Οι μαρτυρίες των πηγών για εκπροσώπους των Μανιάκηδων

1. Μαρτυρίες του Ιωάννη Σκυλίτζη

1.1. Για τη νίκη του Γεώργιου Μανιάκη επί μονάδας 800 Αράβων, Αύγουστος 1030

Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, ed. I. Thurn, Iohannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973), σελ. 381, 38-382, 58:

(6.) Τότε δὴ Γεωργίου τοῦ Μανιάκη τοῦ θέματος στρατηγοῦντος
Τελούχ, Ἄραβες ὀκτακόσιοι μετὰ γαύρου τοῦ φρονήματος ὑποστρέ-
ψαντες ἀπὸ τῆς τροπῆς καὶ πρὸς αὐτὸν παραγενόμενοι εἴκειν τὴν ταχί-
στην ἐκέλευον καὶ τὴν πόλιν καταλιπεῖν τοῦ βασιλέως ἑαλωκότος καὶ
παντὸς τοῦ Ῥωμαϊκοῦ στρατεύματος ἄρδην ἀπολωλότος, καὶ μὴ ἑαυτὸν (5)
προφανεῖ κινδύνῳ ἐκδεδωκέναι. ἡμέρας γὰρ διαλαμπούσης οἰκτρῶς
αὐτός τε καὶ οἱ σὺν αὐτῷ ἀπολοῦνται περιστοιχηθέντες. ὁ δὲ δέχεσθαι
τάχα τὴν παραίνεσιν δόξας καὶ ποιήσειν τὸ κελευόμενον ὑποπτευθείς,
σῖτά τε καὶ ποτὰ τούτοις ἀποχρώντως ἐκπέμψας διαναπαύειν ἐκέλευεν
ἑαυτούς, ὡς ἁμ' ἡμέρᾳ αὐτὸς μὲν σὺν τοῖς συνοῦσιν αὐτῷ ἀπαλλαγήσεται, (10)
αὐτοὺς δὲ κυρίους καταστήσει τῆς πόλεως Τελοὺχ καὶ πάντων τῶν
Ῥωμαϊκῶν χρημάτων. οἱ δὲ τοῖς τε λόγοις καὶ τοῖς ἔργοις φενακισθέντες,
καὶ ὡς αὔριον τάχα ἀπολήψεσθαι τὰ πάντα ὑπειληφότες, πρὸς πότους
καὶ μέθας ἐτράπησαν καὶ ἐν πάσῃ ἀδείᾳ καὶ ἀμεριμνίᾳ διενυκτέρευον. ὁ
δὲ περὶ μέσας νύκτας οἰνωμένοις αὐτοῖς καὶ ἀφροντίστως ἐπιτίθεται (15)
κοιμωμένοις, καὶ τούτους μὲν πάντας ἀπέσφαξεν, ὑφείλετο δὲ καὶ δια-
κοσίας ὀγδοήκοντα καμήλους πεφορτωμένας καὶ πλήρεις ἀγαθῶν παν-
τοίων Ῥωμαϊκῶν. τὰς δὲ ῥῖνας καὶ τὰ ὦτα τῶν πεσόντων ἀποτεμὼν
διεκόμισεν ἐν Καππαδοκίᾳ τῷ βασιλεῖ, ἤδη ἀπὸ τῆς φυγῆς κατειληφότι
τὸν τοῦ Φωκᾶ οἶκον καὶ ἐν αὐτῷ διατρίβοντι. ὃν ὁ βασιλεὺς τοῦ ἔργου (20)
ἀποδεξάμενος κατεπάνω τῆς κάτω Μηδίας ἀποδείκνυσιν.

μετάφραση: Τότε λοιπόν, ενώ διοικητής του θέματος Τελούχ ήταν ο στρατηγός Γεώργιος Μανιάκης, 800 Άραβες που επέστρεφαν με φιλοπόλεμη διάθεση από τη νίκη [εναντίον των βυζαντινών στρατευμάτων] έφτασαν στην περιοχή του και τον διέταξαν να φύγει γρήγορα, εγκαταλείποντας την πόλη, ισχυριζόμενοι ότι ο αυτοκράτωρ είχε συλληφθεί αιχμάλωτος και το βυζαντινό εκστρατευτικό σώμα είχε καταστραφεί ολοσχερώς. Τον συμβούλευσαν να μη θέσει τον εαυτό του σε ολοφάνερο κίνδυνο, καθώς την επομένη αυτός και οι στρατιώτες του θα περικυκλώνονταν και θα χάνονταν με οικτρό τρόπο. Ο Μανιάκης υποκρίθηκε ότι δέχεται την παραίνεσή τους και ότι θα υπακούσει στις εντολές τους, στέλνοντάς τους φαγητό και ποτό και συμβουλεύοντάς τους να αναπαυθούν, καθώς την επομένη αυτός και οι άνδρες του θα αναχωρήσουν, ενώ οι ίδιοι θα καταλάβουν την πόλη του Τελούχ και τα πλούτη των Βυζαντινών. Οι Άραβες απατήθηκαν από τα λόγια και τις πράξεις του και, πιστεύοντας ότι την άλλη μέρα τα πάντα θα έπεφταν στα χέρια τους, άρχισαν να πίνουν και να μεθούν, περνώντας τη νύκτα χωρίς φόβο και προφύλαξη. Ο Μανιάκης, όμως, επιτέθηκε εναντίον τους στα μέσα της νύκτας, ενώ αυτοί κοιμούνταν μεθυσμένοι και χωρίς να έχουν μεριμνήσει για τίποτα, και σκότωσε όλους τους άνδρες, ενώ έπεσαν στα χέρια του και 280 καμήλες φορτωμένες με κάθε είδους λεία από τους Βυζαντινούς. Κόβοντας μάλιστα τις μύτες και τα αυτιά των νεκρών, τα προσκόμισε στον αυτοκράτορα στην Καππαδοκία, όπου ο τελευταίος είχε καταφύγει και διέμενε στην οικία του Φωκά. Αναγνωρίζοντας το έργο του, ο αυτοκράτωρ διόρισε τον Μανιάκη κατεπάνω της Κάτω Μηδίας.

1.2. Η κατάληψη της Έδεσσας από τον Γεώργιο Μανιάκη κατά τον Οκτώβριο του 1030

Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών , ed. I. Thurn, Iohannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973), σελ. 387, 86-11:

τούτῳ τῷ ἔτει καὶ Γεώργιος (5)
πρωτοσπαθάριος ὁ Μανιάκης, ὁ Γουδελίου τοῦ Μανιάκη υἱός, τῶν
παρευφρατιδίων στρατηγῶν πόλεων καὶ ἐν Σαμοσάτῳ τὰς οἰκήσεις
ἔχων τῆς παρὰ τῇ Ὀσροηνῇ πόλεως ἀπεπειράθη Ἐδέσσης. ταύτης γὰρ
τὴν ἐπιστασίαν Σαλαμάνης ἔχων ὁ Τοῦρκος, παρὰ τοῦ ἀμηρᾶ Μαρτυ-
ρουπόλεως ἤτοι Μιεφερκεὶμ ἐπιτετραμμένην αὐτῷ, καὶ δώροις καὶ ὑπο- (10)
σχέσεσι καὶ τιμαῖς διαφθαρεὶς παραδίδωσι τῷ Μανιάκῃ ἀωρὶ τῶν νυ-
κτῶν, ὃς τρεῖς πύργους λίαν ὀχυρωτάτους κατασχὼν εὐψύχως τοὺς
πολιορκοῦντας ἠμύνετο, βοήθειαν ἔξωθεν ἐπικαλούμενος. Ἀπομερβάνης
δὲ ὁ τοῦ Μιεφερκεὶμ ἀμηρᾶς τὴν ἅλωσιν μαθὼν καὶ ὀξὺς ἐπιφανεὶς μετὰ
δυνάμεως οὐκ ὀλίγης ἐπεχείρησε μὲν τῇ πολιορκίᾳ τῶν πύργων, γεν- (15)
ναίως δὲ ὑποστάντος τοῦ Γεωργίου ἀποκρουσθεὶς καὶ μὴ ἔχων, ὅ τι
καὶ δράσειεν, ἀποκείρας τὰ κάλλιστα τῶν οἰκημάτων καὶ διαφθείρας
τὸν τῆς πόλεως κόσμον καὶ αὐτῆς τῆς μεγάλης ἐκκλησίας, καὶ καμήλοις
ἐπιθεὶς τὰ κάλλιστα καὶ τὰ περίλοιπα τῆς πόλεως πυρὶ παραδούς,
ὑπεχώρησεν εἰς Μαρτυρούπολιν. ἀδείας δὲ τυχὼν ὁ Μανιάκης, τὸ ἐν (20)
μέσῳ τῆς πόλεως κείμενον φρούριον ἐν λοφώδει [ κείμενον] πέτρᾳ κατα-
σχών, δύναμίν τε ἔξωθεν προσκαλεσάμενος, ἀσφαλῶς τὴν πόλιν κατ-
έσχεν. εὑρὼν δὲ καὶ τὴν ἰδιόγραφον ἐπιστολὴν τοῦ δεσπότου καὶ κυρίου
Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὴν πρὸς Αὔγαρον πεμφθεῖσαν, τῷ βασιλεῖ ἐν Βυζαν-
τίῳ ἀπέστειλεν. (25)

μετάφραση: Το έτος αυτό ο πρωτοσπαθάριος Γεώργιος Μανιάκης, γιος του Γουδελίου Μανιάκη, στρατηγός των πόλεων στον ποταμό Ευφράτη με έδρα την πόλη των Σαμοσάτων της Οσροηνής, αποπειράθηκε να καταλάβει την Έδεσσα. Δοικητής της ήταν ο Σαλαμάνης ο Τούρκος, έχοντας διοριστεί στη θέση αυτή από τον εμίρη της Μαρτυρουπόλεως, πόλης γνωστής και ως Μιεφερκείμ. Αφού πείσθηκε με δώρα και υποσχέσεις και τιμές να γίνει προδότης, παραδίδει την πόλη στον Μανιάκη μέσα στη νύκτα. Αυτός καταλαμβάνει τρεις πολύ οχυρούς πύργους και από εκεί απέκρουε με γενναιότητα τους πολιορκητές, ζητώντας ενισχύσεις απ’ έξω. Ο δε Απομερβάνης, ο εμίρης του Μιεφερκείμ, μαθαίνοντας την άλωση της Έδεσσας, κατέφθασε ταχύτατα με πολυάριθμο στράτευμα και προσπάθησε να ανακαταλάβει τους πύργους. Επειδή όμως αποκρούσθηκε, χάρη στη γενναία αντίσταση του Μανιάκη, και μην μπορώντας να κάνει κάτι άλλο, κατέστρεψε τα ομορφότερα κτήρια, λεηλάτησε τον πλούτο της πόλεως και της μεγάλης εκκλησίας και, φορτώνοντας τα πολυτιμότερα λάφυρα σε καμήλες, πυρπόλησε την υπόλοιπη πόλη και επέστρεψε στη Μαρτυρούπολη. Έχοντας το πεδίο ελεύθερο, ο Μανιάκης κατέλαβε την ακρόπολη που βρισκόταν στη μέση της πόλης, κτισμένη πάνω σε ένα βραχώδη λόφο, κάλεσε ενισχύσεις απ’ έξω και ολοκλήρωσε με ασφάλεια την κατάληψη της πόλης. Καθώς μάλιστα είχε ανακαλύψει και την ιδιόχειρη επιστολή που ο κύριος ημών Ιησούς Χριστός είχε γράψει στον Αύγαρο, την έστειλε στον αυτοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη.

1.3. Μετάθεση του Γεώργιου Μανιάκη από την Έδεσσα στο Βασπουρακάν

Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, ed. I. Thurn, Iohannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973), σελ. 397, 49-51:

μεταστέλλεται δὲ ἐξ Ἐδέσσης καὶ Γεώργιον
πατρίκιον τὸν Μανιάκην, καὶ τοῦτον μὲν ἄρχειν ἐκπέμπει τῆς ἄνω Μηδίας
τῆς καὶ Βαασπρακανίας, ἐν Ἐδέσσῃ δὲ πέμπει Λέοντα τὸν Λεπενδρηνόν.

μετάφραση: Μεταθέτει και από την Έδεσσα τον πατρίκιο Γεώργιο Μανιάκη και τον στέλνει να διοικήσει την περιοχή της Άνω Μηδίας, γνωστής και ως Βαασπρακανίας, ενώ στην Έδεσσα στέλνει τον Λέοντα Λεπενδρηνό.

1.4. Αποστολή του Γεώργιου Μανιάκη στην Κάτω Ιταλία

Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, ed. I. Thurn, Iohannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973), σελ. 398, 88-93:

(9.) Ἀπολάφαρ δὲ Μουχούμετ ὁ Σικελίας ἄρχων, ὁμαιχμίαν μετὰ τοῦ
βασιλέως θέμενος, ἐτιμήθη μάγιστρος. τοῦ δὲ ἀδελφοῦ αὐτοῦ Ἀπόχαψ
ἀντάραντος αὐτῷ κατισχυόμενος ἐς τὴν βασιλέως βοήθειαν καταφεύγει.
καὶ δὴ στέλλεται μετὰ δυνάμεως ἐν Λογγιβαρδίᾳ Γεώργιος πατρίκιος
ὁ Μανιάκης στρατηγὸς αὐτοκράτωρ, σὺν αὐτῷ δὲ καὶ ἄρχων τοῦ στόλου (5)
Στέφανος πατρίκιος, ὁ ἐπ' ἀδελφῇ τοῦ βασιλέως γαμβρός.

