αψίδα, η
Γενικά, καμπύλη ή τοξοειδής απόληξη ή διαμόρφωση τοίχου. Επίσης, τοξοειδής κατασκευή μνημειακού ή μη χαρακτήρα. Στη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, αψίδα ονομάζεται η κόγχη του Ιερού Βήματος, η κάτοψη της οποίας μπορεί να είναι ημικυκλική, πεταλόμορφη, ορθογώνια ή και πολυγωνική εξωτερικά. Η αψίδα συνήθως προεξέχει στο ανατολικό άκρο του ναού. Στο εσωτερικό χωρίζεται από τον κυρίως ναό με το τέμπλο. Αψίδες που εξέχουν ανατολικά του ναού μπορούσαν να έχουν και τα διαμερίσματα εκατέρωθεν του Ιερού (παραβήματα), συνήθως μικρότερες από την κεντρική αψίδα.

έπαλξη, η
Το μεσαιωνικό τείχος στην άνω απόληξή του (επίπεδο των επάλξεων) διαμορφώνεται με κενά ανά τακτά διαστήματα. Το χτιστό τμήμα μεταξύ των κενών είναι η έπαλξη (αγγλ., γαλλ. merlon), ενώ στα ελληνικά δεν υφίσταται ειδικός όρος για το διάκενο (αγγλ. crenel, γαλλ. créneau) που παρεμβάλλεται μεταξύ των επάλξεων. Η διαμόρφωση αυτή επέτρεπε στους αμυνόμενους να βάλλουν κατά των επιτιθέμενων από τα διάκενα και να προφυλάσσονται πίσω από τις επάλξεις. Όταν τα τείχη δέχονταν επίθεση, τα διάκενα κλείνονταν με ξύλινα διαφράγματα (αγγλ. shutters,γαλλ. huchette de bois), τα οποία στηρίζονταν σε οριζόντιο άξονα και μπορούσαν να ανοιγοκλείνουν ώστε να διευκολύνουν την άμυνα. Το άνω τμήμα των επάλξεων μπορεί να είναι ευθύγραμμο και επίπεδο, ευθύγραμμο με τριγωνική διατομή, με χελιδονοειδείς ή πριονωτές απολήξεις κ.λπ.

κάστρο, το
Οχυρή θέση που διαφυλάσσει τους βασικότερους άξονες και συνήθως βρίσκεται στο εσωτερικό σε αντιδιαστολή με το φρούριο που βρίσκεται επάνω στο σύνορο στις ερημωμένες, λίγο ή πολύ, ζώνες.

μονόχωρος ναός, ο
Ορθογώνιος συνήθως ναός, με αδιάρθρωτο εσωτερικό χώρο. Πρόκειται στην ουσία για μια ορθογώνια αίθουσα, με αψίδα προεξέχουσα ή εγγεγραμμένη, στα ανατολικά, στην οποία προσκολλάται συνήθως ο νάρθηκας στα δυτικά.

παρεκκλήσιο, το (λατ. martirium)
Πρόκειται για μικρών διαστάσεων ναό ο οποίος είτε είναι αυτόνομος είτε ανήκει σε κάποιο ίδρυμα ή εξαρτάται από μεγαλύτερο ναό. Στο Βυζάντιο τα παρεκκλήσια είχαν συχνά ταφική χρήση.

περίβολος, ο
Περίβολος τείχους, πάροδος. Συχνά ο περίβολος ταυτίζεται με το τείχος.

περιμετρικός διάδρομος, ο
Συνεχές πέρασμα-διάδρομος που επιτρέπει στους υπερασπιστές να κυκλοφορούν ανάμεσα στους πύργους ενώ διευκολύνει ταυτόχρονα την παρατήρηση και την άμυνα.

πολεμίστρα, η
Στενό παράθυρο που χρησιμεύει ως άνοιγμα για τη στόχευση του εχθρού επιτρέποντας παράλληλα και την προστασία του υπερασπιστή.

πύργος, ο
Κατασκευή της οποίας το ύψος είναι μεγαλύτερο του μετωπικού πλάτους ή της διαμέτρου. Οι πύργοι μπορούν να έχουν το ίδιο ύψος με το τείχος ή μεγαλύτερο.

σαρκοφάγος, η
Η λάρνακα που περιέχει τη σορό του νεκρού. Συνήθως κατασκευάζεται από λίθο, αλλά και από ψημένο πηλό ή σπανιότερα από ξύλο ή μέταλλο.