Hamid-oğulları
Ομάδα Τουρκομάνων (μάλλον της φυλής Teke) που υπό την ηγεσία κάποιου Hamid Beğ εγκαταστάθηκε στην Πισιδία γύρω από τη Σπάρτη, το Eğirdir, το Borlu και το Yalvaç, στις αρχές του 13ου αιώνα. Η άφιξη των Τουρκομάνων αυτών προηγήθηκε της προσάρτησης των εδαφών αυτών από το σουλτανάτο των Σελτζούκων και οπωσδήποτε την προετοίμασε εκμηδενίζοντας τις όποιες δυνατότητες άσκησης εξουσίας από τις βυζαντινές αρχές σε εκείνα τα εδάφη.

Αγιοταφιτική Αδελφότητα, η
Ιδρύθηκε το 326 με σκοπό τη διακονία των προσκυνημάτων στους Αγίους Τόπους. Οι πρώτες σχετικές αναφορές σε φιρμάνια ανάγονται στα τέλη του 15ου αιώνα. Έδρα της αδελφότητας στα Ιεροσόλυμα είναι το λεγόμενο Μεγάλο Μοναστήριο, του οποίου ηγούμενος θεωρείται ο εκάστοτε Πατριάρχης Ιεροσολύμων. Βασικό καθήκον των αγιοταφιτών ήταν τα «ταξίδια», όπως ονομάζονταν οι περιοδείες με στόχο την οικονομική ενίσχυση του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Έπειτα από κάποιο χρονικό διάστημα προφανώς οριστικοποιήθηκαν τα δρομολόγια που ακολουθούνταν, κατά συνέπεια και οι περιοχές που κάθε ομάδα μοναχών έπρεπε να καλύψει, οι οποίες πλέον ονομάζονταν και αυτές ταξίδια. Σύμφωνα με τον κώδικα 622 του αγιοταφιτικού μετοχίου Κωνσταντινουπόλεως, το ταξίδι της Σμύρνης περιλάμβανε κατά την περίοδο 1707-1731 τις μητροπόλεις Εφέσου, Σμύρνης, Μηθύμνης, Λήμνου, Μυτιλήνης, Φιλαδελφείας και πάσης Λυδίας, καθώς και την αρχιεπισκοπή Σάμου και Ικαρίας. Αργότερα περιορίστηκε η έκτασή του, δε γνωρίζουμε όμως τα νέα του όρια.

βαρλααμιστής
Οπαδός του αντιπαλαμιστή βυζαντινού λογίου Βαρλαάμ του Καλαβρού (1290-1348).

δημογεροντία, η
Κοινοτική αρχή που απαρτιζόταν από το σύνολο των κοινοτικών αξιωματούχων, οι οποίοι κατά περίπτωση ονομάζονταν άρχοντες, προεστοί, επίτροποι, δημογέροντες ή απλώς γέροντες.

εκκλησιαστικό τακτικό, το (notitia episcopatuum)
Τα εκκλησιαστικά τακτικά είναι επίσημα κείμενα των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και Αντιοχείας που αποτυπώνουν την ιεραρχία των εκκλησιαστικών εδρών («κλήσις των επισκόπων»). Σε αυτά αναγράφονται περιοδικά οι έδρες ανά εκκλησιαστική επαρχία και με τη σειρά που έχουν κάθε φορά στην εκκλησιαστική διοίκηση.

εξαρχία, η
Περιφέρεια η οποία από εκκλησιαστική πλευρά δεν υπάγεται στην κοντινότερη μητρόπολη αλλά διοικείται είτε απευθείας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο (οπότε οι εκκλησιαστικές της πρόσοδοι εκχωρούνται σε κάποιον αξιωματούχο του Πατριαρχείου) είτε από κάποια σταυροπηγιακή μονή.

μπεράτι (βεράτι), το
Σουλτανικό έγγραφο κανονιστικού χαρακτήρα, με περιεχόμενο την απόδοση κάποιου αξιώματος ή την απονομή προνομίων σε άτομα ή ομάδες. Μπεράτια δίνονταν σε όλους τους κρατικούς λειτουργούς, αλλά και στα μέλη του ανώτατου κλήρου, όπως οι πατριάρχες και οι μητροπολίτες.

σαντζάκι, το (λιβάς, ο)
Μεσαίου μεγέθους μονάδα επαρχιακής διοίκησης του οθωμανικού κράτους καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του. Υποδιαίρεση του πρώιμου οθωμανικού εγιαλετιού (ή μπεϊλερμπεϊλικιού) και του ύστερου οθωμανικού βιλαετιού. Στην Ύστερη Οθωμανική περίοδο είναι γνωστό και ως μουτεσαριφλίκι.

σταυροπήγιο, το
Μονή ή και ναός που υπάγεται απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και δεν έχει εξάρτηση από τον τοπικό επίσκοπο. Όταν ο όρος αφορούσε χωριά, σήμαινε ότι αυτά εξαρτιόνταν, ιδίως ως προς την εκκλησιαστική φορολογία των κατοίκων, απευθείας από το Πατριαρχείο και όχι από την τοπική μητρόπολη.

Τανζιμάτ, τα
Οι μεταρρυθμίσεις του 19ου αιώνα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που εγκαινιάστηκαν το 1839 με το διάγγελμα του Χάτι Σερίφ και τερματίστηκαν με την παραχώρηση συντάγματος το 1876. Οι μεταρρυθμίσεις, που θεωρήθηκαν προσπάθεια εκσυγχρονισμού και φιλελευθεροποίησης του κράτους, αφορούσαν όλο το φάσμα της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής στην αυτοκρατορία. Ιδιαίτερη σημασία είχαν εκείνες που εξίσωναν νομικά τους μουσουλμάνους με τους μη μουσουλμάνους υπηκόους.

Τσέτες, οι
Άτακτα μουσουλμανικά ένοπλα σώματα που δραστηριοποιούνταν στην Ανατολία ήδη από την εποχή του A΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν οι κύριοι υπεύθυνοι για τις βιαιοπραγίες κατά του άμαχου ελληνορθόδοξου πληθυσμού.