε σύντομο χρονικό διάστημα, το 542, ανέλαβε και οργάνωσε ιεραποστολή εκχριστιανισμού των εθνικών στην περιοχή της Εφέσου και ευρύτερα στις επαρχίες Φρυγία, Λυδία και Καρία. Η ιεραποστολή αυτή στέφθηκε από μεγάλη επιτυχία σύμφωνα με τους στόχους που είχαν τεθεί. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που δίνει ο ίδιος ο Ιωάννης στο ιστορικό του έργο, μεταστράφηκαν στο χριστιανισμό περίπου 70.000 εθνικοί, ενώ ιδρύθηκαν 12 μονές και ανεγέρθηκαν 96 εκκλησίες. Στο δε Ιωάννη δόθηκε η προσωνυμία «δάσκαλος των εθνικών» και «ειδωλοθραύστης».3

Μετά την επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη εξακολούθησε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον αυτοκράτορα. Περί το 546 συμμετείχε και συνέβαλε στην αναζήτηση και στη σύλληψη ειδωλολατρών στην πρωτεύουσα και την περιφέρεια. Το 558 χειροτονήθηκε επίσκοπος Εφέσου από τον αρχιερέα των μονοφυσιτών Ιάκωβο Βαραδαίο. Ωστόσο εξακολουθούσε να έχει την έδρα του στην Κωνσταντινούπολη και ασκούσε τα ιερατικά του καθήκοντα εξ αποστάσεως.

Η λαμπρή σταδιοδρομία του Ιωάννη ανακόπηκε σύντομα μετά το θάνατο του Ιουστινιανού Α' (565), όταν στους κόλπους της Εκκλησίας αναζωπυρώθηκε η διαμάχη σχετικά με τις φύσεις του Χριστού. Αυτή τη φορά οι υποστηρικτές των αποφάσεων της Δ' Οικουμενικής Συνόδου στη Χαλκηδόνα (451) ευνοήθηκαν από τη στάση του νέου αυτοκράτορα. Ο Ιουστίνος Β' (565-578), λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτων και με στόχο την επίτευξη της ένωσης μεταξύ ορθοδόξων και μονοφυσιτών, εξέδωσε το 571 μια επίσημη διακήρυξη πίστεως, το Ενωτικό. Οι διαμαχόμενες πλευρές όμως επιδόθηκαν σε άκαρπες συζητήσεις θεολογικής φύσης. Τότε, υπό την επιρροή του πατριάρχη Ιωάννη Σχολάριου (565-577), ο Ιουστίνος Β' προέβη σε αυστηρά μέτρα. Οι μονοφυσίτες καθαιρέθηκαν και συνελήφθηκαν. Ο Ιωάννης Εφέσου φυλακίστηκε προσωρινά στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια οδηγήθηκε σε κάποιο από τα Πριγκιποννήσια στην Προποντίδα. Ακολούθως, κλήθηκε το 580 στην Κωνσταντινούπολη για να συμμετάσχει σε μια ειρηνευτική σύνοδο με εκπροσώπους των μονοφυσιτικών εκκλησιών. Τη συνάντηση αυτή την περιέγραψε ο Ιωάννης στην Εκκλησιαστική Ιστορία, την οποία συνέθετε την εποχή εκείνη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο δραστήριος αντίπαλος του χαλκηδόνιου δόγματος τα πέρασε σε φυλακή στην ίδια τη Χαλκηδόνα, όπου και απεβίωσε περί το 588.

2. Συγγραφικό έργο

Ο Ιωάννης της Εφέσου ανέπτυξε αξιόλογη συγγραφική δραστηριότητα. Έγραφε στη συριακή γλώσσα και υπήρξε ο πρώτος Σύριος ιστορικός. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου έχει περισωθεί. Για το περιεχόμενο των απολεσθέντων τμημάτων μπορεί να σχηματιστεί σχετικά ικανοποιητική εικόνα από μεταγενέστερες χρονογραφίες. Οι βασικές του πραγματείες είναι οι Βιογραφίαι Αγίων της Ανατολής και η Εκκλησιαστική Ιστορία.