μετάφραση: Ο δε Αμπού αλ-΄Αουαρ Μουχαμάντ, ο άρχοντας της Σικελίας, έχοντας συμμαχήσει με τον αυτοκράτορα, έλαβε τον τιμητικό τίτλο του μαγίστρου. Όταν όμως ο αδελφός του, ο Αμπού Χαφς, στασίασε εναντίον του και τον νίκησε, ζήτησε βοήθεια από τον αυτοκράτορα. Αποστέλλεται λοιπόν με δυνάμεις στη Ν. Ιταλία ο πατρίκιος Γεώργιος Μανιάκης, ως ανώτατος διοικητής, και μαζί του ο πατρίκιος Στέφανος, σύζυγος της αδελφής του αυτοκράτορα, ως διοικητής του στόλου.

1.5. Επιτυχής εκστρατεία του Γεώργιου Μανιάκη στη Σικελία

Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, ed. I. Thurn, Iohannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973), σελ. 403, 22-30:

(16.) Ἄρτι δὲ καὶ Γεωργίου πατρικίου τοῦ Μανιάκη τὴν Σικελίαν
καταλαβόντος, οἱ ταύτης ἄρχοντες καὶ αὐτάδελφοι σπεισάμενοι πρὸς
ἀλλήλους ἔσπευδον ἀπελάσαι τοῦτον τῆς νήσου. διὸ καὶ συμμαχίαν
ἐξ Ἀφρικῆς μετεπέμψαντο χιλιάδας πεντήκοντα. ἧς ἐλθούσης γίνεται
συμβολὴ κραταιὰ κατὰ τὰ λεγόμενα Ῥήματα, καὶ τρέπεται κατὰ κράτος (5)
τοὺς Καρχηδονίους ὁ Μανιάκης, τοσούτου γενομένου φόνου, ὡς τὸν
παραρρέοντα ποταμὸν πλημμυρῆσαι τῷ αἵματι. μετὰ δὲ ταῦτα εἷλε
πόλεις Σικελικὰς τρισκαίδεκα, καὶ κατὰ μικρὸν προϊὼν πᾶσαν ἐχειρώ-
σατο τὴν νῆσον.

μετάφραση: Μόλις ο πατρίκιος Γεώργιος Μανιάκης έφτασε στη Σικελία, οι άρχοντές της, οι δύο αδελφοί, συμφιλιώθηκαν μεταξύ τους και έσπευσαν να τον εκδιώξουν από το νησί. Για το λόγο αυτόν έστειλαν και κάλεσαν συμμαχικό στράτευμα 50.000 ανδρών από τη Β. Αφρική. Με την άφιξη των τελευταίων συνήφθη μεγάλη μάχη στην περιοχή των λεγόμενων Ρημάτων και ο Μανιάκης νίκησε κατά κράτος τους Άραβες της Αφρικής. Το φονικό ήταν τέτοιο, που ο παρακείμενος ποταμός βάφτηκε κόκκινος από το αίμα. Κατόπιν, ο Μανιάκης κατέλαβε δεκατρείς πόλεις της Σικελίας και σταδιακά έθεσε υπό τον έλεγχό του ολόκληρο το νησί.

1.6. Νίκη του Γεώργιου Μανιάκη στις Δραγίνες και η εξέλιξη μετά τη μάχη

Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, ed. I. Thurn, Iohannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantina 5, Berlin - New York 1973), σελ. 405, 80-407, 49:

(20.) Ἐν δὲ Σικελίᾳ ἀναλαβὼν πάλιν ἑαυτὸν ὁ Καρχηδόνιος, καὶ δύνα-
μιν πολλῷ μείζονα τῆς προτέρας ἀθροίσας, ἔρχεται πρὸς Σικελίαν τὸν
Μανιάκην ἐκεῖθεν ἐξωθήσων. καὶ στρατοπεδευσάμενος ἔν τινι πεδιάδι
ὑπτίᾳ καὶ ἀναπεπταμένῃ (Δραγῖναι ἡ πεδιὰς ἐκαλεῖτο) ἐκαιροσκόπει τὸν
πόλεμον. τοῦτο δὲ μαθὼν καὶ ὁ Μανιάκης, ἄρας τὰς περὶ αὐτὸν δυνά- (5)
μεις ὑπαντιάζει, ἐπισκήψας πρότερον τῷ πατρικίῳ Στεφάνῳ τῷ τοῦ
βασιλέως γαμβρῷ, τοῦ στόλου, ὡς εἴπομεν, ἄρχοντι, ἀσφαλῶς τηρεῖν
τὴν παράλιον, μή πως πολέμου κροτηθέντος τραπεὶς ὁ Καρχηδόνιος
λάθῃ διαδρὰς καὶ οἴκαδε παλινοστήσῃ. καὶ δὴ συμβαλὼν τρέπεται
τοῦτον ἀνὰ κράτος. καὶ πίπτει μὲν τῶν Ἄφρων πλῆθος ὑπὲρ τὰς πεν- (10)
τήκοντα χιλιάδας, αὐτὸς δὲ ὁ τούτων ἄρχων διαδρὰς τὸν κίνδυνον
ἔρχεται ἐν τῷ αἰγιαλῷ καὶ κελητίῳ ἐπιβὰς καὶ τὰς τοῦ Στεφάνου λαθὼν
φυλακὰς ἀπέδρασε πρὸς τὴν οἰκείαν χώραν. ὅπερ μαθὼν ὁ Μανιάκης
ἐν δεινῷ τε ἐποιεῖτο, καὶ τὸν Στέφανον συμμίξαντα τούτῳ ὕβρεσί
τε ἀτόποις κατέκλυσε καὶ τὸν σειρομάστην ἀνατείνας ἔπαισεν αὐτὸν (15)
κατὰ τῆς κεφαλῆς οὐκ ὀλίγας, ῥᾴθυμον ἀποκαλῶν καὶ ἄνανδρον καὶ
τῶν τοῦ βασιλέως προδότην πραγμάτων. ὁ δὲ μὴ ἐνεγκὼν μετρίως
τὸν προπηλακισμὸν καὶ τὴν ὕβριν γράμματα πέμπει ταχὺ πρὸς τὸν
ὀρφανοτρόφον μηνύοντα, ὡς ἀπόστασιν εἴη μελετῶν ὁ Μανιάκης κατὰ
τοῦ βασιλέως. καὶ ὁ μὲν εὐθὺς δέσμιος εἰς τὴν βασιλίδα εἰσάγεται καὶ (20)
καθείργνυται σὺν Βασιλείῳ πατρικίῳ τῷ Θεοδωροκάνῳ, ἡ δὲ πᾶσα τῆς
ἀρχῆς ἐξουσία εἰς τὸν Στέφανον μετατίθεται, συνεκπεμφθέντος αὐτῷ
καί τινος εὐνούχου Βασιλείου πραιποσίτου τοῦ Πεδιαδίτου. οἵτινες οὐκ
ἐν βραχεῖ τὰ πράγματα διεφθάρκασιν, αἰσχροκερδείᾳ καὶ δειλίᾳ καὶ
ῥᾳστώνῃ καταπροδόντες τὴν Σικελίαν. ὁ γὰρ Μανιάκης αἱρῶν τὰς τῆς (25)
νήσου πόλεις ἀκροπόλεις ἐν αὐταῖς ᾠκοδόμει καὶ φρουροὺς ἐφίστα τοὺς
ἱκανούς, ἵνα μὴ οἱ ἐγχώριοι δύναιντ' ἂν ἐξ ἐπιβουλῆς ἀνακτᾶσθαι τὰς
πόλεις. τούτου δὲ δεσμίου, ὡς εἴρηται, ἐς Βυζάντιον ἀναχθέντος, τῆς
ὀλιγωρίας καὶ ῥᾳθυμίας τῶν ἀρχόντων καταδραμόντες οἱ ἐγχώριοι,
καὶ δύναμιν Καρχηδονίων προσειληφότες ἐπιτίθενται ταῖς πόλεσι, καὶ (30)
τάς τε ἄκρας κατέσκαψαν, τῶν φρουρῶν κρατήσαντες, καὶ τὰς πόλεις
πάσας ἐπανεσώσαντο, πλὴν Μεσήνης [...] καὶ οὕτω μὲν
ἡ πᾶσα Σικελία δι' ὀλίγου χειρωθεῖσα παρὰ τοῦ Μανιάκη, ἐν βραχεῖ
χρόνῳ ἀμελείᾳ καὶ κακότητι στρατηγῶν γέγονε πάλιν ὑπὸ Σαρακηνοὺς,
μόνης τῆς Μεσήνης ὑπολειφθείσης καθ' ὃν τρόπον εἰρήκαμεν, τοῦ Στε-
φάνου καὶ τοῦ Πεδιαδίτου φυγόντων ἐν Λογγιβαρδίᾳ.

μετάφραση: Στη δε Σικελία οι Άραβες της Β. Αφρικής, έχοντας συνέλθει από την προηγούμενη ήττα και αφού συγκέντρωσαν δύναμη πολύ μεγαλύτερη από την προηγούμενη, αποβιβάστηκαν πάλι στη Σικελία με σκοπό να διώξουν από εκεί τον Μανιάκη. Οι Άραβες στρατοπέδευσαν σε μία ομαλή και εκτεταμένη πεδιάδα, η οποία ονομαζόταν Δραγίναι, και από εκεί περίμεναν τις εξελίξεις. Όταν το έμαθε αυτό και ο Μανιάκης, συγκέντρωσε τις δυνάμεις του και βάδισε προς συνάντησή τους, έχοντας πριν διατάξει τον πατρίκιο Στέφανο, τον γαμπρό του αυτοκράτορα, διοικητή του στόλου, όπως προαναφέραμε, να επιτηρεί στενά την ακτή, μήπως οι Άραβες, έχοντας τραπεί σε φυγή μετά τη μάχη, διαφύγουν της προσοχής και επιστρέψουν στη βάση τους. Πράγματι, ο Μανιάκης συγκρούστηκε με τους Άραβες και τους νίκησε κατά κράτος. Στη μάχη σκοτώθηκαν 50.000 Άραβες, αλλά ο αρχηγός τους διαφεύγει τον κίνδυνο και, κατεβαίνοντας στην παραλία, ανεβαίνει σε ένα γρήγορο πλοιάριο και, ξεφεύγοντας από τα περιπολικά του Στεφάνου, αποδρά στη χώρα του. Αυτό το έμαθε ο Μανιάκης και το θεώρησε μεγάλο κακό. Όταν ο Στέφανος ήλθε να τον συναντήσει, ο Μανιάκης τον έλουσε με απρεπείς ύβρεις και, παίρνοντας το μαστίγιό του, τον χτύπησε πολλές φορές στο κεφάλι, αποκαλώντας τον τεμπέλη και άνανδρο και προδότη των συμφερόντων του αυτοκράτορα. Ο δε Στέφανος, μην αντέχοντας τους προπηλακισμούς και τις ύβρεις, στέλνει αμέσως επιστολή προς τον Ορφανοτρόφο, κατηγορώντας τον Μανιάκη ότι σχεδιάζει ανταρσία κατά του αυτοκράτορα. Και ο μεν Μανιάκης μεταφέρεται αμέσως σιδηροδέσμιος στην Κωνσταντινούπολη, όπου φυλακίζεται μαζί με τον πατρίκιο Βασίλειο Θεοδωροκάνο, ενώ την ηγεσία του εκστρατευτικού σώματος ανέλαβε ο Στέφανος, μαζί με κάποιον ευνούχο που στάλθηκε να συνδιοικήσει, τον πραιπόσιτο Βασίλειο Πεδιαδίτη. Αυτοί οι δύο δεν άργησαν να οδηγήσουν τα πράγματα στην καταστροφή, προδίδοντας τη Σικελία εξαιτίας αισχροκέρδειας, δειλίας και τεμπελιάς. Ο Μανιάκης, όταν καταλάμβανε τις πόλεις του νησιού, έκτιζε ακροπόλεις σε αυτές και τοποθετούσε την απαραίτητη φρουρά, ώστε οι ντόπιοι να μην μπορούν να συνωμοτήσουν και να ανακαταλάβουν την πόλη. Όταν όμως αυτός, όπως προαναφέρθηκε, μεταφέρθηκε σιδεροδέσμιος στην Κωνσταντινούπολη, οι ντόπιοι, εκμεταλλευόμενοι την ολιγωρία και την αδράνεια των στρατηγών και έχοντας καλέσει σε βοήθεια τους Άραβες της Β. Αφρικής, επιτέθηκαν στις πόλεις, αιχμαλώτισαν τις φρουρές, κατέστρεψαν τις ακροπόλεις και υπέταξαν εκ νέου όλες τις πόλεις, εκτός από τη Μεσσήνη [...] Με αυτόν τον τρόπο όλη η Σικελία, η οποία παρ’ ολίγο να κατακτηθεί ολόκληρη από τον Μανιάκη, σε μικρό χρονικό διάστημα, εξαιτίας της αμέλειας και της ανικανότητας των στρατηγών, περιήλθε και πάλι στην κατοχή των Αράβων, εκτός από τη Μεσσήνη, που διασώθηκε με τον τρόπο που προαναφέραμε. Οι δε Στέφανος και Πεδιαδίτης κατέφυγαν στη Ν. Ιταλία.

1.7. Αποφυλάκιση του Γεώργιου Μανιάκη και αποστολή του στην Ιταλία ως ανώτατου διοικητή

Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών , ed. I. Thurn, Iohannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973), σελ. 422, 23-26:

τὸν δὲ πατρίκιον Γεώργιον τὸν (15)
Μανιάκην, ἤδη παρὰ τοῦ Μιχαὴλ φθάσαντα τῆς φρουρᾶς ἀπολυθῆναι,
μάγιστρον τιμήσασα στρατηγὸν αὐτοκράτορα τῶν ἐν Ἰταλίᾳ ταγμάτων
ἐκπέμπει.

