Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Έφεσος (Αρχαιότητα), Πύλη Αδριανού

Συγγραφή : Δαλαβέρας Ανδρέας , Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα (1/12/2005)

Για παραπομπή: Δαλαβέρας Ανδρέας, Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα , «Έφεσος (Αρχαιότητα), Πύλη Αδριανού», 2005,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4361>
Έφεσος (Αρχαιότητα), Πύλη Αδριανού (22/2/2006 v.1) Ephesus (Antiquity), Hadrian's Gate (15/2/2007 v.1) 
 

1. Θέση

Στη δυτική απόληξη της Οδού των Κουρήτων, στο σημείο που συναντά τη Μαρμάρινη Οδό, υπάρχει μια μνημειακή αψιδωτή πύλη, η λεγόμενη Πύλη του Αδριανού. Βρίσκεται σε σημαντικό σημείο της πόλης της Εφέσου και σηματοδοτεί τη διασταύρωση των τριών κατευθύνσεων της πομπικής οδού (Έμβολος, οδός προς Ορτυγία και Μαρμάρινη Οδός).1 Η πύλη είχε τρεις ορόφους, κεντρικό τοξωτό άνοιγμα και έφερε πλούσια αρχιτεκτονική διακόσμηση με πεσσούς και κίονες κορινθιακού και σύνθετου ρυθμού. Η ανέγερσή της χρονολογείται –σε αντίθεση με το αρχαιολογικό της όνομα– πιθανόν στους χρόνους του Τραϊανού (98-117). Σύμφωνα με τους μελετητές το μνημείο καταστράφηκε τον 3ο ή 4ο αιώνα, μαζί με άλλα οικοδομήματα της πόλης, πιθανότατα από σεισμό.2

2. Αρχιτεκτονική περιγραφή

Η πύλη ως προς την κάτοψή της ήταν τριμερής. Διέθετε τρεις επιμέρους διόδους, από τις οποίες η μεσαία ήταν ευρύτερη και υψηλότερη. Ως βασικό υλικό κατασκευής χρησιμοποιήθηκε το λευκό μάρμαρο με γκριζωπές φλεβώσεις, η ευθυντηρία ήταν κατασκευασμένη από γαλάζιο ασβεστόλιθο, ενώ η θεμελίωση είχε γίνει με την τεχνική opus caementitium.3 Τα 11,40 μ. πλάτους του οικοδομήματος και το αρχικό του ύψος, το οποίο ξεπερνούσε τα 16,60 μ., έρχονταν σε μεγάλη αντίθεση με τα μόλις 1,68 μ. βάθους της πύλης. Τυπολογικά το μνημείο δε φαίνεται να ακολουθεί αυστηρά τη μορφή του αρχαίου ελληνικού πρόπυλου και της ρωμαϊκής αψίδας, συνδύαζε όμως στοιχεία και από τα δύο. Δανείστηκε από το ελληνικό πρόπυλο τα πολλά ανοίγματα για διέλευση στο χώρο, αλλά και τη διακόσμηση με αρχιτεκτονικά στοιχεία που του δίνουν την εικόνα μνημειακής πρόσοψης. Από τη ρωμαϊκή αψίδα αντλεί τα τόξα και τα στοιχεία της υπερβολής και του εντυπωσιασμού μέσα από την πλούσια διακόσμησή του.4

Το μνημείο διαρθρωνόταν σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο εκατέρωθεν του κεντρικού ανοίγματος αναπτύσσονταν δύο μικρότερα. Κίονες στη βόρεια και πεσσοί που απέληγαν σε ημικίονες στη νότια όψη με κιονόκρανα και επίκρανα σύνθετου ρυθμού, που συνδύαζαν στοιχεία τόσο του κορινθιακού όσο και του ιωνικού ρυθμού, στήριζαν τον πλούσια διακοσμημένο θριγκό. Οι στύλοι του μνημείου εδράζονταν πάνω σε βάθρα. Στο β΄ επίπεδο διαμορφωνόταν τόξο στο κέντρο, το οποίο αναδεικνυόταν σε κυρίαρχο στοιχείο της σύνθεσης. Το τόξο πλαισιωνόταν από πεσσούς που ευθυγραμμίζονταν με το σύστημα στήριξης του α΄ επιπέδου. Στο γ΄ επίπεδο αναπτυσσόταν κιονοστοιχία, με έξι στηρίγματα σε κάθε όψη. Κίονες στη βόρεια και πεσσοί με ενταγμένους ημικίονες στη νότια πλευρά της έφεραν κορινθιακά κιονόκρανα και επίκρανα. Οι στύλοι στήριζαν τις οριζόντιες υποχωρήσεις του θριγκού, ενώ στη μέση διαμορφωνόταν αετωματική επίστεψη. Το αέτωμα ήταν συριακού τύπου, αφού ένα τόξο εγγραφόταν στην τριγωνική επιφάνεια του αετώματος.5 Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του τρίτου ορόφου παρουσίαζε κοινά μορφολογικά στοιχεία με την Πύλη του Αδριανού στην Αθήνα. Θεωρείται μάλιστα ότι το μνημείο της Αθήνας κατασκευάστηκε με πρότυπο την Πύλη της Εφέσου.6

