1. Ανθρωπογεωγραφία
Η Διαβατή ήταν το πιο μικρό χωριό της επαρχίας της Πανόρμου στη χερσόνησο της Κυζίκου. Πιθανολογείται το όνομά του να ήταν κοινό για τους Έλληνες και τους Τούρκους. Πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή αριθμούσε περίπου 200 κατοίκους, ελληνορθόδοξους και μουσουλμάνους.1 Οι ελληνορθόδοξοι κάτοικοι του χωριού μιλούσαν τα ελληνικά με πολλά δάνεια από την τουρκική γλώσσα.
2. Διοικητική δομή – εκκλησιαστική εξάρτηση – θρησκεία – εκπαίδευση
Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε για τις αρχές του 20ού αιώνα, το χωριό ανήκε διοικητικά στο μουδουρλίκι της Περάμου, το οποίο με τη σειρά του υπαγόταν στο καϊμακαμλίκι της Πανόρμου, του μουτεσαριφλικιού του Μπαλούκεσερ και στο βιλαέτι της Προύσας. Όσον αφορά τη δομή της κοινοτικής αυτοδιοίκησης υπήρχαν δύο μουχτάρηδες, ο ένας υπεύθυνος για το ορθόδοξο και ο άλλος για το μουσουλμανικό στοιχείο, οι οποίοι επικουρούνταν στο έργο τους από συμβούλους (αζάδες). Υπήρχε επίσης επιτροπή που επέβλεπε τη λειτουργία της εκκλησίας και του σχολείου. Το χωριό ανήκε στη δικαιοδοσία της μητρόπολης Κυζίκου. Η μοναδική της εκκλησία ήταν αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ενώ το σχολείο ήταν μεικτό με ένα δάσκαλο.
3. Στοιχεία οικονομίας
Οι ελληνορθόδοξοι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και την υλοτομία. Σημαντική ήταν η παραγωγή σιταριού, το οποίο πωλούνταν στην Πάνορμο. Επίσης οπωροκηπευτικά προϊόντα μεταφέρονταν στην αγορά της Κωνσταντινούπολης, ενώ η παραγωγή σταφυλιών, κρασιού και ξηρών καρπών προοριζόταν για την ικανοποίηση ιδίων αναγκών. Οι μουσουλμάνοι του χωριού, Τούρκοι και Κιρκάσιοι, ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
4. Εγκατάσταση στην Ελλάδα
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή οι ελληνικές οικογένειες της Διαβατής εγκαταστάθηκαν στη Χαλκίδα, τις Ελευθερές Καβάλας και τις Σέρρες.
1. Η στατιστική συγκεκριμένα του Οικουμενικού Πατριαρχείου για το 1905 κάνει λόγο για 145 κατοίκους, ενώ η επίσημη οθωμανική απογραφή του 1901 αναφέρει για τη Διαβατή 180 κατοίκους, 90 χριστιανούς και 90 μουσουλμάνους. Βλ. Ημερολόγιον Εθνικών Φιλανθρωπικών Καταστημάτων (1905), σελ. 179, και Ξενοφάνης 3:1 (Κωνσταντινούπολη 1905), σελ. 92. Η στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου για το 1922 δίνει τον αριθμό των 185 κατοίκων, βλ. Patriarcat Oecumenique, Les atrocités kémalistes dans les régions du Pont et dans le reste de l’Anatolie (Constantinople 1922), σελ. 223. Ο Α.Ν. Αναγνωστόπουλος, όπως και ο Π. Κοντογιάννης, αναφέρονται σε 400 κατοίκους: βλ. Αναγνωστόπουλος, Α.Ν., Γεωγραφία της Ανατολής 1: Φυσική κατάστασις της Ανατολής (Αθήνα 1922), σελ. 71, και Κοντογιάννης, Π., Γεωγραφία της Μικράς Ασίας (Αθήνα 1921), σελ. 267. Ο δεύτερος όμως αναφέρει ότι μόνο το 1/3 εξ αυτών ήταν Έλληνες, ενώ οι υπόλοιποι ήταν Τούρκοι και λίγοι Κιρκάσιοι. Βλ. και Αναγνωστοπούλου, Σ., Μικρά Ασία, 19ος αιώνας - 1919. Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες: από το μιλλέτ των Ρωμιών στο ελληνικό έθνος (Αθήνα 1997), πίνακες.