μετάφραση: Τον δε πατρίκιο Γεώργιο Μανιάκη, τον οποίον ήδη ο Μιχαήλ είχε προφτάσει να αποφυλακίσει, τον τίμησε με τον τίτλο του μαγίστρου και τον έστειλε ως ανώτατο διοικητή των στρατευμάτων στην Ιταλία.

1.8. Εκτενής εξιστόρηση της δράσης του Γεώργιου Μανιάκη στην Ιταλία, της ανταρσίας του και του τέλους του

Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, ed. I. Thurn, Iohannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973), σελ. 425, 3-428, 3:

(3.) Γεώργιος δὲ μάγιστρος ὁ Μανιάκης ἐν Ἰταλίᾳ, ὡς ἐν τοῖς ἔμπροσθεν
εἴρηται λόγοις, παρὰ Ζωῆς τῆς βασιλίδος πεμφθεὶς ἐφ' ᾧ καταστήσα-
σθαι τὰ ἐκεῖ (ἐνόσει γὰρ τὰ πάντα καὶ κακῶς ἐφέρετο ἀπειρίᾳ καὶ φαυλότη-
τι ἀρχηγῶν), πρὸς ἀποστασίαν ἀπεῖδεν. ἄξιον δὲ εἰπεῖν ἐπιδραμόντας καὶ
τὰς αἰτίας εἰς ἀκριβῆ γνῶσιν τῶν τῷ βιβλίῳ ἐντυγχανόντων. ὅτε γὰρ (5)
οὗτος πρῶτον εἰς Ἰταλίαν ἐπέμφθη παρὰ τοῦ βασιλέως Μιχαὴλ συμμαχή-
σων Ἀπολάφαρ Μουχούμετ τῷ τῆς Σικελίας ἄρχοντι πολεμουμένῳ παρὰ
τοῦ οἰκείου ἀδελφοῦ καὶ τῶν Ἄφρων, ἔτυχε προσεταιρισάμενος καὶ
Φράγγους πεντακοσίους ἀπὸ τῶν πέραν τῶν Ἄλπεων Γαλλιῶν
μεταπεμφθέντας καὶ ἀρχηγὸν ἔχοντας Ἀρδουῖνον τὴν κλῆσιν, χώρας (10)
τινὸς ἄρχοντα καὶ ὑπὸ μηδενὸς ἀγόμενον, μεθ' ὧν τὰ τῶν Σαρακηνῶν
εἰργάσατο τρόπαια. ἐπεὶ δὲ οὗτος συκοφαντηθεὶς παρελύθη τῆς ἀρχῆς
καὶ εἰς τὴν πόλιν εἰσαχθεὶς καθείρχθη, καὶ ἄρχειν ἀντ' αὐτοῦ τῆς Ἰταλίας
ἐπέμφθη Μιχαὴλ πρωτοσπαθάριος ὁ Δοκειανός, ἀνεπιτήδειος ἄνθρωπος
καὶ πρὸς μεταχείρησιν πραγμάτων οὐκ εὐφυής, οὐκ ἐδεήθη χρόνου συγχέαι (15)
καὶ διαφθεῖραι τὰ πάντα. μὴ παρέχων γὰρ κατὰ καιρὸν τοῖς Φράγγοις
τὸ παρεχόμενον αὐτοῖς ἐφ' ἕκαστον μῆνα σιτηρέσιον, μᾶλλον δέ, ὥς φασι,
καὶ τὸν ἡγεμόνα τούτων, ἀφιγμένον ὡς αὐτὸν ἐφ' ᾧ παρακαλέσαι ἠπίως
χρῆσθαι τοῖς στρατιώταις καὶ μὴ ἀποστερεῖν τούτους τοῦ τῶν πόνων
μισθοῦ, ὑβρίσας καὶ μαστιγώσας ἀτίμως ἠνάγκασε τοὺς ἀνθρώπους (20)
ἀποστατῆσαι. ὧν ὅπλα κεκινηκότων οὗτος ἁπάσας ἀθροῖσαι τὰς
Ῥωμαϊκὰς δυνάμεις καὶ τούτοις συμμῖξαι οὐκ ἠθέλησεν, ἀλλ' ἓν εἰληφὼς
τάγμα τὸ τοῦ Ὀψικίου καὶ μέρος τῶν Θρᾳκησίων, καὶ συμβαλὼν αὐτοῖς
ἐν Κάνναις περὶ τὸν Ἄμφιδον ποταμόν, ἔνθα καὶ κατὰ τοὺς πάλαι χρόνους
Ἀννίβας τὰς πολλὰς τῶν Ῥωμαίων κατέκοψε μυριάδας, ἡττήθη καὶ τὸ (25)
πλέον ἀπέβαλε τῆς στρατιᾶς, αἰσχίστως καὶ αὐτὸς ἐν Κάνναις διασω-
θείς. οὕτω δὲ πληγεὶς οὐδὲ μετὰ τὴν πληγὴν κατὰ τὸν ἐν παροιμίαις
ἁλιέα νοῦν ἔσχεν, οὐδ' ὀχυρώσας ἑαυτὸν πάσῃ τῇ στρατιᾷ προσέβαλε
τοῖς ἐχθροῖς, ἀλλ' ὑπὸ θράσους, ὡς ἔοικε, στρατηγούμενος αὐτούς τε τοὺς
ἡττηθέντας πάλιν ἀναλαβὼν καὶ Πισσίδας καὶ Λυκαόνας, οἵπερ ἀναπληροῦ- (30)
σι τὸ τάγμα τῶν φοιδεράτων, περὶ τὰς λεγομένας Ὥρας προσρήγνυται
τοῖς ἐχθροῖς καὶ τρέπεται αὖθις κατὰ κράτος, προσεταιρισαμένων τῶν
Φράγγων καὶ ἄλλο πλῆθος οὐκ ὀλίγον ἀπὸ τῶν Ἰταλῶν τῶν περὶ τὸν
Πάδον τὸν ποταμὸν καὶ τὰς ὑπωρείας οἰκούντων τῶν Ἄλπεων. τοῦτο δὲ
πυθόμενος Μιχαὴλ ὁ βασιλεὺς τοῦτον μὲν μετέστησε τῆς ἀρχῆς. ἔπεμψε (35)
δὲ τὸν Βοϊωάννην, δοκοῦντα πρακτικὸν ἄνδρα εἶναι καὶ ἐν πολέμοις
εὐδόκιμον, καὶ εἰς ἐκεῖνον ἀναφέροντα τὴν τοῦ γένους ἀναφορὰν τὸν ἐπὶ
Βασιλείου τοῦ βασιλέως ἐν Ἰταλίᾳ πεμφθέντα Βοϊωάννην, ὃς πᾶσαν τὴν
Ἰταλίαν μέχρι Ῥώμης τότε τῷ βασιλεῖ παρεστήσατο. ἀλλὰ καὶ οὗτος
ἀπελθὼν κατὰ χώραν καὶ νεαλῆ καὶ ἀκμαίαν δύναμιν μὴ λαβών, ἀλλ' (40)
ἀναγκασθεὶς μετὰ τῶν προηττημένων συμβαλεῖν τοῖς ἐχθροῖς κατὰ τὴν
Μονόπολιν ἤδη κραταιωθεῖσι καὶ τῆς χώρας ὡς ἰδίας ἀντεχομένοις, ἡττη-
θεὶς ἑάλω, καὶ ὁ σὺν αὐτῷ στρατός, ὅσοι μὴ σιδήρου γεγόνασι παρανά-
λωμα, ἄλλος ἀλλαχοῦ διεσκεδάσθησαν, διασωθέντες ἐν τοῖς ἔτι τὰ
Ῥωμαίων φρονοῦσι φρουρίοις. καὶ λοιπὸν οἱ Φράγγοι τῆς Ἰταλίας ὡς (45)
δορυκτήτου ἀντεποιοῦντο κτήματος, τῶν ἐγχωρίων ὧν μὲν ἑκουσίως,
ὧν δὲ βίᾳ καὶ ἀνάγκῃ προσχωρούντων αὐτοῖς, πλὴν Βρενδισίου καὶ
Ἱδροῦντος καὶ Τάραντός τε καὶ Βάρεως. αὗται γὰρ αἱ τέτταρες πόλεις
παρέμειναν πίστεις Ῥωμαίοις φυλάττουσαι. Μιχαὴλ δὲ τοῦ βασιλέως
ἀποθανόντος καὶ τοῦ μετ' αὐτὸν ἐξωσθέντος τῆς βασιλείας, ὁ Μανιάκης, (50)
ὡς ἄνωθεν εἴρηται, πεμφθεὶς εἰς Ἰταλίαν παρὰ τῆς Ζωῆς, εἰ καὶ μὴ δύναμιν
ἀξιόχρεων εἶχεν, ὅμως μετὰ τῆς παρούσης στρατηγικαῖς μηχαναῖς
χρησάμενος ἐκδιῶξαι ἴσχυσε τοὺς Φράγγους τῆς Ἰταλίας περὶ Καπύην
καὶ Βενεβενδὸν καὶ Νεάπολιν, καὶ μετρίαν κατάστασιν καὶ γαλήνην
παρέσχε τοῖς πράγμασιν. οὗτος ὁ Μανιάκης κατὰ τὸ θέμα τῶν Ἀνατολι- (55)
κῶν τὰς οἰκήσεις ἔχων καὶ Ῥωμανῷ γειτονῶν τῷ Σκληρῷ, διαφερόμενος
πρὸς αὐτὸν πολλάκις ἐπεχείρησεν τοῦτον ἀνελεῖν, εἰ μὴ φυγῇ τὴν ἑαυτοῦ
ἐπορίσατο σωτηρίαν. ἐπεὶ δὲ τὰ Ῥωμαίων σκῆπτρα ἐς Κωνσταντῖνον
ἦλθε τὸν Μονομάχον καὶ ὁ Σκληρὸς ἐπὶ μέγα τύχης ἦρτο (ἐπαλλακεύετο
γὰρ τῷ Μονομάχῳ ἡ τοῦ Σκληροῦ ἀδελφή) μάγιστρος τιμηθεὶς καὶ (60)
πρωτοστράτωρ, τῶν εἰς αὐτὸν μεμνημένος τοῦ Γεωργίου καταδρομῶν,
καταχρώμενος τῇ ἐξουσίᾳ καὶ τὴν ἀπουσίαν κατατρέχων τοῦ Μανιάκη,
τά τε ἀνήκοντα αὐτῷ ἐδῄου καὶ ἔκειρε χωρία καὶ εἰς τὴν τούτου κοίτην
ἀνέδην ἐξύβρισεν. ἅπερ ἐκεῖνος ἐν Ἰταλίᾳ πυθόμενος ἤσχαλε καὶ διεπρίετο
τῷ θυμῷ. ἄρτι δὲ καὶ σπουδῇ τοῦ Ῥωμανοῦ παραλυθεὶς τῆς ἀρχῆς καὶ (65)
τοῖς πᾶσιν ἀπεγνωκώς (ᾔδει γάρ, ὡς οὐκ εἰς χρηστὸν αὐτῷ τέλος ἡ εἰς τὸ
Βυζάντιον ἄφιξις τελευτήσει), τὰς ἐν Ἰταλίᾳ δυνάμεις ἀνασείσας καὶ
διαφθείρας, διψώντων τῶν στρατιωτῶν τὰς οἰκείας ἰδεῖν πατρίδας,
ὅπλα κατὰ τοῦ βασιλέως κινεῖ. καὶ τὸν μὲν πεμφθέντα διάδοχον αὐτοῦ
(ἦν δὲ ὁ πρωτοσπαθάριος Πάρδος, ἀνὴρ Βυζάντιος, καὶ δι' ἄλλο μὲν (70)
οὐδὲν ἀγαθόν, ὅτι δὲ γνώριμος ἦν τῷ βασιλεῖ, τηλικαύτης χώρας ἄρχειν
πεμφθείς) ἀναιρεῖ, αὐτὸς δ' ἑαυτῷ διάδημα περιθεὶς καὶ τὰ τῆς βασιλείας
παράσημα ἀναλαβὼν ἀναγορεύεται βασιλεύς, καὶ πλοίοις ἐμβιβάσας τὰς
δυνάμεις περαιοῦται ἐν Βουλγαρίᾳ. τοῦτο μαθὼν ὁ βασιλεὺς εἰς ταραχὴν
οὐ τὴν τυχοῦσαν ἐνέπεσε. καὶ γράμματα πρὸς αὐτὸν ἐκπέμπει παντὸς (75)
ἀπολύοντα φόβου τοῦτον καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ, παρακαλοῦντά τε ἀπο-
θέσθαι τὰ ὅπλα, καὶ ὑπισχνούμενα πᾶσαν εὐεργεσίαν. ἐπεὶ δ' ἐκεῖνος
ἄτεγκτος ἦν καὶ οὐ μεθίετο τοῦ σκοποῦ, ἀγηοχὼς καὶ αὐτός, ἃς εἶχε
δυνάμεις, καὶ στρατηγὸν αὐταῖς ἐπιστήσας αὐτοκράτορα τὸν σεβαστο-
φόρον Στέφανον τὸν ἐν Δαμοκρανείᾳ τὰ τῆς βασιλείας εὐαγγέλια τούτῳ (80)
διακομίσαντα, ἐκπέμπει κατὰ τοῦ ἀποστάτου. καὶ συναντῶσι τὰ
στρατεύματα κατὰ τὸν λεγόμενον Ὀστροβὸν ἐν τῷ Μαρμαρίῳ καὶ
συμπλοκῆς γενομένης τρέπονται οἱ περὶ τὸν Στέφανον, αὐτοῦ τοῦ
Μανιάκη προηγουμένου καὶ τὰς φάλαγγας διακόπτοντος. καὶ αὐτὸν ὡς
βασιλέα εὐφήμουν. ἐν ὅσῳ δὲ ταῦτα ἐγίνετο, αἰφνιδίως ἐκ τοῦ ἵππου πεσὼν (85)
οὗτος ἀπέθανε, μηδενὸς φανέντος τοῦ τοῦτον τρώσαντος. εὑρέθη γὰρ
ἔχων κατὰ τοῦ στήθους καιρίαν πληγήν. τούτου δὲ γνωσθέντος τῷ
ἐναντίῳ στρατεύματι, ἀποτέμνεται μὲν ἡ κεφαλὴ τοῦ Γεωργίου, συλλαμ-
βάνονται δὲ καὶ πάντες οἱ αὐτῷ συναράμενοι, ἅμα τῇ πτώσει τοῦ
ἀρχηγοῦ τὰ ὅπλα ῥίψαντες καὶ ἑαυτοὺς ἐγχειρίσαντες. καὶ τῷ μὲν βασιλεῖ (90)
ἄγγελος ἐπέμφθη κομίζων τὰ εὐαγγέλια τῆς νίκης, εἴσεισι δὲ μεθ' ἡμέρας
τινὰς καὶ ὁ Στέφανος τὴν κεφαλὴν ἄγων τοῦ Μανιάκη καὶ τοὺς κρατηθέν-
τας ἐν τῷ πολέμῳ. καὶ διὰ μέσης τῆς Πλατείας θριαμβεύσας προηγου-
μένης τῆς κεφαλῆς ἄνωθεν δόρατος, καὶ τῶν ἀποστατῶν ὄνοις ἐποχου-
μένων, αὐτὸς ὄπισθεν εἵπετο, ἵππῳ λευκῷ ἐφεζόμενος. καὶ τὰ μὲν περὶ τὸν (95)
Μανιάκην τοιοῦτον εἴληφε τέλος.

