Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Έφεσος (Αρχαιότητα), Νυμφαίο Λεκάνιου Βάσσου

Συγγραφή : Αριστοδήμου Γεωργία (21/9/2002)

Για παραπομπή: Αριστοδήμου Γεωργία, «Έφεσος (Αρχαιότητα), Νυμφαίο Λεκάνιου Βάσσου», 2002,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4352>
Έφεσος (Αρχαιότητα), Νυμφαίο Λεκάνιου Βάσσου (5/6/2007 v.1) Ephesus (Antiquity), Nymphaeum of Lecanius Bassus - προς ανάθεση 
 

1. Εισαγωγή

Το νυμφαίο χτίστηκε από τον ανθύπατο Γάιο Λεκάνιο Βάσσο (C. Laecanius Bassus) και χρονολογείται το 80/82, δηλαδή την εποχή της δυναστείας των Φλαβίων (69-96). Βρίσκεται στη νοτιοδυτική γωνία της Δημόσιας Αγοράς (ή Άνω Αγοράς) της Εφέσου, επί της Οδού του Δομιτιανού, στο σημείο ακριβώς όπου συναντά τη Νότια Οδό. Είναι προσανατολισμένο προς τα δυτικά, βλέπει δηλαδή προς το ναό του Δομιτιανού.

Ακολουθεί τον τύπο των νυμφαίων με θεατρική πρόσοψη, που διακοσμείται όπως η scaenae frons ενός θεάτρου. Το μνημείο διαρθρώνεται σε δύο ορόφους και η πρόσοψή του κοσμείται με κίονες,κόγχες και ναΐσκους(aediculae), μέσα στους οποίους ήταν τοποθετημένα αγάλματα. Ένα επιπλέον γνώρισμα του συγκεκριμένου τύπου νυμφαίων αποτελεί άλλωστε και η παρουσία των δύο δεξαμενών, μίας δεξαμενής συγκέντρωσης νερού σε υψηλότερο επίπεδο, που τροφοδοτούσε, και μίας δεύτερης δεξαμενής άντλησης νερού, που βρισκόταν σε χαμηλότερο επίπεδο.

2. Αρχιτεκτονική περιγραφή

Το οικοδόμημα είχε πλάτος 16 μ., βάθος 14,6 μ. και ύψος γύρω στα 9 μ. Ήταν λίθινης τοιχοποιίας, που όμως έφερε ορθομαρμάρωση, κάνοντας πιο πολυτελή την κατασκευή.

Ο τοίχος της πρόσοψης ήταν επιμήκης και στα άκρα σχημάτιζε προβολές που περιέβαλλαν τη δεξαμενή περισυλλογής νερού κατά τρόπο παρόμοιο με το Νυμφαίο του Τραϊανού στην ίδια πόλη, αλλά και με το Νυμφαίο της Μιλήτου. Έτσι στην κάτοψη το μνημείο είχε σχήμα Π. Η διάθεση μνημειακής ανάδειξης της όψης του οικοδομήματος ακολουθούσε τα παραδείγματα των προσόψεων των ρωμαϊκών θεάτρων. Συνεπώς, η επιφάνεια της πρόσοψης του νυμφαίου έφερε πλούσιο αρχιτεκτονικό διάκοσμο, με κόγχες και ναΐσκους (aediculae), που επιστέφονταν με τριγωνικά και τοξωτά αετώματα σε εναλλαγή, ενώ κίονες κορινθιακού ρυθμού πάνω σε βάθρα (postamenta) στήριζαν το θλαστό θριγκό. Βασικό στοιχείο της σύνθεσης αναδεικνυόταν το κεντρικό αέτωμα, η βαθμιδωτή διαμόρφωση του οποίου τόνιζε τη συνολική αίσθηση του βάθους του μνημείου.1

3. Γλυπτός διάκοσμος

Την πλούσια αρχιτεκτονική διακόσμηση του μνημείου συμπλήρωναν τα αγάλματα θεών, Τριτώνων, ιππόκαμπων, ποτάμιων θεοτήτων και άλλων μορφών, τα οποία πρέπει να ήταν τοποθετημένα μέσα στις κόγχες της πρόσοψης.

Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζουμε μια σειρά μαρμάρινα αγάλματα της Αφροδίτης που ακολουθούν τον ίδιο αγαλματικό τύπο,2 καθώς και τα σύνολα των ποτάμιων θεών και των Τριτώνων. Οι ποτάμιες θεότητες3 εικονίζονται ανακεκλιμένες σε βραχώδες έξαρμα. Είναι στραμμένες προς τα αριστερά και στηρίζονται στο λυγισμένο αριστερό αγκώνα, που ακουμπά σε οριζόντια τοποθετημένο αγγείο και έχεο την οπή εκροής νερού στραμμένη προς το θεατή. Οι μορφές φορούν ιμάτιο, που καλύπτει τον αριστερό ώμο, αφήνει ακάλυπτο το θώρακα και τυλίγεται γύρω από τους γοφούς, και κατά πάσα πιθανότητα εικονίζονταν γενειοφόροι και στεφανωμένοι. Τέλος βρέθηκαν συνολικά πέντε μορφές Τριτώνων,4 τα σκέλη των οποίων καλύπτονται από λέπια και καταλήγουν σε στριφογυριστές ουρές. Μάλιστα σε κάποιους από αυτούς υπάρχουν αυλακώσεις στην πλάτη για τη ροή του νερού, γεγονός που σημαίνει ότι λειτουργούσαν ως κρηναία αγάλματα.5

4. Χρονολόγηση και σημερινή κατάσταση

Τιμητική επιγραφή, που βρέθηκε στο χώρο του νυμφαίου, αναφέρεται στο οικοδόμημα ως υδρεκδοχείο και κατονομάζει το δωρητή του, τον ανθύπατο Γάιο Λεκάνιο Βάσσο, τιμώντας τον ως ευεργέτη της πόλης. Ταυτόχρονα η επιγραφή αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς συμβάλλει στη χρονολογική προσέγγιση του μνημείου, το οποίο θα πρέπει να οικοδομήθηκε γύρω στο 80/82.6

Το Νυμφαίο του Λεκάνιου Βάσσου έφεραν στο φως οι ανασκαφικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν το 1961 και 1962 από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και τον αρχαιολόγο Gerhard Langmann. Σήμερα από το οικοδόμημα διατηρούνται ερείπια των θεμελίων του, καθώς και οι κατώτεροι δόμοι της τοιχοποιίας του, ενώ τα γλυπτά που βρέθηκαν εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Εφέσου.7

1. Langmann, G. – Fossel, E., “Grabungen in Ephesos von 1960-1969 bzw. 1970. Nymphaeum des C. Laekanius Bassus”, ÖJh 50 (1972-1975), Beiblatt, σελ. 301-310· Fossel, E. – Langmann, G., “Das Nymphaeum des C. Laecanius Bassus in Ephesos”, AW 14.3 (1983), σελ. 53-55· Scherrer, P. (επιμ.), Ephesus, The New Guide (Vienna 2000), σελ. 78-77.

2. Έφεσος, Αρχ. Μουσείο, αρ. 1582, αρ. 1583, αρ. 1584. Το υπ’ αρ. 1584 παριστάνεται με αντιθετική στήριξη, βλ. Bammer, A. – Fleischer, R. – Knibbe, D.,  Führer durch das Archäologische Museum in Selçuk-Ephesos (Wien 1974), σελ. 51-52, αρ. 1582 και 1583· Fleischer, R., “Grabungen in Ephesos von 1960-1969 bzw. 1970. Skulpturenfunde”, ÖJh 50 (1972-1975), Beiblatt, σελ. 424-428, εικ. 3, 6, 7· Linfert, A., Kunstzentren hellenistischer Zeit: Studien an weiblichen Gewandfiguren (1976), σελ. 145, σημ. 576b· LIMC II (1984), σελ. 37, αρ. 253, σελ. 40, αρ. 274, σελ. 41, αρ. 288, βλ. λ. “Aphrodite” (A. Delivorias.)

