1. Ανθρωπογεωγραφία
Το Ελμαλί βρισκόταν στην κοιλάδα άγνωστου ξερορέματος που εκβάλλει 5 χλμ. βορειοανατολικά της Γιάλοβας στην Προποντίδα. Το χωριό ήταν χτισμένο σε μια από τις βόρειες πλαγιές του Domanlı Dağı 7,5 νοτιοανατολικά της Γιάλοβας, 58 χλμ. νοτιοανατολικά της Κωνσταντινούπολης και 54 χλμ. νοτιοδυτικά της Νικομήδειας. Η ονομασία ήταν κοινή τόσο στα εκκλησιαστικά όσα και στα οθωμανικά έγγραφα. Η ετυμολογία του ονόματος (τόπος με μηλιές) πιθανότατα εξηγείται από την ύπαρξη πολλών άγριων μηλιών στην ορεινή περιοχή που ήταν χτισμένο το χωριό.
Στο χωριό κατοικούσαν περί τις 350-360 οικογένειες,1 όλες ελληνορθόδοξες. Οι περισσότερες θεωρούνταν ντόπιες, εκτός από 4 ή 5 οι οποίες κατάγονταν από τη Μακεδονία. Το Ελμαλί θεωρούνταν το παλαιότερο χωριό της περιφέρειας και η ίδρυσή του πιθανολογείται ότι ανάγεται στα μέσα του 15ου αιώνα, αμέσως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Οι κάτοικοι ήταν τουρκόφωνοι.
Λίγοι από τους κατοίκους γνώριζαν τα ελληνικά, κυρίως λόγω των σχέσεών τους με τα γύρω ελληνικά χωριά, τα οποία ήταν μεταγενέστερες εγκαταστάσεις από το Ελμαλί, με εποίκους από την κυρίως ελλαδική χερσόνησο (κυρίως την Αιτωλοακαρνανία). Στο σχολείο διδάσκονταν τα ελληνικά, επειδή όμως μέσα στις οικογένειές τους τα παιδιά ανατρέφονταν με την τουρκική γλώσσα, τους ήταν δύσκολο να τα αφομοιώσουν. Στην εκκλησία η λειτουργία γινόταν στην ελληνική, για αυτό και ο ιερέας αρκετές φορές εξηγούσε το Ευαγγέλιο στην τουρκική, ώστε να γίνεται κατανοητό από τους πιστούς. Πολλοί κάτοικοι είχαν στα σπίτια τους καραμανλίδικα θρησκευτικά βιβλία, ενώ αρκετοί διάβαζαν την καραμανλίδικη εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης Ανατολή. Τα τραγούδια τους ήταν επίσης τουρκικά, όχι όμως και τα κάλαντα που έλεγαν τα μικρά παιδιά στις γιορτές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και του Πάσχα.
2. Διοικητική δομή – Εκκλησιαστική εξάρτηση – Οικιστική δόμηση – Θρησκεία – Εκπαίδευση
Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε για τις αρχές του 20ού αιώνα, το Ελμαλί υπαγόταν απευθείας στο καϊμακαμλίκι της Γιάλοβας του μουτεσαριφλικιού της Νικομήδειας (İzmıt).2 Το χωριό ήταν μουχταρλίκι, δηλαδή διοικούνταν από ένα μουχτάρη, ο οποίος ονομαζόταν από τους κατοίκους τσορμπατζής, συνεπικουρούμενο από 2 ή 3 συμβούλους (αζάδες). Το μουχτάρη τον εξέλεγε το συμβούλιο των γερόντων-προκρίτων του χωριού (ihtiyar meclisi), ενώ η θητεία του ήταν ακανόνιστη, δηλαδή άλλοτε διαρκούσε ένα, δύο ή και τρία χρόνια, ανάλογα με το εάν ικανοποιούσε τις προσδοκίες των κατοίκων. Επίσης στο χωριό λειτουργούσε επιτροπή, η οποία είχε υπό τον έλεγχό της την εκκλησία και το σχολείο και τα μέλη της εκλέγονταν από το συμβούλιο των γερόντων. Εκκλησιαστικά ο οικισμός ανήκε στη δικαιοδοσία της μητροπόλεως Νικομηδείας. Ο εκπρόσωπος του μητροπολίτη στο χωριό ήταν λαϊκός και επονομαζόταν έξαρχος. Η εκκλησία διέθετε τόσο κτηματική περιουσία, όσο και καταθέσεις στην Τράπεζα Αθηνών της Κωνσταντινούπολης. Πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο οι Οθωμανοί εξόρισαν τους επιτρόπους με την κατηγορία ότι έστελναν χρήματα στην Ελλάδα.
Υπήρχε μία εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο,3 πέτρινη, με ξύλινη στέγη και χωρητικότητα περίπου 500 ατόμων. Δεν υπήρχε καμπαναριό και η καμπάνα ήταν κρεμασμένη σε ένα μεγάλο κυπαρίσσι που βρισκόταν στην αυλή του σχολείου. Η εκκλησία ήταν παλιά, αλλά ανακαινίστηκε γύρω στο 1860.
Το σχολείο ήταν χτισμένο 100 μ. μακριά από την Εκκλησία. Ήταν μεγάλο, πέτρινο κτήριο, με ξεχωριστή αίθουσα για τη διαμονή του δασκάλου. Ήταν μεικτό πεντατάξιο και τα παιδιά διδάσκονταν τόσο ελληνικά όσο και τουρκικά. Ο δάσκαλος πληρωνόταν από τις οικογένειες που έστελναν τα παιδιά τους στο σχολείο.
3. Στοιχεία οικονομίας
Η βασική παραγωγική δραστηριότητα των κατοίκων ήταν η σηροτροφία. Τα κουκούλια (το μετάξι δηλαδή) το πουλούσαν στη Γιάλοβα, στο Παζάρκιοϊ και στην Κίο. Παρήγαν επίσης κεράσια και καρπούζια, τα οποία τα πουλούσαν στην Κωνσταντινούπολη. Η παραγωγή σιταριού και καλαμποκιού ικανοποιούσε μόνο τις βασικές ανάγκες των κατοίκων, ενώ αρκετοί από αυτούς αναγκάζονταν να το αγοράζουν από το Γιορτάν και το Κιρεζλί. Υπήρχαν επίσης στο χωριό 5 μπακάλικα, 9 καφενεία και 3 φούρνοι, όπως και καταστήματα πολλών μικροεπαγγελματιών. Οι βασικές εμπορικές συναλλαγές του οικισμού γίνονταν με τη Γιάλοβα, το Παζάρκιοϊ και την Κίο. Οι μουσουλμάνοι πάντως των γύρω χωριών ψώνιζαν από το Ελμαλί.
4. Εγκατάσταση στην Ελλάδα
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή κάτοικοι από το Ελμαλί εγκαταστάθηκαν στη Μηλιά, την Κωνσταντίνα και τον Εξαπλάτανο, και τα τρία χωριά της Καρατζόβας (σημερινή επαρχία Αλμωπίας), όπως επίσης και στο Βόλο.