μετάφραση: Ο δε μάγιστρος Γεώργιος Μανιάκης, ο οποίος, όπως προαναφέρθηκε, είχε αποσταλεί από την αυτοκράτειρα Ζωή στην Ιταλία για να διορθώσει τα πράγματα (διότι η κατάσταση ήταν ζοφερή, εξαιτίας της απειρίας και της φαυλότητος των στρατηγών), αποφάσισε να στασιάσει. Αξίζει να αναφερθούμε συνοπτικά, για τη σαφέστερη πληροφόρηση των αναγνωστών, στις αιτίες της αποστασίας. Όταν λοιπόν είχε σταλεί για πρώτη φορά στην Ιταλία από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ, για να πολεμήσει στο πλευρό του Αμπού αλ-Άουαρ Μουχαμάντ, του άρχοντα της Σικελίας που βρισκόταν σε πόλεμο με τον αδελφό του και τους Άραβες της Β. Αφρικής, ο Μανιάκης έτυχε να στρατολογήσει και 500 Φράγκους που είχαν προσκληθεί από τη Γαλλία και είχαν αρχηγό κάποιον ονόματι Αρδουίνο, ο οποίος ήταν άρχοντας κάποιας περιοχής και δεν υπέκειτο σε κανέναν. Με τη συνδρομή τους κατάφερε να νικήσει τους Άραβες. Όταν όμως εκείνος συκοφαντήθηκε και του αφαιρέθηκε η αρχηγία και οδηγήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου φυλακίσθηκε, στάλθηκε να τον αντικαταστήσει ως διοικητής στην Ιταλία ο πρωτοσπαθάριος Μιχαήλ Δοκειανός, άνθρωπος άχρηστος και ανίκανος να χειριστεί περίπλοκες καταστάσεις. Αυτός δεν χρειάστηκε πολύ χρόνο για να ανακατέψει και να καταστρέψει τα πάντα. Ο λόγος ήταν ότι όχι μόνο δεν κατέβαλλε εγκαίρως στους Φράγκους τον μηνιαίο μισθό τους, αλλά επιπλέον, όπως λέγεται, τον αρχηγό τους, που είχε έλθει να τον βρει και να τον παρακαλέσει να μεταχειρίζεται με ηπιότητα τους στρατιώτες και να μην τους στερεί την ανταμοιβή των κόπων τους, τον ατίμωσε, βρίζοντας και μαστιγώνοντάς τον. Έτσι ανάγκασε τους ανθρώπους να αποστατήσουν. Όταν πήραν τα όπλα, ο Δοκειανός δεν θέλησε να συγκεντρώσει όλα τα βυζαντινά στρατεύματα για να τους αντιμετωπίσει, αλλά παίρνοντας μόνον ένα τάγμα, αυτό του Οψικίου, και μέρος των Θρακησίων συγκρούστηκε με τους στασιαστές στις Κάννες, κοντά στον ποταμό Άμφιδο, εκεί όπου και στα παλιά χρόνια ο Αννίβας είχε εξοντώσει πολλές δεκάδες χιλιάδες Ρωμαίων. Ο Δοκειανός ηττήθηκε και έχασε το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του, ενώ ο ίδιος κατέφυγε ντροπιασμένος στις Κάννες. Έχοντας δεχθεί τέτοιο πλήγμα, ούτε μετά από αυτό έβαλε μυαλό, όπως ο ψαράς της παροιμίας, ούτε βάδισε κατά του εχθρού έχοντας ισχυροποιηθεί με το σύνολο της στρατιάς του, αλλά οδηγούμενος από παράλογο θάρρος, όπως φαίνεται, πήρε μαζί του τους ίδιους ηττημένους στρατιώτες, καθώς και τους Πισίδες και Λυκάονες, που επανδρώνουν το τάγμα των φοιδεράτων, και συγκρούσθηκε με τους εχθρούς κοντά στις λεγόμενες Ώρες, όπου και πάλι ηττήθηκε κατά κράτος, καθώς οι Φράγκοι είχαν ενισχυθεί από τους Ιταλούς που κατοικούν στην περιοχή του ποταμού Πάδου και τους πρόποδες των Άλπεων. Όταν αυτά ήλθαν εις γνώσιν του αυτοκράτορα Μιχαήλ, απέπεμψε τον Δοκειανό και τον αντικατέστησε με τον Βοϊωάννη, ο οποίος εθεωρείτο άνθρωπος πρακτικός και χρήσιμος στον πόλεμο, καταγόμενος από τον μακαρίτη Βοϊωάννη που είχε σταλεί στην Ιταλία από τον αυτοκράτορα Βασίλειο και είχε υποτάξει όλη την Ιταλία έως τη Ρώμη στον αυτοκράτορα. Όμως, και αυτός όταν έφτασε στην Ιταλία δεν είχε στη διάθεσή του στρατιά νέα και ακμαία, αλλά αναγκάσθηκε να πολεμήσει στην περιοχή της Μονοπόλεως με τους στρατιώτες που είχαν ήδη ηττηθεί εναντίον εχθρών που είχαν ήδη εδραιωθεί και υπερασπίζονταν τη χώρα σαν να ήταν δική τους. Ο Βοϊωάννης ηττήθηκε και ο ίδιος αιχμαλωτίσθηκε, ενώ οι στρατιώτες του, όσοι δεν έπεσαν στη μάχη, διασκορπίστηκαν στα φρούρια που έμεναν ακόμη στα χέρια των Βυζαντινών. Στο εξής οι Φράγκοι θεωρούσαν την Ιταλία λάφυρό τους και οι ντόπιοι, άλλοι με τη θέλησή τους και άλλοι με τη βία, προσχώρησαν σε αυτούς, εκτός από το Μπρίντεζι, το Οτράντο, τον Τάραντα και το Μπάρι. Αυτές οι τέσσερις πόλεις παρέμεναν πιστές στους Βυζαντινούς. Όταν ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ πέθανε και ο διάδοχός του εξέπεσε του θρόνου, ο Μανιάκης, όπως προαναφέρθηκε, στάλθηκε στην Ιταλία από τη Ζωή. Αν και δεν είχε μαζί του άξια λόγου στρατιά, όμως με την υπάρχουσα κατάφερε, χρησιμοποιώντας στρατηγικά τεχνάσματα, να διώξει τους Φράγκους της Ιταλίας στην περιοχή της Καπούης και του Μπενεβέντο και της Νάπολης και να ηρεμήσει κάπως τα πράγματα. Αυτός ο Μανιάκης είχε τα κτήματά του στην περιοχή του θέματος των Ανατολικών και γειτόνευε με τον Ρωμανό Σκληρό. Έχοντας διαφορές μαζί του, πολλές φορές επιχείρησε να τον σκοτώσει, αν ο άλλος δεν κατάφερνε να σωθεί τρεπόμενος σε φυγή. Όταν όμως ανέλαβε την εξουσία ο Κωνσταντίνος Μονομάχος και ο Σκληρός είδε την τύχη του να αλλάζει προς το καλύτερο (διότι η αδελφή του Σκληρού ήταν ερωμένη του Μονομάχου) και να τιμάται με τον τίτλο του μαγίστρου και να διορίζεται πρωοστράτωρ, θυμήθηκε τις επιδρομές του Μανιάκη και, κάνοντας κατάχρηση εξουσίας και εκμεταλλευόμενος την απουσία του Μανιάκη, λεηλατούσε και έκαιγε τα κτήματα που ανήκαν στον Μανιάκη και επιπλέον ατίμωσε το νυφικό του κρεββάτι. Όταν εκείνος, ευρισκόμενος στην Ιταλία, έμαθε αυτά τα γεγονότα, δυσανασχετούσε και φλεγόταν από θυμό. Λίγο αργότερα, έχοντας με ενέργειες του Σκληρού αντικατασταθεί στο αξίωμά του και ευρισκόμενος σε απελπιστική κατάσταση (διότι γνώριζε ότι η επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη δεν θα είχε αίσιο τέλος γι’ αυτόν), επαναστάτησε εναντίον του αυτοκράτορα, έχοντας προκαλέσει αναταραχή και στάση στα στρατεύματα της Ιταλίας, καθώς οι στρατιώτες επιθυμούσαν διακαώς να επιστρέψουν στα μέρη τους. Τον μεν αντικαταστάτη του (αυτός ήταν ο πρωτοσπαθάριος Πάρδος, καταγόμενος από την Κωνσταντινούπολη και διαθέτοντας ως μόνο προσόν για την ανάληψη της διοίκησης μίας τέτοιας επαρχίας την προσωπική του γνωριμία με τον αυτοκράτορα) τον δολοφονεί, ο ίδιος δε φόρεσε στέμμα και, παίρνοντας τα σύμβολα της βασιλικής εξουσίας, αναγορεύεται αυτοκράτωρ και, επιβιβάζοντας τον στρατό του σε πλοία, περνάει απέναντι στα εδάφη της Βαλκανικής. Όταν ο αυτοκράτωρ έλαβε αυτά τα νέα, πέφτει σε μεγάλη ταραχή και στέλνει επιστολή στον Μανιάκη, με την οποία εγγυάται σε αυτόν και όσους τον ακολουθούν αμνηστία, τους καλεί να καταθέσουν τα όπλα και υπόσχεται μεγάλες τιμές. Επειδή όμως ο Μανιάκης ήταν αμετάπειστος και δεν παρέκλινε του σκοπού του, ο αυτοκράτωρ συγκέντρωσε και αυτός τα διαθέσιμα στρατεύματα και, τοποθετώντας επικεφαλής με απόλυτη εξουσία τον σεβαστοφόρο Στέφανο, εκείνον που του είχε φέρει στη Δαμοκράνεια το χαρμόσυνο νέο ότι είχε γίνει αυτοκράτωρ, τον έστειλε εναντίον του στασιαστή. Τα δύο στρατεύματα συναντήθηκαν στην περιοχή του λεγομένου Οστρόβου, στο Μαρμάριον, και στη συμπλοκή που ακολούθησε οι στρατιώτες του Στεφάνου τράπηκαν σε φυγή και ο ίδιος ο Μανιάκης προπορευόταν της παράταξής του και διασκόρπιζε τους εχθρούς. Ήδη οι στρατιώτες τον επευφημούσαν ως αυτοκράτορα. Ενώ όμως συνέβαιναν αυτά, πέφτοντας ξαφνικά ο Μανιάκης από το άλογό του πέθανε, χωρίς να φανεί ποιος τον χτύπησε, διότι βρέθηκε να έχει θανατηφόρο πληγή στο στήθος. Όταν αυτό διαδόθηκε στο στράτευμα των αντιπάλων, το κεφάλι του Μανιάκη κόπηκε, ενώ αιχμαλωτίσθηκαν και όλοι όσοι τον ακολούθησαν στην ανταρσία, οι οποίοι έριξαν τα όπλα και παραδόθηκαν όταν είδαν τον αρχηγό τους να πέφτει. Και στον μεν αυτοκράτορα στάλθηκε αγγελιαφόρος, φέρνοντας τα χαρμόσυνα νέα της νίκης, ενώ μερικές ημέρες αργότερα μπήκε στην Κωνσταντινούπολη και ο Στέφανος, φέρνοντας μαζί του το κεφάλι του Μανιάκη και τους αιχμαλώτους και τελώντας θριαμβική πομπή διαμέσου της Πλατείας οδού, στην οποία προηγείτο το κεφάλι του Μανιάκη καρφωμένο πάνω σε δόρυ και οι στασιαστές καθισμένοι πάνω σε γαϊδούρια, ενώ ακολουθούσε ο Στέφανος, καθισμένος σε λευκό άλογο. Με τον τρόπο αυτόν πήραν τέλος τα γεγονότα τα σχετικά με τον Μανιάκη.}

1.9. Αναφορά στον Θεοφύλακτο Μανιάκη

Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, ed. I. Thurn, Iohannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973), 492, 62-67:

οἱ δὲ
στρατηγοὶ ἀπῄεσαν πρὸς τὸν βασιλέα, ἄγγελοι τῆς ἀφίξεως τοῦ (80)
Κομνηνοῦ τούτῳ γινόμενοι. ἦσαν δὲ Λυκάνθης τε ὁ τῶν Ἀνατολικῶν
κατάρχων ταγμάτων, Θεοφύλακτος ὁ Μανιάκης καὶ Πνυέμιος ὁ Ἴβηρ
τῆς φάλαγγος τῶν Χαρσιανιτῶν ἡγεμονεύων, καὶ ἄλλοι πολλοὶ οὐ λίαν
ἔχοντες τὸ ἐπίσημον.