2.1. Βιογραφίαι Αγίων της Ανατολής

Το βιβλίο αυτό αποτελούσε μια μακροσκελή ιστορία της μονοφυσιτικής εκκλησίας επί του Ιουστινιανού Α'. Το έργο έχει δομηθεί ως αγιογραφική συλλογή και ήταν γραμμένο στη συριακή γλώσσα.4 Αποτελείτο από 58 σύντομους βίους αγίων ανδρών και γυναικών, οι οποίοι υπήρξαν σύγχρονοι και γνωστοί του συγγραφέα, κατάγονταν ως επί το πλείστον από την περιοχή της Άμιδας και ανήκαν στο μονοφυσιτικό συρόφωνο πληθυσμό. Η συγγραφή των Βίων πραγματοποιήθηκε περί το 566/68 στην Κωνσταντινούπολη.

Το έργο, εκτός από ένα σπάνιο δείγμα αγιογραφικής συλλογής, αποτελεί επίσης πολύτιμη πηγή και άμεση μαρτυρία για το δόγμα, την ιστορία και τη δράση των μονοφυσιτών. Αφορά κυρίως την ιστορία της εκκλησίας των μονοφυσιτών. Παρέχονται πλήθος σημαντικών ιστορικών πληροφοριών και αναφέρεται σειρά προσωπικοτήτων, όπως ο Ιάκωβος Βαραδαίος. Μέσα από τους Βίους ο Ιωάννης της Εφέσου σκιαγραφεί με εύγλωττο τρόπο την καθημερινή ζωή της εποχής του. Η αφήγηση εστιάζει στην κοινότητα των μονοφυσιτών στις ανατολικές επαρχίες της Αυτοκρατορίας, ενώ με πολλή ζωντάνια περιγράφονται οι κακουχίες που μάστιζαν το λαό, οι διωγμοί των μονοφυσιτών μετά την επικράτηση των χαλκηδονίων, οι επιδημίες βουβωνικής πανώλης, οι θεομηνίες και οι σεισμοί.

Στο σύνολό τους οι Βίοι έχουν ηθικό-διδακτικό χαρακτήρα. Ενδεικτική παραμένει η ιστορία που σχετίζεται με τον πρεσβύτερο αρμενικής καταγωγής Ααρών, ο οποίος υπήρξε στενός συνεργάτης του Ιωάννη Εφέσου πάνω από τριάντα χρόνια. Μέσα από την αφήγηση της ασθένειας και της θεραπείας του Ααρών ξεδιπλώνεται η προσωπικότητα ενός ανθρώπου που θεωρήθηκε άγιος και παρέχονται σημαντικές πληροφορίες για το επίπεδο των ιατρικών γνώσεων την εποχή εκείνη.

2.2. Εκκλησιαστική ιστορία

Μεγάλη ιστορική αξία έχει και το δεύτερο έργο του Ιωάννη Εφέσου με τίτλο Εκκλησιαστική Ιστορία.5 Γραμμένο στη συριακή γλώσσα, αποτελεί ένα αμιγώς μονοφυσιτικό έργο. Διαιρείται σε 6 βιβλία και καλύπτει την περίοδο από τον Ιούλιο Καίσαρα μέχρι τον αυτοκράτορα Μαυρίκιο, και συγκεκριμένα έως το 585.

Το έργο απαρτίζεται από τρία μέρη, εκ των οποίων τα δύο πρώτα δυστυχώς διασώζονται αποσπασματικά σε μεταγενέστερες συριακές χρονογραφίες.6 Το πρώτο μέρος ξεκινούσε από τον Ιούλιο Καίσαρα και έφτανε μέχρι το θάνατο του Θεοδοσίου Β' (το 449). Αποσπάσματα αυτού του μέρους περιλήφθηκαν και διασώθηκαν στο Χρονικό του Μιχαήλ του Σύριου. Το δεύτερο μέρος κάλυπτε την περίοδο 449-571 και χρησιμοποιήθηκε ως βασική πηγή ιστορικών πληροφοριών σε μεταγενέστερες συριακές χρονογραφίες, όπως στο Χρονικό του Zuqnin (του 9αι.), στη Χρονογραφία που εσφαλμένα είχε αποδοθεί στο Διονύσιο του Tell-Mahre (του 9αι.) και στον Ηλία bar Shinaya.7 Το τρίτο μέρος της Εκκλησιαστικής Ιστορίας διηγείται τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν μεταξύ του 571 και του 585. Το μέρος αυτό σώζεται στο σύνολό του και αποτελεί αξιόλογη ιστορική πηγή για την αναφερόμενη περίοδο.