3. α) Έφεσος, Αρχ. Μουσείο, αρ. 1/37/72 (ευρετ. ανασκ. D 60/305, 308). Βρέθηκε το 1960 στην Οδό του Δομιτιανού. Υψος 1,43 μ., πλάτος 0,85 μ., βάθος 0,50 μ. Από τους δύο ποτάμιους θεούς του μνημείου ο συγκεκριμένος είναι από τους πιο σπάνιους αγαλματικούς τύπους. β) Έφεσος, Αρχ. Μουσείο, αρ. 1/36/72 (ευρετ. ανασκ. D 62/12, 14). Βρέθηκε το 1962, στη δυτική είσοδο της Άνω Αγοράς, ακριβώς βόρεια του Υδρεκδοχείου του C. Laecanius Bassus. Ύψος 0,64 μ. Και οι δύο μορφές εικονίζονται ανακεκλιμένες, στραμμένες προς τα αριστερά. Η μορφή 1/36/72 κρατά στο αριστερό χέρι το κέρας της αφθονίας. Η επεξεργασία των μαζών και η γραμμική απόδοση της μορφής 1/37/72 είναι χαρακτηριστική της εποχής από τους Φλάβιους μέχρι τον Τραϊανό (98-117), ενώ η μορφή 1/36/72 είναι πιο χαρακτηριστική των χρόνων των Φλαβίων (69-96), βλ. Eichler,  F. , “Die Österreichische Ausgrabungen in Ephesos im Jahre 1960”, AnzWien 98 (1961), σελ. 71-73· Eichler, F., “Die Österreichische Ausgrabungen in Ephesos im Jahre 1962”, Anz. Wien 100 (1963), σελ. 58· Kapossy, B., Brunnenfiguren der hellenistischen und römischen Zeit (Zürich 1969), σελ. 23· Fleischer, R., “Grabungen in Ephesos von 1960-1969 bzw. 1970. Skulpturenfunde”, ÖJh 50 (1972-1975), Beiblatt, σελ. 421-422, εικ. 1· Aurenhammer, M., Die Skulpturen von Ephesos, Idealplastik I  (Forschungen in Ephesos X/1, Wien 1990), σελ. 103, αρ. 84, πίν. 60a, σελ. 104 κ.ε., αρ. 85, πίν. 60b.

4. α) Έφεσος, Αρχ. Μουσείο, αρ. 1578 (ευρετ. ανασκ. D 60/75, D 62/22). Ύψος 1 μ. β) Έφεσος, Αρχ. Μουσείο, αρ. 1960 (ευρετ. ανασκ. D 60/ 126, 136, 203, 231, 250, 264, 265, 289, 322, 330, 335). Ύψος 0,70 μ. γ) Έφεσος, Αρχ. Μουσείο, αρ. 1576 (ευρετ. ανασκ. D 62/67). Υψος 0,89 μ. δ) Έφεσος, Αρχ. Μουσείο, αρ.10/36/72 (ευρετ. ανασκ. S 62/137, D 63/1). Ύψος 0,95 μ. ε) Έφεσος, Αρχ. Μουσείο, αρ. 1979 (ευρετ. ανασκ. D 60/304, 318, 340). Ύψος 0,70 μ. Η κόμη τους αποτελούνταν από κοντούς κυματιστούς βοστρύχους. Έντονο το πλάσιμο των μυώνων του θώρακα, βλ. Eichler, F. , “Die Österreichischen Ausgrabungen in Ephesos im Jahre 1960”, AnzWien 98 (1961), σελ. 73· Eichler,  F., “Die Österreichische Ausgrabungen in Ephesos im Jahre 1962”, AnzWien 100 (1963), σελ. 58-59, πίν. 3· Eichler, F., “Die Österreichischen Ausgrabungen in Ephesos im Jahre 1963”, AnzWien 101 (1964), σελ. 42· Bammer, A. – Fleischer, R. – Knibbe, D., Führer durch das Archäologische Museum in Selçuk-Ephesos Wien 1974), σελ. 47 κ.ε.· Kapossy, B., Brunnenfiguren der hellenistischen und römischen Zeit (Zürich 1969), σελ. 17, 29, 43· Aurenhammer, M., Die Skulpturen von Ephesos, Idealplastik I (Forschungen in Ephesos X/1, Wien 1990), σελ. 108, αρ. 88, πίν. 62b-c, σελ. 109, σημ. 1, αρ. 89, πίν. 63, σελ. 110, αρ. 90, πίν. 64a-b, σελ. 111, αρ. 91, πίν. 64c-d,  αρ. 92, πίν. 65a· LIMC VΙII (1997), σελ. 77, αρ. 46 , βλ. λ. “Tritones” (N. Icard-Gianolio)· Döhl, H., “Lattimore. The marine thiasos in Greek Sculpture”, Gnomon 52 (1980), σελ. 544.

