αγιολογική επιγραφή, η
Επιγραφή που συνοδεύει την παράσταση άγιου προσώπου, αναγράφεται σε λειτουργικά σκεύη ή εντάσσεται σε παραστάσεις. Κατά κανόνα οι αγιολογικές επιγραφές αναφέρουν το όνομα του εικονιζόμενου προσώπου, ταυτίζουν την παράσταση με γεγονότα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης ή αναγράφουν εδάφια από την Αγία Γραφή ή από λειτουργικά κείμενα.

αυτοκρατορικά ενδύματα, τα
Πρόκειται για το σάκο (κοντό, πολυποίκιλτο χιτώνα με πλατιά μισομάνικα), το λώρο (μακριά ταινία, πλούσια διακοσμημένη) και το καμελαύκιον με τα περπενδούλια (στέμμα από το οποίο κρέμονται στα πλάγια διάλιθα κοσμήματα, αποτελούμενα από πολύτιμους λίθους, μικρούς σταυρούς, γράμματα συμβολικών προεκτάσεων).

αψίδα, η
Γενικά, καμπύλη ή τοξοειδής απόληξη ή διαμόρφωση τοίχου· επίσης τοξοειδής κατασκευή, μνημειακού ή μη χαρακτήρα. Στη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, αψίδα ονομάζεται η κόγχη του Ιερού Βήματος, η κάτοψη της οποίας μπορεί να είναι ημικυκλική, πεταλόμορφη, ορθογώνια ή και πολυγωνική εξωτερικά. Η αψίδα συνήθως προεξέχει στο ανατολικό άκρο του ναού. Στο εσωτερικό χωρίζεται από τον κυρίως ναό με το τέμπλο. Αψίδες που εξέχουν ανατολικά του ναού μπορούσαν να έχουν και τα διαμερίσματα εκατέρωθεν του Ιερού (παραβήματα), συνήθως μικρότερες από την κεντρική αψίδα.

εγχείριο ή επιγονάτιο, το
Άμφιο, αρχικά αρχιερατικό, αλλά που τελικά παραχωρήθηκε και σε πρεσβυτέρους. Στην αρχή επρόκειτο για κομμάτι υφάσματος το οποίο κρεμόταν σαν μαντίλι από τη ζώνη του αρχιερέα και σταδιακά πήρε το σχήμα ρόμβου που κρέμεται είτε από τη ζώνη είτε στο ύψος των γονάτων. Τα εγχείρια ή επιγονάτια είναι συνήθως διακοσμημένα.

επίκληση ή επικλητική επιγραφή, η
Επιγραφή στην οποία γίνεται επίκληση της βοήθειας του Θεού ή άγιου προσώπου. Στις επικλητικές επιγραφές αναγράφονται συχνά τα ονόματα κτητόρων ή αναθετών.

επιτραχήλιο, το
Άμφιο λειτουργικό του επισκόπου ή του πρεσβυτέρου, απαραίτητο κατά την τέλεση κάθε εκκλησιαστικής ακολουθίας. Πρόκειται για πλατιά ταινία που κρέμεται από το λαιμό. Τα επιτραχήλια είναι συνήθως διακοσμημένα.

ερεισίνωτο, το
Η πλάτη ενός θρόνου ή καθίσματος.

Ιερό Βήμα, το
Ο χώρος στο ανατολικό άκρο του ναού που περικλείεται από την αψίδα και χωρίζεται από τον κυρίως ναό με το φράγμα του πρεσβυτερίου ή το τέμπλο. Στο Ιερό Βήμα τελείται η Θεία Ευχαριστία.

κτήτορας, ο
Κληρικός ή λαϊκός ο οποίος συμβάλλει οικονομικά προκειμένου να χρηματοδοτηθεί ένα συγκεκριμένο οικοδόμημα (ή οικοδομικό πρόγραμμα), έργο τέχνης κ.λπ. Στην περίπτωση του οικοδομήματος ο κτήτορας συνδέεται συνήθως με το έργο μέσω κάποιας ειδικής νομικής σχέσης (κατοχή, νομή, επικαρπία ή άλλο).

κτητορική παράσταση, η
Παράσταση των χορηγών ενός ναού, συνήθως μαζί με κάποιο άγιο πρόσωπο. Συχνά τις παραστάσεις συνοδεύουν και επιγραφές, στις οποίες αναφέρονται τα ονόματα των χορηγών.

κώδικας, ο
Χειρόγραφο από πάπυρο, περγαμηνή ή χαρτί δεμένο με τη μορφή σημερινού βιβλίου. Ο πλέον διαδεδομένος τύπος βιβλίου στο Μεσαίωνα. Αποτελούνταν από επεξεργασμένα τεύχη φύλλων, αρχικά παπύρου και περγαμηνής και αργότερα χαρτιού, τα οποία ήταν έτοιμα να δεχτούν γραφή. Τον 4ο αιώνα αντικατέστησε το ειλητάριο λόγω των πλεονεκτημάτων του, καθώς, για παράδειγμα, ήταν πλέον δυνατή η γραφή και στις δύο όψεις του φύλλου, το κείμενο διατηρούνταν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και σε καλύτερη κατάσταση και άνοιγε εύκολα στην επιθυμητή σελίδα.

πεσσός, ο
Στύλος τετράγωνης ή ορθογώνιας διατομής που λειτουργεί ως στήριγμα. Ο πεσσός είναι ελεύθερο αρχιτεκτονικό στοιχείο (μη εφαπτόμενο σε τοίχο) και συνήθως χτιστό.

στάχωση, η
«Δέσιμο» του κώδικα, συχνά περίτεχνο και διακοσμημένο.

ωμοφόριο, το
Μέρος της ενδυμασίας των επισκόπων, επίμηκες, από λευκό ύφασμα διακοσμημένο με σταυρούς. Τοποθετείται πάνω από το φαιλόνιο και τυλίγεται ελαφρά γύρω από το λαιμό κατά τέτοιον τρόπο που το ένα άκρο του να απολήγει μπροστά και το άλλο πίσω από την πλάτη.