Ο συγγραφέας βασίστηκε κατά κύριο λόγο σε προσωπικές εμπειρίες και προφορικές αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων. Η αφήγηση βέβαια είναι μεροληπτική, ενίοτε φλύαρη και μειονεκτεί λόγω της απουσίας επαρκών χρονολογικών ενδείξεων. Ωστόσο, εκτιμάται ως πολύ αξιόλογη για τις αποκλειστικές πληροφορίες σχετικά με τις πολιτικές εξελίξεις, τα στρατιωτικά γεγονότα και τις θρησκευτικές διαμάχες κυρίως μεταξύ των ορθοδόξων (χαλκηδονίων) και των μονοφυσιτών (αντιχαλκηδονίων), καθώς και γενικά για τις δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης που είχαν επικρατήσει στην Αυτοκρατορία μετά τον Ιουστινιανό Α΄.8 Ο συγγραφέας παραθέτει επίσης και αρκετές πληροφορίες γενικού περιεχομένου, π.χ. περιγράφει ορισμένα φυσικά φαινόμενα, σκιαγραφεί το πρόσωπο της αυγούστας Θεοδώρας τονίζοντας τα προσόντα και τις αρετές της παρά τις όποιες φήμες για το σκοτεινό της παρελθόν.

Με ανάγλυφο τρόπο εξιστορείται η πολιορκία της Δάρας και οι καταστροφές που προκάλεσαν οι επιδρομές των Περσών στην ευρύτερη περιοχή τον Νοέμβριο του 573. Ο ιστοριογράφος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ο ίδιος ο Χοσρόης διάλεξε από τους αιχμαλώτους 2.000 όμορφες παρθένες τις οποίες έστειλε δώρο στον χάνο στο πλαίσιο μιας προσπάθειας αναθέρμανσης των σχέσεων. Το αξιοσημείωτο είναι ότι η αναφορά αυτή είναι από τις πρώτες που σχετίζονται με παρουσία τουρκικών φυλών στο χώρο της Μ. Ασίας. Το κείμενο περιέχει επίσης μια από τις πρώτες μαρτυρίες για τις επιδρομές των Σλάβων στο βορειοβαλκανικό χώρο κατά τα τέλη του 6ου αι.9

Κάποιες περιγραφές ιστορικών γεγονότων που περιέχονται σε μεταγενέστερες συριακές πηγές έχουν αποδοθεί επίσης στον Ιωάννη Εφέσου, πιθανολογείται δε ότι υπήρξαν αναπόσπαστα μέρη των μη διασωθέντων τμημάτων της Εκκλησιαστικής Ιστορίας.10 Πρόκειται κυρίως για αναφορές στους διωγμούς κατά των μονοφυσιτών που έλαβαν χώρα επί Ιουστίνου Α' (518-527) και Ιουστινιανού Α', καθώς επίσης μία περιγραφή του λοιμού που ενέσκηψε το 542.

1. Δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία σχετικά με το τέλος της ζωής του Ιωάννη Εφέσου, ενώ ως πιθανές χρονολογίες γέννησης έχουν προταθεί το 506 και το 507. Οι ερευνητές σχετίζουν τη χρονολόγηση του θανάτου του με τα τελευταία γεγονότα που αναφέρονται στο έργο του Εκκλησιαστική Ιστορία (βλ. Allen, P., "A New Date for the Last Events in John of Ephesus' Historia Ecclesiastica", στο Orientalia Lovaniensia Periodica 10 (1979), σελ. 251-254). Σύμφωνα με παλαιότερες έρευνες, ο Ιωάννης Εφέσου έζησε την περίοδο 505-585. Για την αναθεωρημένη χρονολόγηση πρβ. Brakmann, H. –  Harvey, S.A., "Johannes v. Ephesus", στο Reallexikon für Antike und Christentum 18 (1998), σελ. 553.