Ως προς το εικονογραφικό πρόγραμμα, αγάλματα θεών, μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας, πιθανόν και δωρητών πρέπει να ήταν τοποθετημένα στα ανοίγματα και τα μετακιόνια διαστήματα του β΄ και γ΄ επιπέδου της πύλης. Ανάμεσα στα αγάλματα θεωρείται ότι ξεχώριζε εκείνο της Αρτέμιδος Εφεσίας, αφού από την πύλη περνούσε η ιερά πομπή της θεάς. Πιθανόν να υπήρχαν και αγάλματα του Απόλλωνα και της Λητώς.7

Μετά το σεισμό στο τέλος του 3ου ή τον 4ο αιώνα, το μνημείο επισκευάστηκε και μετατράπηκε σε κρηναία κατασκευή για να εξυπηρετήσει νέες ανάγκες.8

3. Χρονολόγηση και ταύτιση

Η ανέγερση της πύλης εντάσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος εξωραϊσμού της Μαρμάρινης Οδού, η οποία λειτουργούσε ως πομπική οδός. Με βάση τα στιλιστικά χαρακτηριστικά των αρχιτεκτονικών μορφών και των διακοσμητικών μοτίβων χρονολογείται ανάμεσα στο 113/114 και στο 127/128. Λεπτομέρειες μάλιστα της διακόσμησης παρουσιάζουν ομοιότητες με άλλα μνημεία της Εφέσου, όπως τη Βιβλιοθήκη του Κέλσου και το Ναό του Αδριανού.9 Οι επιγραφικές μαρτυρίες που σχετίζονται με το μνημείο είναι ελάχιστες και αποσπασματικές.10 Σημαντική για τη χρονολόγησή του είναι η αφιερωματική επιγραφή11του 116/117, όπου δυστυχώς δε σώζεται το όνομα του αυτοκράτορα στον οποίο ήταν αφιερωμένη. Για το λόγο αυτό οι γνώμες των ερευνητών διχάζονται για τον εάν η Πύλη της Εφέσου ήταν αφιερωμένη στον αυτοκράτορα Τραϊανό ή στον Αδριανό.

Γενικότερα, η ανέγερση των τόξων ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την επίσκεψη του αυτοκράτορα στην πόλη και τη ρωμαϊκή ιδέα της νίκης. Συνεπώς, οι αψίδες αποτελούσαν κατεξοχήν μνημεία της αυτοκρατορικής προπαγάνδας και προβολής της κρατικής εξουσίας. Το συγκεκριμένο θεωρήθηκε ότι αφιερώθηκε στον αυτοκράτορα Τραϊανό, θριαμβευτή των Παρθικών πολέμων τα τελευταία χρόνια της εξουσίας του.12 Δεν είναι σαφές όμως αν η αποπεράτωση του μνημείου ολοκληρώθηκε πριν από το θάνατο του αυτοκράτορα (117) ή στα χρόνια του διαδόχου του Αδριανού. Συνεπώς, πιθανολογείται η ανέγερση της πύλης να είχε ξεκινήσει προς τιμήν του αυτοκράτορα Τραϊανού και στη συνέχεια να προσαρμόστηκε στα δεδομένα της αυτοκρατορικής διαδοχής και να αφιερώθηκε στο νέο αυτοκράτορα Αδριανό, είτε το 117 –όταν ο τελευταίος ανήλθε στην εξουσία– είτε το 123 με αφορμή την επίσκεψή του στην Έφεσο. Με βάση λοιπόν την παραπάνω επιχειρηματολογία μπορούμε να συνεχίζουμε να αποκαλούμε το μνημείο Πύλη του Αδριανού.13

4. Ιστορία της έρευνας και σημερινή κατάστασηΓια πρώτη φορά τμήματα της πύλης ήρθαν στο φως γύρω στο 1904. Ακολούθησε η μελέτη του αρχιτέκτονα Wilberg, ο οποίος απέδωσε την πρώτη αναπαράσταση του μνημείου. Το 1944 σχεδιαστικές αναπαραστάσεις ολοκληρώθηκαν από τους μελετητές Schottenhamel και Goeschel, οι οποίες όμως δε δημοσιεύτηκαν, ενώ οι ανασκαφικές έρευνες, που συνεχίστηκαν στα γύρω οικοδομήματα και στον περιβάλλοντα χώρο, αποκάλυψαν αρχιτεκτονικά μέλη που ανήκαν στην πύλη.