μετάφραση: {Οι δε στρατηγοί κατέφυγαν στον αυτοκράτορα και του ανήγγειλαν την έλευση του Κομνηνού. Οι στρατηγοί αυτοί ήσαν ο Λυκάνθης, επικεφαλής των στρατευμάτων του θέματος των Ανατολικών, ο Θεοφύλακτος Μανιάκης και ο Πνυέμιος ο Γεωργιανός, διοικητής των στρατευμάτων του θέματος Χαρσιανού, καθώς πολλοί άλλοι κατώτεροι.}

2. Αναφορά του Μεχαήλ Ψελλού στον Γεώργιο Μανιάκη. Αξιολόγηση και πολύτιμα στοιχεία για το πρόσωπο και τη δράση του στρατηγού

Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, ed. É. Renauld, Michel Psellos, Chronographie ou histoire d'un siècle de Byzance (976-1077) 2 (Paris 1928), 1, 2-6, 12:

(76t.) Περὶ τῆς τοῦ Μανιάκη ἀποστασίας.
(76.) Ὁ Μανιάκης οὗτος Γεώργιος οὐκ ἀθρόον ἀπὸ (2)
τῶν σκευοφόρων εἰς τὸ στρατηγεῖν παρεληλυθὼς, οὐδὲ
χθὲς μὲν τῇ σάλπιγγι χρώμενος καὶ τὴν τοῦ κήρυκος τάξιν
ἀναπληρῶν, σήμερον δὲ τὴν φάλαγγα πιστευθεὶς, ἀλλ' (5)
ὥσπερ ἀπὸ σημείου ἀρξάμενος καὶ κατὰ βραχὺ προϊὼν
καὶ τοὺς βαθμοὺς βραβευόμενος, ἕως δὴ πρὸς τὸ κεφάλαιον
τῆς στρατηγικῆς ἀπήντησε τάξεως· ἀλλ' ὁμοῦ τι κατώρθου,
καὶ στεφανηφορῶν αὖθις δεσμὰ περιέκειτο, ἐπανῄει νικη-
φόρος τοῖς βασιλεῦσι καὶ ᾤκει τὸ δεσμωτήριον, προεπέμ- (10)
πετο στρατηγήσων καὶ τῆς ὅλης ἀρξόμενος δυνάμεως καὶ
ἐκ θατέρου πλευροῦ παρειστήκεισαν οἱ τῶν κορυφαίων τοῦ
στρατεύματος ὑπογενειάζοντες καὶ κινοῦντες οὐχ ὅπη δέον
χωρεῖν, ἀλλ' ἔνθα πρὸς τοὐναντίον ἡμῖν τε κἀκείνῳ χωρήσει
τὰ πράγματα. Ἔδεσσα ἥλω, καὶ ἐν γραφαῖς ἦν, Σικελίαν (15)
αἱρήσων ἐπέμπετο, καὶ ἵνα μὴ παρ' ἐκείνου ἁλοίη, ἀτίμως
αὖθις ἀνεκαλεῖτο.
(77.) Τοῦτον ἐγὼ τὸν ἄνδρα καὶ τεθέαμαι καὶ τε-
θαύμακα· συνενήνοχε γὰρ αὐτῷ ἡ φύσις ὁπόσα συμπρέπει
τῷ στρατηγήσοντι· ἦν γὰρ τὴν ἡλικίαν εἰς δέκατον ἀνεστη-
κὼς πόδα, καὶ οἱ πρὸς αὐτὸν ὁρῶντες ὥσπερ εἰς κολωνὸν ἢ
κορυφὴν ὄρους ἀνέβλεπον· τὸ δὲ εἶδος αὐτῷ οὐ τρυφερὸν (5)
καὶ ἐπιτερπὲς, ἀλλ' οἷον ἐοικὸς πρηστῆρι· ἐβρόντα δὲ καὶ
τῷ φθέγματι, αἵ τε χεῖρες οἷαι διασεῖσαι τείχη καὶ πύλας
συντρῖψαι χαλκᾶς, τὸ δὲ ὅρμημα τούτῳ ὁποῖον λέοντος, καὶ
τὸ ἐπισκύνιον βλοσυρόν· καὶ τἄλλα δὲ τῷ ἀνδρὶ συνῳδὰ
τούτοις καὶ σύνδρομα, καὶ ἡ φήμη πλείων τῶν ὁρωμένων, (10)
καὶ πᾶς ἐδεδίει τὸν ἄνδρα βάρβαρος, ὁ μὲν καὶ ἰδὼν καὶ
θαυμάσας, ὁ δὲ τῶν ἱστορούντων ἐκεῖνον ἀκούσας καὶ ἐκ-
πλαγείς.
(78.) Ἐπεὶ δὲ τὴν Ἰταλίαν ἀποσεσυλήμεθα καὶ
τὸ σεμνότατον τῆς ἀρχῆς ἀφῃρήμεθα μέρος, πέμπει τοῦτον
ὁ δεύτερος Μιχαὴλ πολεμήσοντα μὲν τοῖς ἡρπακόσιν αὐτὴν,
τῷ δὲ κράτει τὸ μέρος ἐπανασώσοντα· λέγω δὲ νῦν Ἰταλίαν,
οὐ τὴν ἀκτὴν ξύμπασαν, ἀλλὰ μόνον δὴ τὸ πρὸς ἡμᾶς (5)
τμῆμα τὸ κοινὸν ἰδιωσάμενον ὄνομα. Ὁ μὲν οὖν τοῖς
ἐκεῖσε μέρεσι μετὰ παντὸς ἐπιστὰς τοῦ στρατεύματος,
πᾶσιν ἐχρᾶτο τοῖς στρατηγήμασι, καὶ δῆλος ἦν τοὺς μὲν
κατασχόντας ἀπελάσων, τὴν δὲ αὐτοῦ χεῖρα ἀντ' ἄλλου
τινὸς ἐρύματος ἀντιστήσων ταῖς ἐκείνων ἐπιδρομαῖς. (10)
(79.) Ἐπεὶ δὲ ὁ μὲν Μιχαὴλ ἐξώσθη τοῦ κράτους,
εἰς δὲ τὸν αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνον, περὶ οὗ γράφειν
προῄρημαι, τὰ τῆς ἀρχῆς ἀπεῖδε πράγματα, δέον εὐθὺς
πάσαις ἀποστολιμαίαις ἐκεῖνον καταγεραίρειν γραφαῖς καὶ
στεφάνοις ἀναδεῖσθαι μυρίοις καὶ τἄλλα ποιεῖν ὁπόσα δὴ (5)
ἐκεῖνον θεραπεύσειν ἔμελλεν, ἀλλ' ὅ γε αὐτοκράτωρ παντά-
πασι τούτου κατολιγωρήσας τοῦ μέρους, ἐκείνῳ τε ὑποψίας
κατέσπειρεν ἀφορμὰς, καὶ τῇ βασιλείᾳ πόρρωθεν κατεβάλ-
λετο πράγματα· ἐπεὶ δέ ποτε καὶ εἰς μνήμην αὐτοῦ ἐλήλυ-
θεν ὁ ἀνὴρ, καὶ ἐν κακοῖς ἐγνωρίζετο, τυραννικά τε φρονῶν (10)
ἐγινώσκετο, οὐδ' οὕτω δεξιῶς τὰ πρὸς ἐκεῖνον μετεχει-
ρίσατο· οὐ γὰρ προσποιεῖται τὸ τέως μελετώμενον ἀγνοεῖν,
ἀλλ' ὡς πρὸς ἤδη τυραννήσαντα ἀναρρήγνυται.
(80.) Πέμπει γοῦν πρὸς αὐτὸν οὔτε τοὺς θεραπεύ-
σοντας, οὔτε τοὺς ἄλλως ἐξομαλίσοντας καὶ πρὸς τὸ δέον
μεταρρυθμίσοντας, ἀλλ', ἵν' οὕτως εἴποιμι, τοὺς ἀποκτενοῦν-
τας, ἢ, τό γε μετριώτερον, ἐξονειδίσοντας αὐτῷ τὴν δυσμέ-
νειαν καὶ μονονοὺ μαστιγώσοντας καὶ δεσμήσοντας καὶ τῆς (5)
Πόλεως ἐξελάσοντας· καὶ ὁ κορυφαῖος τῶν πρέσβεων οὐ τῶν
ἐν τοιούτοις ἐξητασμένων, οὐδὲ τῶν προλαβόντων τῷ χρόνῳ
πολιτικῶν ἢ στρατιωτικῶν πραγμάτων ἐπιμέλειαν, ἀλλὰ
τῶν ἐκ τριόδων ἀθρόον ἐπεισπεσόντων εἰς τὰ βασίλεια.
(81.) Καταπλεύσας γοῦν πρὸς τὸν τέως τυραννεῖν
ἐπειλημμένον, στρατευμάτων ἤδη κατάρχοντα, καὶ τὴν
ἐκείνου ὑποπτεύσαντα ἄφιξιν, οὔτε προδιασαφεῖ τούτῳ ὡς
εἰρηνικὰ ἀπαγγέλλων ἐλήλυθεν, οὔθ' ὅλως προδιαγγέλλει ὅτι
ἐλήλυθεν, ἀλλ' ὥσπερ λαθὼν τὴν ἔφοδον ἱππότης αὐτῷ (5)
ἀθρόον προσήλασε, καὶ τῶν ἐξομαλιζόντων οὐδὲν εἰρηκὼς,
οὐδὲ τοιοῦτόν τι προοιμιασάμενος δι' οὗ καταστήσειν ἑαυτῷ
τὴν πρὸς τὸν ἄνδρα ἐντυχίαν ἔμελλε, παίει αὐτίκα λαμπρῶς
τοῖς ὀνείδεσι καὶ ἐπαπειλεῖται τὰ χαλεπώτατα. Ὁ δὲ
τοῦτο αὐτὸ ἤδη κατειληφὼς ὅπερ ὑπώπτευεν, εἶτα δὴ καὶ (10)
δείσας περὶ τῶν λανθανόντων, διαπυροῦται τῷ θυμῷ καὶ
ἐπανατείνει τὴν χεῖρα τούτῳ, οὐχ ὡς πλήξων, ἀλλ' ὡς φο-
βήσων· ὁ δὲ ὥσπερ ἐπ' αὐτοφώρῳ τοῦτον ἐντεῦθεν ἑλὼν
τύραννον, διεμαρτύρατο τὴν θρασύτητα, καὶ προστίθησιν ὡς
οὐκ ἀποφεύξεται ἐπὶ τηλικούτοις ἁλούς· ἀπογνωστέα γοῦν (15)
τούτῳ τε καὶ τῷ μετ' αὐτοῦ στρατῷ τὰ πράγματα ἔδοξε, καὶ
συγκινηθέντες, τὸν μὲν πρεσβευτὴν ἀναιροῦσιν, ὡς δ' οὐκ
ἂν ἄλλως αὐτοῖς χρησομένου τοῦ αὐτοκράτορος, τυραννεῖν
ἤδη κατάρχονται.
(82.) Οἷα δὴ ἀνδρὶ γενναίῳ καὶ κορυφαίῳ τὴν στρα-
τηγικὴν τέχνην πολλοὶ συνερρυήκεσαν, οὐχ ὅσοι στρατεύ-
σιμον εἶχον τὴν ἡλικίαν, ἀλλ' ἤδη καὶ οἱ ἐφ' ἑκάτερα τῆς
ἀκμῆς· ὁ δὲ, ἐπειδὴ μὴ τοῖς πλήθεσιν, ἀλλὰ ταῖς τέχναις
καὶ ταῖς ἐμπειρίαις ᾔδει τὰ τρόπαια κατορθούμενα, τοὺς (5)
ἐμπειροτάτους πρὸς πόλεμον συλλεξάμενος καὶ μεθ' ὧν
ἐκεῖνος πολλὰς μὲν διεπόρθησε πόλεις, πλειόνων δὲ χρημά-
των τε καὶ σωμάτων γέγονεν ἐγκρατὴς, ἅμα τούτοις συντε-
ταγμένος, ἐπὶ τὴν ἀντιπέρας γίνεται ἤπειρον, πάντας μὲν
διαλαθὼν τῆς ὄχθης φύλακας, οὐδενὸς τῶν ἀντιστρατευο- (10)
μένων ἐκείνῳ ἐξιέναι τολμήσαντος, ἀλλὰ πάντων ὑπο-
πτηξάντων ἐκεῖνον καὶ ἐκποδὼν γεγονότων.
(83.) Τὰ μὲν οὖν περὶ ἐκεῖνον τοιαῦτα· ὁ δέ γε
αὐτοκράτωρ, ἐπειδὴ καὶ τὴν τοῦ πρέσβεως ἐμεμαθήκει ἀναί-
ρεσιν, καὶ τὴν τοῦ τυραννοῦντος ἀπόνοιαν, στράτευμα κατ'
ἐκείνου μυρίανδρον συγκροτεῖ· εἶτα δὴ δείσας περὶ τοῦ τῶν
δυνάμεων ἄρξοντος, μὴ ἐκεῖνον τροπωσάμενος ἐπ' αὐτὸν (5)
χρήσηται τὸν πεπομφότα τῷ κατορθώματι καὶ τύραννος
αὐτῷ ἐπιστῇ τοῦ προτέρου βαρύτερος, ἀπείρου συλλεγέντος
στρατεύματος καὶ πρὸς ὅπερ ἂν ἐφορμήσειεν εὐθὺς κατορ-
θώσαντος, τῶν μὲν γενναιοτέρων οὐδένα ταῖς τάξεσι δίδω-
σιν, ἐφίστησι δὲ ταύταις ἄνδρα, πιστὸν μὲν τὰ πρὸς ἐκεῖνον (10)
καὶ ἐκτομίαν, οὐδενὶ δὲ τῶν πάντων σεμνολογούμενον. Οὗ-
τος ἄρας ἐντεῦθεν ἐπὶ τὸν τυραννοῦντα σὺν πολλῷ χωρεῖ
τῷ στρατεύματι. Ὁ δὲ, ἐπειδὴ ἐμεμαθήκει ὡς εἴη συγκε-
κινημένον ἐπ' αὐτὸν τὸ Ῥωμαϊκὸν ξύμπαν στρατόπεδον,
οὔτε ἀποδειλιᾷ τὸ πλῆθος οὔτε τὴν συγκίνησιν ὑποπτήσσει, (15)
ἀλλὰ πάντα κατόπιν τῶν τυραννικῶν πεποιηκὼς λογισμῶν,
πειρᾶται ἀσυντάκτους καταλαβεῖν, καὶ σὺν εὐζώνῳ τῇ στρα-
τιᾷ οὔπω προσδοκηθεὶς τούτοις ἐφίσταται.
(84.) Ἐπεὶ δὲ κἀκεῖνοι κατὰ βραχὺ συνταχθέντες
ἀντέστησαν, θεαταὶ μᾶλλον τοῦ ἀνδρὸς ἢ ἀγωνισταὶ ἐγεγό-
νεισαν, τοῖς δὲ πολλοῖς καὶ τὴν θέαν ὑπετέμνετο· οὕτως
ἀστραπαῖος αὐτοῖς ἔδοξε, βροντῶν μὲν τοῖς στρατηγικοῖς
ἐμβοήμασι, καθιππεύων δὲ τὰς φάλαγγας, καὶ οἷς ἂν ὀφθείη (5)
ἐκταράσσων τούτους εὐθύς. Τὸ μὲν οὖν πλῆθος ἐκ προοι-
μίων τροποῦται τῇ γενναιότητι, ἡττᾶται δὲ τῶν ἄνωθεν
διοικήσεων καὶ ὧν ἡμεῖς τοὺς λόγους οὐκ ἴσμεν· ὡς γὰρ
ἐπειδὴ περιϊὼν τὰς ἡμετέρας διετάραττε φάλαγγας, καὶ
ὅπη δ' ἂν ἐκεῖνος ὁρμήσειε διελύετο ὁ συνασπισμὸς καὶ εἰς (10)
τοὐπίσω τὸ συντετειχισμένον ἐχώρει τοῦ στρατοπέδου, καὶ
τὸ ξύμπαν ἤδη κατὰ μέρη διετέμνετό τε καὶ κατεφθείρετο,
πληγὴν ἀθρόως κατὰ τῆς δεξιᾶς λαγόνος εἰσδέχεται, οὐκ ἐξ
ἐπιπολῆς, ἀλλ' εἰς βάθος, ὅθεν ἀθρόον πλεῖστον ἐκεῖθεν
αἷμα κατέρρει· καὶ ὃς, ὥσπερ οὐκ αἰσθανθεὶς τῆς πληγῆς, (15)
ἀλλὰ τὸ αἷμα καταρρέον ἰδὼν, εἶτα δὴ τὴν χεῖρα ἐπιθεὶς
ὅθεν κεκένωτο, καὶ καιρίαν γνοὺς τὴν βολὴν, τοῖς ὅλοις
ἀπειρηκὼς, ἐπειρᾶτο μὲν ἐπὶ τὸν οἰκεῖον ἐπανιέναι χάρακα,
καὶ βραχὺ δή τι τῶν στρατευμάτων ἀπῆγεν ἑαυτόν· ὡς
δ' οὐκ εἶχεν ἤδη ὅπως μετενέγκοι τὸν ἵππον, τοῦ σώματος (20)
αὐτῷ πάντη ἐξασθενήσαντος, καὶ ἀχλύος πληρωθείσης τῆς
κεφαλῆς, ἠρέμα ἐπιστενάξας καὶ ὅσον παρεῖχεν ἡ δύναμις,
ἀκρατής τε εὐθὺς τοῦ χαλινοῦ γίνεται, καὶ τῆς ἕδρας ἀπ-
ολισθήσας, θέαμα ἐλεεινὸν τῇ γῇ κατέρριπτο.
(85.) Τὸ δέ γε ἡμεδαπὸν στράτευμα οὐδ' οὕτως
ἐθάρρει τὸν κείμενον, ἀλλὰ καὶ αὖθις ἐπεῖχον τοὺς χαλι-
νοὺς, δεδοικότες μή ποτε κλέμμα εἴη τὸ θέαμα· ὡς δ' ὅ τε
ἱπποκόμος ἀπῆν, καὶ ὁ ἵππος ἐλευθέρῳ ποδὶ ἀτάκτως ἀνὰ
τὸ μεταίχμιον ἔθει, παμπληθεὶ πάντες ὁρμήσαντες ἐπὶ τὸν (5)
νεκρὸν, εἶτα δὴ ἰδόντες καὶ θαυμάσαντες ὁπόσον μέρος τῆς
γῆς ἐπεῖχεν ἐκτεταμένος, τὴν κεφαλὴν ἀποτεμόντες τῷ
τῆς φάλαγγος ἡγεμόνι προσάγουσιν. Εἶτα δὴ ἐπὶ τούτῳ
πολλοὶ οἱ τὸν ἄνδρα ἀπεκτονότες ἐσχεδιάσθησαν, καὶ λόγοι
ἐπὶ τούτῳ συνετίθεντό τε καὶ συνεπλάττοντο· ὡς δ' οὐκ ἦν (10)
ἀποδείκνυσθαι τὰ λεγόμενα, ἀγνώστους τινὰς ἱππέας ἐπ'
ἄντην ὡρμηκότας ἐλογοποίουν ἐκκεφαλίσαι· καὶ πολλῶν
οὕτω πλαττομένων λόγων, ἀπόδειξις οὐδεμία τοῖς λεγομέ-
νοις ἐπῆν· ἀλλ' ὅτι μὲν τὴν λαγόνα διῄρητο, τομὴν ἐντεῦ-
θεν κατηγόρουν αἰχμῆς, ὁ δὲ τρώσας ἀφανὴς τέως ἐστὶν (15)
ἄχρι τῆσδε τῆς συγγραφῆς.
(86.) Ἐκεῖνος μὲν οὖν οὕτω δὴ τὰ μὲν παθὼν,
τὰ δὲ καὶ ποιήσας τῶν κατηγορίαν ἐχόντων, τοιούτῳ δὴ
τέλει τὸν βίον κατέλυσε· τὸ δὲ περὶ ἐκεῖνον στρατόπεδον,
μέρη μέν τινα ἐπὶ τὰς οἰκείας πατρίδας ἀπεληλύθεσαν
ἀφανῶς, τὸ δὲ πλεῖστον μέρος τοῖς ἡμετέροις προσέθετο· (5)
καὶ πρὶν ἢ πρὸς τὸν αὐτοκράτορα ἐπανελθεῖν τὰ στρατεύ-
ματα, ἡ τοῦ τυραννήσαντος ἐκπέμπεται κεφαλή· καὶ ὃς
καθαπερεί τινος καλύπτοντος ἀπαλλαγεὶς κύματος καὶ
βραχύ τι ἐξαναπνεύσας, τῷ μὲν Θεῷ εὐχαριστηρίους ἀνα-
πέμπει φωνὰς, τὴν δέ γε κεφαλὴν ἐν μετεώρῳ τοῦ μεγάλου (10)
θεάτρου πήγνυσιν, ὡς ἂν ἔχοιεν ξύμπαντες καὶ πόρρωθεν
ταύτην διὰ πολλοῦ μέσον τοῦ ἀέρος ὁρᾶν.