2. Ο Ιάκωβος Βαρδαίος, γεννηθείς στην Tella Oshroene περί το 500, υπήρξε επίσκοπος Εδέσσης (542/3). Οργάνωσε τη Μονοφυσιτική Εκκλησία, η οποία ονομάστηκε στη συνέχεια από το όνομά του – Ιακωβιτική. Η προσωνυμία του Βαρδαίος στα συριακά σημαίνει «άνθρωπος ντυμένος με κουρελιασμένα ρούχα» (Burde’ana) και σχετίζεται με τις μεταμφιέσεις και τις μετακινήσεις του μονοφυσίτη επισκόπου λόγω των συνεχών διωγμών επί Ιουστινιανού Α' και Ιουστίνου Β'. Έχαιρε υποστήριξης και συμπαράστασης από τον Άραβα χαλίφη Harith ibn-Jabala (Αρέθας) και από την αυγούστα Θεοδώρα. Ο Ιάκωβος ανέπτυξε μεγάλη αποστολική και προσηλυτιστική δραστηριότητα στην ενδοχώρα και στα παράλια της Μ. Ασίας διορίζοντας μονοφυσίτες επισκόπους σε πολλές πόλεις, όπως τη Χίο, την Έφεσο και την Αντιόχεια. Πέθανε στις 30 Ιουλίου 578.

3. Οι προσωνυμίες αυτές αναφέρονται στα συριακά στο έργο του Ιωάννη Εκκλησιαστική Ιστορία, 3,2,4 [CSCO 16/Syr. 55, 41].

4. Σήμερα είναι γνωστό με το λατινικό τίτλο Commentarii de Beatis Orientalibus ή με την αγγλική μετάφραση Lives of Eastern Saints, πρβ. τις σχετικές εκδόσεις.

5. Η κυριότερη μελέτη σχετικά με το ιστοριογραφικό έργο του Ιωάννη Εφέσου είναι του Ρώσου ιστορικού Djakonov, A., Ioann Efeskij i ego cerkovnoistoričeskie trudy (S. Petersburg 1908).

6. Ευρέως αποδεκτή στους ιστορικούς και τους μελετητές της περιόδου είναι η γερμανική μετάφραση της Εκκλησιαστικής Ιστορίας που εκδόθηκε από τον Schönfelder, J.M., Die Kirchengeschichte des Johannes von Ephesos aus dem Syrischen übers. Mit einer Abhandlung über die Tritheiten (München 1862), καθώς επίσης η αγγλική μετάφραση του τρίτου μέρους, πρβ. Payne Smith, R., The Third Part of the Ecclesiastical History of John Bishop of Ephesus (Oxford 1860).

7. Τα αποσπάσματα που σώζονται και αποδίδονται στον Ιωάννη έχουν συγκεντρωθεί στο βιβλίο Land, J.P.N., Anecdota Syriaca  ΙΙ (Leiden 1868), σελ. 289-330, 385-92. Πρβλ. Harvey, S.Α., "Physicians and Ascetics in John of Ephesus. An expedient alliance", στο Dumbarton Oaks Papers 38 (1984), σελ. 87, υποσ. 3.

8. Χαρακτηριστικά, ο Ιωάννης της Εφέσου, αναφερόμενος στην περίοδο του Ιουστίνου Β', κάνει λόγο για επικείμενο τέλος του κόσμου, πρβ. Joh. Ephes., Hist. eccl., 1, 3.

9. Πρβ. το σχετικό άρθρο για την αξιοποίηση των πληροφοριών αυτών στο Djakonov, A., Vestnik Drevnej Istorii 1 (1946), σελ. 20-34.

10. Πρβ. Brakmann, H. – Harvey, S.A., "Johannes v. Ephesus", στο Reallexikon für Antike und Christentum 18 (1998), σελ. 556, όπου αναθεωρούνται μερικές απόψεις σχετικά με την πατρότητα των κειμένων.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.