5. Κορμοί ανδρικών μορφών: α) Έφεσος, Αρχ. Μουσείο, αρ. 2357 (ευρετ. ανασκ. D 61/1). Βρέθηκε το 1961, στην Οδό του Δομιτιανού, στην περιοχή του Υδρεκδοχείου του C. Laekanius Bassus. Πρόκειται για ακέφαλο κορμό γυμνής ανδρικής μορφής, που ακολουθεί τον τύπο του Σατύρου από το γνωστό υστεροελληνιστικό σύμπλεγμα, «πρόσκληση σε χορό». Ο κορμός κάμπτεται έντονα προς τα αριστερά του και η κίνηση αυτή φαίνεται και στην πλάτη. Το δεξί χέρι είναι έντονα υψωμένο, το αριστερό χέρι κατέβαινε χαμηλά. Ο δεξιός μηρός υψώνεται λυγισμένος. Είναι σχηματική η απόδοση των μυώνων. Αυτός ο κορμός ανήκει στον αρχικό διάκοσμο του μνημείου, που χρονολογείται στα χρόνια 80/81. β) Έφεσος, Αρχ. Μουσείο, αρ. 1577 (ευρετ. ανασκ. S 62/145). Βρέθηκε το 1962 στο νότιο τοίχο του Υδρεκδοχείου του C. Laekanius Bassus. Πρόκειται για ακέφαλο ανδρικό κορμό, που ακολουθεί ελληνιστικό αγαλματικό τύπο, ο οποίος αποδίδει Σάτυρο που κοιμάται καθισμένος (πρβλ. Φαύνος Barberini). Το δεξί χέρι είναι έντονα υψωμένο, ενώ το αριστερό χαμηλώνει εκτεινόμενο μακριά από τον κορμό. Το κεφάλι στρέφεται έντονα προς τα δεξιά. Ο κορμός έχει κλίση μπροστά και δεξιά και ανήκει στον αρχικό διάκοσμο του μνημείου (80/81), όπως και η παραπάνω μορφή Σατύρου. γ) Έφεσος (ευρετ. ανασκ. D 62/10). Βρέθηκε το 1962, στο Υδρεκδοχείο του C. Laekanius Bassus. Θραύσμα γυμνού ανδρικού κορμού, μικρότερου του φυσικού μεγέθους. Ανατομικά θυμίζει τις μορφές των Τριτώνων που αποτελούσαν τον αρχικό διάκοσμο του μνημείου. Το αριστερό χέρι ήταν υψωμένο. Το κεφάλι στρεφόταν προς τα δεξιά. Eichler, F., “Die Österreichischen Ausgrabungen in Ephesos im Jahre 1961”, AnzWien 99 (1962), σελ. 48· Aurenhammer, M., Die Skulpturen von Ephesos. Idealplastik I (Forschungen in Ephesos X/1, Wien 1990), σελ. 186, αρ. 153, πίν. 119a-b, σελ. 187, αρ. 154, πίν. 119c, σελ. 189-190, αρ. 155, πίν. 120α· Bammer, A. – Fleischer, R. – Knibbe, D.,  Führer durch das Archäologische Museum in Selçuk-Ephesos (Wien 1974), σελ. 48· Knoll, E., Die schlafenden Gestalten der griechischen Mythologie in griechischer und römischer Kunst (χ.τ. 1980), σελ. 304, σημ. 11.

6. Eichler, F., “Die Österreichischen Ausgrabungen in Ephesos im Jahre 1960”, AnzWien 98 (1961), σελ. 71-73.

7. Wiplinger, G. – Wlach, G. (επιμ.), Ephesus. 100 Years of Austrian Research (Vienna – Cologne – Wiemar 1995), σελ. 82.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.