Με το πέρασμα των χρόνων όμως οι επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου της Εφέσου έδιναν λίγη σημασία στο μνημείο, εξαιτίας της ελλειπτικής εικόνας που παρουσίαζε. Για το λόγο αυτό κρίθηκε απαραίτητη η συμπλήρωση και η αποκατάστασή του, ώστε να αναδεικνύεται εξίσου με άλλα μνημεία της Εφέσου. Το 1986 ολοκληρώθηκε από τη Thur η θεωρητική αποκατάσταση του οικοδομήματος και τον επόμενο χρόνο ο Hueber ξεκίνησε τη μερική αναστήλωση μνημείων της περιοχής του λεγόμενου Κάτω Εμβόλου. Η Thur ήταν η υπεύθυνη της ανοικοδόμησης της πύλης από το 1992. Οι κίονες και τα κιονόκρανα του α΄ επιπέδου συμπληρώθηκαν και τοποθετήθηκαν το 1994, ενώ η μερική αναστήλωση ολοκληρώθηκε με το στήσιμο του κεντρικού τόξου.14

1. Αναλυτικά για την τοπογραφική θέση του μνημείου βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 25-28, πίν. 1.

2. Alzinger, W., Die Ruinen von Ephesos (Berlin – Wien 1974), σελ. 77-78· Scherrer, P. (επιμ.), Ephesus. The New Guide (Vienna 2000), σελ. 128-129.

3. Για την οικοδομική τεχνική βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 63-64.

4. Για το θέμα αυτό βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 77-84.

5. Για  αναλυτική περιγραφή της αρχιτεκτονικής και διακόσμησης του μνημείου βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 29-62 , 87-120. Γενικά για το αέτωμα με τοξωτή βάση ή συριακό αέτωμα βλ. Ginouvés, R., Dictionnaire Méthodique de l’Architecture Grecque et Romaine (Roma 1992), σελ. 128, πίν. 66.5-6. 

6. Εκτενώς για τη σύγκριση των δύο μνημείων βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 84-85. Επίσης βλ. Ward-Perkins, J.B., Roman Imperial Architecture (London – New Haven 1994), σελ. 297.

7. Σχετικά με τις υποθέσεις ως προς το εικονογραφικό πρόγραμμα του μνημείου βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 130-131, 134. Σύμφωνα με επιγραφή ο Δημέας που ήταν χριστιανός αφαίρεσε από το μνημείο το άγαλμα της Άρτεμης και πρόσθεσε το σύμβολο του σταυρού. Επίσης, το σύμβολο του σταυρού χαράχτηκε και στη γένηση του τόξου. Με αυτό τον τρόπο το οικοδόμημα μετατράπηκε σε χριστιανικό μνημείο, βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 129-131.

8. Για τις επισκευές και τις επεμβάσεις μετατροπής στο μνημείο κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 121-128.

9. Βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 133-134.

10. Αναλυτικά για τις επιγραφές που σχετίζονται με το μνημείο βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 69-75.

11. Βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 69-70.

12. Ο Τραϊανός έφυγε από τη Ρώμη το 113 και περιόδευσε στις πόλεις της Μικράς Ασίας. Πιθανολογείται ότι γύρω στο τέλος του ίδιου έτους επισκέφθηκε την Έφεσο, μητρόπολη της Ασίας. Το αργότερο ένα χρόνο μετά (114) έφτασε στην Αντιόχεια του Ορόντη. Ο αυτοκράτορας πέθανε το 117 στο Σελινούντα της Κιλικίας. Βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 134.

13. Εκτενώς για το θέμα βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 134-136.

14. Βλ. Thür, H., Das Hadrianstor in Ephesos (Forschungen in Ephesos 11.1, Wien 1989), σελ. 19-23· Wiplinger, G. – Wlach, G., Ephesus. 100 Years of Austrian Research (Vienna – Cologne – Weimar 1996), σελ. 168-169.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.