μετάφραση: Αυτός ο Γεώργιος Μανιάκης δεν είχε μεταπηδήσει ξαφνικά από την τάξη των υπηρετών στο αξίωμα του στρατηγού, ούτε ήταν από αυτούς που τη μία μέρα χρησιμοποιούσαν τη σάλπιγγα εκτελώντας χρέη κήρυκα, ενώ την επομένη διορίζονται επικεφαλής του στρατεύματος, αλλά σαν δρομέας ξεκίνησε από την αφετηρία και σταδιακά προχώρησε, λαμβάνοντας τα αξιώματα με την αξία του, έως ότου έφτασε στον ανώτατο βαθμό του στρατηγού. Όμως, μόλις κατόρθωνε κάτι και έδρεπε τις δάφνες της νίκης, βρισκόταν σιδηροδέσμιος, επέστρεφε στους αυτοκράτορες νικηφόρος και τον έριχναν στη φυλακή, στελνόταν ως στρατηγός με πλήρη εξουσία να διοικήσει το στράτευμα και από την άλλη μεριά παραφύλαγαν εκείνοι που θα ξεγελούσαν με ψεύτικα καμώματα τον αρχηγό του στρατεύματος και θα τον οδηγούσαν όχι εκεί που έπρεπε να πάει, αλλά εκεί όπου τα πράγματα θα πήγαιναν άσχημα και γι’ αυτόν και για εμάς. Κατέλαβε την Έδεσσα και του απαγγέλθηκαν κατηγορίες, στάλθηκε να κατακτήσει τη Σικελία και, για να μην καταληφθεί αυτή από εκείνον, τον ανακάλεσαν με τρόπο ατιμωτικό. Τον άνθρωπο αυτόν εγώ και τον είδα και τον θαύμασα, διότι η φύση τον είχε προικίσει με όλα τα χαρίσματα που θα πρέπει να έχει κάποιος που φιλοδοξεί να γίνει στρατιωτικός ηγέτης. Το ανάστημά του έφτανε τα δέκα πόδια και όσοι τον αντίκριζαν σήκωναν το βλέμμα ψηλά σαν να κοιτούσαν λόφο ή βουνοκορφή. Η μορφή του δεν ήταν τρυφερή ή ευχάριστη, αλλά μάλλον έμοιαζε με κεραυνό. Η φωνή του ήταν βροντερή και τα χέρια του έμοιαζαν ικανά να τραντάξουν τείχη και να συντρίψουν χάλκινες πύλες. Ήταν ορμητικός σαν λιοντάρι και το βλέμμα του ήταν βλοσυρό. Αλλά και όλα τα άλλα σε εκείνον τον άνδρα συμφωνούσαν και εναρμονίζονταν με τα προαναφερθέντα και η φήμη του ξεπερνούσε τη φυσική του παρουσία. Όλοι οι βάρβαροι τον έτρεμαν, άλλοι επειδή τον είχαν δει και τον είχαν θαυμάσει, άλλοι επειδή είχαν ακούσει να μιλούν γι’ αυτόν και είχαν τρομάξει. Όταν χάσαμε την Ιταλία και στερηθήκαμε το πολυτιμότερο κομμάτι της επικράτειας, ο δεύτερος Μιχαήλ τον έστειλε να πολεμήσει αυτούς που την είχαν αρπάξει και να επαναφέρει τα μέρη εκείνα στην αυτοκρατορική εξουσία. Λέγοντας «Ιταλία» δεν εννοώ ολόκληρη τη χερσόνησο, αλλά μόνον το τμήμα της που είναι πλησιέστερο προς εμάς και το οποίο έχει ιδιοποιηθεί το όνομα ολόκληρης της χώρας. Ο δε Μανιάκης, φτάνοντας στα μέρη εκείνα μαζί με όλο το στράτευμα, άρχισε να εφαρμόζει κάθε είδους στρατηγήματα και ήταν ήδη προφανές ότι θα έδιωχνε τους κατακτητές και, αντί άλλου οχυρού, θα απέκρουε τις επιδρομές τους με τα ίδια του τα χέρια. Όταν όμως ο Μιχαήλ εκθρονίστηκε και η εξουσία περιήλθε στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, την ιστορία του οποίου έχω αποφασίσει να συγγράψω, έπρεπε να τον επιβραβεύσει [ενν. τον Μανιάκη] με κάθε είδους επιστολές και να τον στεφανώσει με μύρια στέφανα και γενικά να κάνει το παν για να τον ανταμείψει. Ο αυτοκράτωρ, όμως, αδιαφόρησε πλήρως γι’ αυτά, έσπειρε στον Μανιάκη αφορμές υποψίας και για την εξουσία του ίδιου μελλοντικές συμφορές. Αλλά και όταν τον θυμήθηκε και έμαθε ότι ήταν δυσαρεστημένος και σχεδίαζε αποστασία, ούτε τότε χειρίστηκε το πρόβλημα με επιδεξιότητα. Αντί να προσποιηθεί ότι αγνοεί εκείνα που ως τότε δεν ήταν παρά μόνο σχέδια, ξέσπασε εναντίον του Μανιάκη σαν ο τελευταίος να είχε ήδη στασιάσει. Δεν στέλνει λοιπόν σε αυτόν ανθρώπους για να τον καλοπιάσουν, να τον ηρεμήσουν και να τον επαναφέρουν στην τάξη, αλλά, για να το πω έτσι, να τον δολοφονήσουν ή, το λιγότερο, να τον ψέξουν για τη δυσαρέσκειά του, σχεδόν να τον μαστιγώσουν και να τον οδηγήσουν στην Κωνσταντινούπολη σιδηροδέσμιο. Ο δε επικεφαλής της αποστολής δεν ήταν κάποιος άνθρωπος δοκιμασμένος σε τέτοιου είδους υποθέσεις, ούτε είχε μακροχρόνια εμπειρία σε πολιτική ή στρατιωτική εξουσία, αλλά ανήκε σε εκείνους που μέσα σε μία νύκτα βρέθηκαν από το πεζοδρόμιο στα ανάκτορα. Μόλις λοιπόν κατέπλευσε σε εκείνον που μόλις προ ολίγου είχε στασιάσει και βρισκόταν επικεφαλής στρατεύματος και ανησυχούσε για το σκοπό της άφιξής του, ούτε του αποσαφήνισε από την αρχή ότι είχε έλθει για ειρηνικές διαπραγματεύσεις, ούτε καν τον ειδοποίησε ότι έχει φτάσει, αλλά, σαν να έκανε αιφνιδιαστική έφοδο, όρμησε έφιππος προς αυτόν και, χωρίς να πει λέξη για συμφιλίωση, χωρίς να κάνει καμία εισαγωγή για να διευκολύνει τη συζήτηση μαζί του, προβαίνει αμέσως σε ανοικτή επίθεση, βρίζοντάς τον και απειλώντας τον με τις χειρότερες τιμωρίες. Ο Μανιάκης, βέβαιος πλέον για όσα προηγουμένως υποπτευόταν, αλλά και φοβούμενος κάποια δολοπλοκία, ανάβει από θυμό και σηκώνει το χέρι εναντίον του, όχι για να τον χτυπήσει, αλλά για να τον φοβήσει. Ο δε απεσταλμένος, σαν να τον είχε ήδη συλλάβει επ’ αυτοφώρω να επιχειρεί πραξικόπημα, διαμαρτύρεται για το θράσος του και συμπληρώνει ότι δεν θα γλιτώσει μετά από τέτοιο μεγάλο έγκλημα. Βλέποντας λοιπόν ο Μανιάκης και ο στρατός του ότι δεν υπάρχει ελπίδα, από μία κοινή παρόρμηση σκοτώνουν τον απεσταλμένο και, βέβαιοι ότι ο αυτοκράτωρ θα τους κάνει τα ίδια, προχωρούν σε ανοικτή εξέγερση. Επειδή ο Μανιάκης ήταν ανδρείος και άριστος στρατηγός, συνέρρευσαν στις τάξεις του στρατού του πολλοί, όχι μόνον όσοι είχαν στρατεύσιμη ηλικία, αλλά και ανήλικοι και γέροι. Αυτός όμως, γνωρίζοντας ότι οι νίκες στις μάχες επιτυγχάνονται όχι με τους αριθμούς, αλλά με τη στρατιωτική τέχνη και την πολεμική εμπειρία, συγκέντρωσε τους πλέον εμπειροπόλεμους, εκείνους με τους οποίους είχε καταλάβει πολλές πόλεις και ακόμη περισσότερα λάφυρα και αιχμαλώτους, και με αυτό το συντεταγμένο στράτευμα διαπεραιώνεται στην απέναντι στεριά, έχοντας διαφύγει της προσοχής των πλοίων που επιτηρούσαν την ακτή. Κανείς από όσους εστάλησαν εναντίον του δεν τόλμησε να βγει και να του αντιπαραταχθεί, αλλά όλοι τον άφηναν να περάσει ανενόχλητος. Αυτές λοιπόν ήταν οι ενέργειες του Μανιάκη. Όσο για τον αυτοκράτορα, μόλις έμαθε το φόνο του απεσταλμένου του και το απονενοημένο διάβημα του Μανιάκη, συγκροτεί εναντίον του πολυάριθμο στράτευμα. Έπειτα, τον έπιασε φόβος μήπως ο αρχηγός του στρατεύματος εκείνου, έχοντας κατορθώσει να κατατροπώσει τον στασιαστή, χρησιμοποιήσει το κατόρθωμά του και εναντίον εκείνου που τον είχε στείλει, με αποτέλεσμα να καταστεί ακόμη πιο επίφοβος αποστάτης από τον Μανιάκη, καθώς θα είχε στις διαταγές του μία τεράστια στρατιά με την οποία θα μπορούσε να πραγματοποιήσει αμέσως ό,τι και αν επιχειρούσε. Για το λόγο αυτόν, δεν παρέδωσε το στράτευμα σε κάποιον από τους γενναιότερους στρατηγούς, αλλά τοποθέτησε επικεφαλής έναν άνδρα πιστό στον ίδιο και ευνούχο, ο οποίος δεν ενέπνεε σεβασμό σε κανέναν. Αυτός αναχώρησε από την Πόλη και βάδισε εναντίον του στασιαστή με πολυάριθμο στράτευμα. Ο δε Μανιάκης, όταν έμαθε ότι είχε κινητοποιηθεί εναντίον του ολόκληρος ο βυζαντινός στρατός, ούτε τον αριθμό των αντιπάλων φοβήθηκε, ούτε την έκταση της κινητοποίησης, αλλά, υποτάσσοντας τα πάντα στις σκέψεις του για σφετερισμό της βασιλείας, επιχείρησε να προλάβει τους αντιπάλους όσο ήταν ακόμη ασύντακτοι και εμφανίστηκε μπροστά τους αφνιδιαστικά, καθώς το στράτευμά του βάδιζε χωρίς μεταγωγικά. Όταν λοιπόν και οι αντίπαλοι κατόρθωσαν να συνταχθούν και να προβάλουν αντίσταση, αποδείχθηκαν αυτόπτες μάρτυρες μάλλον, παρά αντίπαλοι του ανθρώπου εκείνου, και πολλοί δεν άντεξαν ούτε να τον αντικρίσουν. Τόσο κεραυνοβόλος τους φάνηκε, καθώς έβγαζε τρομερές πολεμικές κραυγές και διάσχιζε έφιππος τις παρατάξεις, σκορπίζοντας αιφνίδιο φόβο σε όσους τον έβλεπαν μπροστά τους. Ευθύς αμέσως, λοιπόν, έτρεψε σε φυγή το πλήθος των αντιπάλων χάρη στη γενναιότητά του, όμως ηττήθηκε και ο ίδιος από μία ανώτερη βούληση η οποία για μας τους θνητούς παραμένει ανεξιχνίαστη. Καθώς λοιπόν τρομοκρατούσε τις τάξεις του στρατού μας περικυκλώνοντάς τον με ορμή και, όπου και αν εφορμούσε, διαλυόταν η παράταξη και υποχωρούσε η συμπαγής φάλαγγα των οπλιτών μας και ήδη ολόκληρη η στρατιά είχε διασπαστεί και αποδεκατιστεί, ξαφνικά δέχθηκε πλήγμα στο δεξιό πλευρό, τραύμα όχι επιπόλαιο, αλλά βαθύ, από το οποίο άρχισε αμέσως να κυλάει πολύ αίμα. Εκείνος, σαν να μην είχε αισθανθεί το χτύπημα και να είχε δει μόνο την αιμορραγία, έβαλε το χέρι στο σημείο που έτρεχε το αίμα και, καταλαβαίνοντας ότι το τραύμα ήταν θανατηφόρο, έχασε κάθε ελπίδα και προσπάθησε να επιστρέψει στο στρατόπεδό του, απομακρυνόμενος κάπως από τα στρατεύματα. Όπως όμως πλέον δεν είχε τη δύναμη να καθοδηγήσει το άλογό του, καθώς το σώμα του είχε εξασθενίσει εντελώς και είχε καταληφθεί από σκοτοδίνη, αναστέναξε σιγά και με όση δύναμη του είχε απομείνει, κατόπιν άφησε το χαλινάρι και, γλιστρώντας από τη σέλα, σωριάστηκε στο έδαφος, θέαμα ελεεινό. Όσο για τους δικούς μας στρατιώτες, ούτε όταν τον είδαν πεσμένο δεν ανέκτησαν το θάρρος τους, αλλά και πάλι τραβούσαν τα χαλινάρια, φοβούμενοι μήπως αυτό που έβλεπαν ήταν κάποιο τέχνασμα. Τελικά, όταν και ο ιπποκόμος του είχε φύγει και το άλογο έτρεχε ελεύθερο ανάμεσα στις δύο παρατάξεις, όρμησαν όλοι μαζί προς τον νεκρό. Έπειτα, αφού παρατήρησαν κατάπληκτοι πόση έκταση καταλάμβανε το ξαπλωμένο του σώμα, έκοψαν το κεφάλι του και το μετέφεραν στον επικεφαλής του στρατεύματος. Αργότερα, πολλοί ισχυρίστηκαν ότι είχαν σκοτώσει τον Μανιάκη και πολλές πλαστές διηγήσεις διαδόθηκαν για το θάνατό του. Όμως, καθώς δεν υπήρχε τρόπος να εξακριβωθούν τα λεγόμενά τους, επινοήθηκε μία ιστορία ότι κάποιοι άγνωστοι ιππείς όρμησαν εναντίον του και τον αποκεφάλισαν. Οι πλαστοί αυτοί θρύλοι, όμως, δεν τεκμηριώνονται από πουθενά. Όσο για το τραύμα στο πλευρό του, βεβαίωναν ότι είχε προέλθει από αιχμή δόρατος, αλλά αυτός που τον κτύπησε παραμένει άγνωστος έως σήμερα που γράφονται αυτά. Έτσι λοιπόν τελείωσε τη ζωή του εκείνος, έχοντας υπάρξει πολλές φορές θύμα αδικίας, αλλά και έχοντας διαπράξει ορισμένα απ’ όσα του καταμαρτυρούσαν. Όσο για τη στρατιά του, ορισμένοι στρατιώτες έφυγαν κρυφά για τις ιδιαίτερές τους πατρίδες, όμως οι περισσότεροι προσχώρησαν στις δυνάμεις μας και, πριν τα στρατεύματα επιστρέψουν στον αυτοκράτορα, στέλνεται σε αυτόν το κεφάλι του στασιαστή. Και ο αυτοκράτωρ, σαν να είχε απαλλαγεί από ένα κύμα που τον είχε σκεπάσει, παίρνοντας βαθιά ανάσα, στον μεν Θεό αναπέμπει ευχαριστήρια, το δε κεφάλι το έστησε στο υψηλότερο σημείο του Ιπποδρόμου, ώστε να μπορούν όλοι να το βλέπουν, ακόμη και από μακριά.

3. Μιχαήλ Ατταλειάτης

3.1. Αναφορά στη δράση και αποτίμηση του έργου του Γεώργιου Μανιάκη στη Σικελία

Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, ed. I. Bekker, Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), 8, 18-9, 15:

Ἄρτι τὰ Ῥωμαίων σκῆπτρα διέποντος τοῦ τῆς εὐσεβοῦς
λήξεως βασιλέως Μιχαήλ, ᾧ πατρὶς ἡ τῶν Παφλαγόνων ἐγ-
νωρίζετο ἐπαρχία, κατεπολεμήθη τὸ τῶν Ἀγαρηνῶν φῦλον (20)
πρὸς ἑσπέραν ἐν Σικελίᾳ ναυτικαῖς τε καὶ πεζικαῖς Ῥωμαίων
(9.) δυνάμεσι· καὶ εἰ μὴ διαβληθεὶς περὶ τυραννίδος ὁ τὴν στρα-
τηγίαν τῶν ὅλων ἐμπιστευθεὶς Γεώργιος ἐκεῖνος ὁ Μανιάκης
ἐκ μέσου γέγονε, καὶ ἄλλοις ἀνετέθη τὰ τοῦ πολέμου, κἂν
ὑπὸ Ῥωμαίοις ἐτέλει νυνὶ νῆσος οὕτω μεγάλη καὶ περιβόητος
καὶ πόλεσι περιεζωσμένη μεγίσταις καὶ τῶν ἄλλων χρηστῶν (5)
οὐδενὸς ἀποδέουσα. νῦν δὲ ὁ φθόνος καὶ τὸν ἄνδρα καὶ τὰς
πράξεις καὶ τοσοῦτον κατειργάσατο ἔργον· αἰσχρῶς γὰρ καὶ
ἀγεννῶς βουλευσαμένων τῶν ὕστερον στρατηγῶν σὺν αὐτῇ
καὶ τὸ πλεῖστον τοῦ στρατεύματος ἀπολώλει Ῥωμαίοις. οὐ
μὴν δὲ ἀλλὰ καὶ οἵ ποτε σύμμαχοι καὶ τῆς ἰσοπολιτείας ἡμῖν (10)
συμμετέχοντες, ὡς καὶ αὐτῆς τῆς θρησκείας, Ἀλβανοὶ καὶ
Λατῖνοι ὅσοι μετὰ τὴν ἑσπερίαν Ῥώμην τοῖς Ἰταλικοῖς πλη-
σιάζουσι μέρεσι, πολέμιοι παραλογώτατοι ἐχρημάτισαν ἐμπε-
παρῳνηκότος εἰς τὸν ἄρχοντα τούτων τοῦ τότε τὴν στρατη-
γίαν ἰθύνοντος Μιχαὴλ δουκὸς τοῦ Δοκειανοῦ. (15)

μετάφραση: Μόλις είχε αναλάβει την εξουσία στο Βυζάντιο ο μακαρίτης αυτοκράτωρ Μιχαήλ, ο οποίος καταγόταν από την επαρχία της Παφλαγονίας, όταν νικήθηκαν οι Άραβες της Δύσης στη Σικελία, από πεζικές και ναυτικές δυνάμεις των Βυζαντινών. Αν δεν είχε κατηγορηθεί άδικα για στάση ο επικεφαλής στρατηγός, ο μακαρίτης Γεώργιος Μανιάκης, και δεν είχε βγει από τη μέση για να ανατεθεί η διεξαγωγή ου πολέμου σε άλλους, σήμερα θα βρισκόταν υπό την εξουσία των Βυζαντινών ένα τέτοιο μεγάλο και διάσημο νησί, που το κοσμούσαν μεγάλες πόλεις και δεν του έλειπε κανένα αγαθό. Τώρα όμως ο φθόνος κατέστρεψε και τον άνδρα και τις πράξεις του και ένα τόσο μεγάλο έργο, διότι οι στρατηγοί που τον διαδέχθηκαν διοίκησαν με τέτοια ανικανότητα και δειλία, ώστε μαζί με το νησί χάθηκε και το μεγαλύτερο μέρος του στρατεύματος. Επιπλέον, και οι κάποτε σύμμαχοί μας και υπήκοοι του κράτους μας, αλλά και αδελφοί Χριστιανοί, οι Αλβανοί και οι Λατίνοι που κατοικούν στα ιταλικά εδάφη κάτω από τη Ρώμη, μετατράπηκαν σε άσπονδους εχθρούς μας, εξαιτίας της κακής συμπεριφοράς του τότε στρατηγού, του δούκα Μιχαήλ Δοκειανού, προς τον αρχηγό τους.

3.2. Απελευθέρωση του Γεώργιου Μανιάκη και διορισμός του ως κατεπάνω Ιταλίας

Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, ed. I. Bekker, Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), 11, 15-20:

ἐξήγαγε γὰρ καὶ τῆς χρονίας φρουρᾶς (15)
τόν τε Κωνσταντῖνον ἐκεῖνον τὸν Δαλασσηνόν, ὡς ὕποπτον
περὶ τῆς βασιλείας ἐν πύργῳ ἀποκλεισθέντα παρὰ τοῦ θείου
αὐτοῦ, καὶ τὸν πατρίκιον ἐκεῖνον Γεώργιον τὸν Μανιάκην,
ὃν καὶ τῷ τῶν μαγίστρων τετιμηκὼς ἀξιώματι καὶ κατεπάνω
Ἰταλίας προεχειρίσατο.

μετάφραση: Επίσης, [ο Μιχαήλ Ε΄] απελευθέρωσε από τη μακροχρόνια φυλάκιση τους μακαρίτες Κωνσταντίνο Δαλασσηνό, ο οποίος είχε κλεισθεί από τον θείο του [ενν. του Μιχαήλ Ε΄] σε πύργο ως ύποπτος πραξικοπήματος, και Γεώργιο Μανιάκη, τον οποίον τίμησε με τον τίτλο του μαγίστρου και τον διόρισε κατεπάνω Ιταλίας.

3.3. Επιστροφή του Γεώργιου Μανιάκη από την Κάτω Ιταλία προς τη πρωτεύουσα

Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, ed. I. Bekker, Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), 18, 11-19, 21:

Εὐεργετικώτερος δὲ τοῦ προβεβασιλευκότος ὁ Μονομά-
χος ἀποδειχθείς, καὶ πάντας σχεδὸν βασιλικοῖς ἀξιώμασι καὶ
δωρήμασι φιλοτίμοις ἀποσεμνύνας, ἠγάθυνε τὸ ὑπήκοον· ἐξ-
αίφνης δὲ νέφος ἐκ τῆς ἑσπέρας ἐγείρεται τετριγὸς καὶ ὀλέ-
θριον καὶ πανωλεθρίαν αὐτῷ καὶ τῆς βασιλείας ἀπέλασιν (15)
ἀπειλοῦν, ἀνὴρ αἱμοχαρὴς καὶ γενναῖος, ὁ προμνημονευθεὶς
Γεώργιος, ᾧ Μανιάκης ἐπώνυμον, ἐκ τῆς Ἰταλικῆς ἀρχῆς
ἐπαναστὰς μετὰ τῶν ἐκεῖσε συνόντων στρατιωτῶν Ῥωμαίων
καὶ Ἀλβανῶν, διὰ παρόρασιν τοῦ βασιλέως ἀνιαθεὶς καὶ
προηγησαμένας ἔχθρας μετ' αὐτοῦ δεδιώς. καὶ τὰ μὲν λοιπὰ (20)
τῶν συναντησάντων στρατεύματα συνετάραξε καὶ κατέβαλε,
πρὸ δύο δὲ τῆς Θεσσαλονίκης ἡμερῶν στρατοπεδευσάμενος
περὶ δείλην ὀψίαν προσβάλλει τῷ μεγίστῳ βασιλικῷ στρατο-
(19.) πέδῳ· καὶ γὰρ ἦν ἐξεστρατευμένος ὁ παρὰ βασιλέως ἀπο-
σταλεὶς μετὰ τῶν Ῥωμαϊκῶν δυνάμεων εἰς ἀντιπαράταξιν.
καὶ πολλὰ δράσας τοῖς βασιλικοῖς στρατιώταις, καὶ καταπλή-
ξας τῇ ἀνυποίστῳ τούτου φορᾷ καὶ τοῖς οἰκειοχείροις πλη-
γαῖς (καὶ γὰρ οὗτος τοῦ πλήθους προεπολέμει τε καὶ προε- (5)
κινδύνευε, καὶ οὐκ ἦν ὃς τῷ φασγάνῳ τούτου τραυματισθεὶς
οὐ τῷ ἡμίσει καὶ πλείονι περιερρήγνυτο σώματι· τοιοῦτος
ἀκαταγώνιστος καὶ σταθηρὸς ἐγινώσκετο, μέγας ὁμοῦ καὶ εὐ-
ρύνωτος καὶ τὴν ὄψιν φοβερὸς καθιστάμενος, κἀν ταῖς βου-
λαῖς διαφέρων), καὶ κατορθῶσαι τὴν νίκην ἤδη τότε κα- (10)
ταλειφθείς, καὶ παρὰ τῶν πλείστων ἐναντίων ἐπευφημούμε-
νος, ἐπὶ τέλει τῶν ἀγώνων τοῦ ἵππου αὐτομάτως κατέρρευ-
σεν, οἷα τὰ τοῦ θεοῦ κρίματα, καὶ ἀθιγὴς ἔκειτο, σκαιωρίαν
εἶναι τὸ πρᾶγμα τῶν ἀντιθέτων οἰομένων καὶ σόφισμα. ὡς
δὲ παρεγυμνοῦτο τὸ ἀληθές, ἐκδραμόντες πολλοὶ κείμενον αὐ- (15)
τὸν ἐπ' ἐδάφους κατέλαβον, αἵματι διάβροχον καὶ καιρίαν
ἔχοντα κατὰ τῆς πλευρᾶς. τῇ πτώσει τοίνυν αὐτοῦ τῶν ἀμφ'
αὐτὸν διασκεδασθέντων, καὶ παλιντρόπου γενομένης τῆς νίκης,
ἐπανῆλθον οἱ τοῦ βασιλέως χαρᾷ καὶ φόβῳ διηγηματικῶς
συνεχόμενοι· τῷ προτερήματι γὰρ μὴ ἐπαιρόμενοι τὸ πᾶν (20)
τῇ θείᾳ δεξιᾷ ἐπεγράφοντο.

μετάφραση: Ο Μονομάχος αποδείχθηκε πιο γενναιόδωρος από τον προηγούμενο αυτοκράτορα και ευχαρίστησε τους υπηκόους του, χαρίζοντας σχεδόν στους πάντες αξιώματα και πολύτιμα δώρα. Ξαφνικά ένα μαύρο και φοβερό σύννεφο εμφανίζεται από τη Δύση, απειλώντας να τον καταστρέψει και να τον διώξει από το θρόνο, ένας άνδρας αιμοχαρής και γενναίος, ο προαναφερθείς Γεώργιος Μανιάκης, ο οποίος επέστρεφε από την Ιταλία, όπου είχε την εξουσία, μαζί με τους στρατιώτες του, Βυζαντινούς και Αλβανούς, δυσαρεστημένος διότι δεν τιμήθηκε από τον αυτοκράτορα και φοβούμενος τις προηγούμενες μεταξύ τους έχθρες. Τα άλλα στρατεύματα που βρέθηκαν στο δρόμο του τα διέλυσε και τα κατανίκησε. Έχοντας στρατοπεδεύσει σε απόσταση δύο ημερών από τη Θεσσαλονίκη, αργά το απόγευμα συγκρούεται με το κυρίως σώμα των αυτοκρατορικών στρατευμάτων, καθώς είχε εκστρατεύσει με τις βυζαντινές δυνάμεις για να τον αντιμετωπίσει αυτός που είχε αποσταλεί από τον αυτοκράτορα. Οι ανδραγαθίες του εναντίον των αυτοκρατορικών στρατιωτών ήσαν πολλές και τους κατέπληξε με την ακατάσχετη ορμή του και τα πλήγματα που κατάφερνε με το ίδιο του το χέρι (διότι πολεμούσε μπροστά από τους στρατιώτες του και κινδύνευε στην πρώτη γραμμή, ενώ όλοι όσοι δέχθηκαν πλήγμα από το σπαθί του κόπηκαν σχεδόν στα δύο, και φαινόταν τόσο ακαταγώνιστος και σταθερός, καθώς ήταν ψηλός μαζί και σωματώδης και φοβερός στην όψη και εξαιρετικά ευφυής) και είχε ήδη σχεδόν κατακτήσει τη νίκη και οι αντίπαλοι τον επευφημούσαν ως αυτοκράτορα. Τότε, ενώ τελείωνε η μάχη, έπεσε χωρίς καμία παρέμβαση από το άλογό του, έτσι το θέλησε ο Θεός, και βρέθηκε στο χώμα χωρίς να τον αγγίζει κανείς. Οι αντίπαλοι νόμιζαν ότι επρόκειτο για παραπλανητικό τέχνασμα, αλλά, όταν έγινε φανερό τι πραγματικά είχε συμβεί, έτρεξαν πολλοί εκεί που βρισκόταν στο έδαφος, πλημμυρισμένο στο αίμα και έχοντας δεχθεί θανάσιμο πλήγμα στα πλευρά. Καθώς οι άνδρες του είχαν διασκορπισθεί όταν έγιναν μάρτυρες της πτώσης του και η νίκη άλλαξε στρατόπεδο, οι στρατιώτες του αυτοκράτορα επέστρεψαν γεμάτοι χαρά και φόβο, χωρίς να υπερηφανεύονται για το κατόρθωμά τους, αλλά αποδίδοντας τα πάντα σε θεϊκή παρέμβαση.

4. Μία εκδοχή για την κατάκτηση της Κάτω Ιταλίας από τον Γεώργιο Μανιάκη και της στάσης που επακολούθησε

Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, ed. Εύ. Τσολάκης, Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), 167, 6-16:

Κατεσχέθη δὲ ἡ Λογγιβαρδία πρὸς τοῦ Ῥουμπέρτου τοῦτον τὸν τρόπον. Γεώργιος ὁ Μανιάκης ἐπὶ καταστάσει τῶν ἐν Ἰταλίᾳ πραγμάτων ἀποσταλείς, παρὰ τῆς αὐγούστης Ζωῆς μάγιστρος τιμηθείς, προσηταιρίσατο μὲν Φράγκους πολλούς, καθημέρωσε δὲ καὶ τοὺς παρὰ τοῦ Δοκειανοῦ κακωθέντας καὶ ἡσυχίαν ἄγειν ἔν τισι θέμασι τῆς Ἰταλίας παρεσκεύασεν· ἐδεδίεσαν γὰρ αὐτὸν πεῖραν τῆς αὐτοῦ ἐν πολέμοις γενναιότητος ἔχοντες. Ἀντάραντος δὲ τῷ Μονομάχῳ καὶ κατηγωνισμένου, οἱ μὲν σὺν αὐτῷ περαιωθέντες τῷ βασιλεῖ δουλωθέντες Μανιακάτοι τε ἐπωνομάσθησαν καὶ τῇ Ῥωμαίων πολλοὶ ἐναπέμειναν, οἱ δὲ λοιποὶ ἐν Ἰταλίᾳ ὑπελείφθησαν.

μετάφραση: Η Νότια Ιταλία κατακτήθηκε από τον Ροβέρτο [Γυϊσκάρδο] με τον ακόλουθο τρόπο. Όταν ο Γεώργιος Μανιάκης στάλθηκε να αποκαταστήσει τα πράγματα της Ιταλίας, έχοντας τιμηθεί από την αυτοκράτειρα Ζωή με τον τίτλο του μαγίστρου, πήρε με το μέρος του πολλούς Φράγκους και κατάφερε να καθησυχάσει και όσους είχαν πάθει κακό από τον Δοκειανό και να τους εγκαταστήσει ειρηνικά σε ορισμένα από τα θέματα της Ιταλίας. Ο λόγος ήταν ότι τον φοβόντουσαν, έχοντας ιδίαν πείραν της γενναιότητός του στον πόλεμο. Όταν όμως στασίασε εναντίον του Μονομάχου και ηττήθηκε, άλλοι απ’ όσους ήλθαν μαζί του από την Ιταλία υποτάχθηκαν στον αυτοκράτορα και ονομάστηκαν Μανιακάτοι, μένοντας πολλοί από αυτούς στα βυζαντινά εδάφη, οι δε υπόλοιποι έμειναν στην Ιταλία.