Ζιμάρα

1. Θέση – Ονομασία

Η Ζιμάρα ήταν οχυρό και οδικός σταθμός στα σύνορα Μικράς και Μεγάλης Αρμενίας, πάνω στη δυτική όχθη του Ευφράτη, εκεί όπου ο ποταμός εγκαταλείπει την πορεία του προς δυτικά για να στρίψει προς τα νότια και να διασχίσει την οροσειρά του Αντίταυρου.

Η Ζιμάρα τοποθετείται από τον Πλίνιο1 12 ρωμαϊκά μίλια νότια των πηγών του Ευφράτη και 75 ρωμαϊκά μίλια βόρεια της Δασκούσας. Aναφέρεται επίσης από τον Πτολεμαίο,2 ο οποίος την τοποθετεί στο νοτιότερο τμήμα της Μικράς Αρμενίας, στον άνω ρου του Ευφράτη, ενώ σύμφωνα με τα Itinerarium Antonini3και Tabula Peutingeriana4 βρισκόταν πάνω στο δρόμο Σάταλα - Μελιτηνή - Σαμόσατα, μεταξύ των περιοχών Ανάλιβλα (σημερινό Boyalık) και Sabus (σημερινό Çıt Harabe). Για όποιον ερχόταν μάλιστα από την Τραπεζούντα, η Ζιμάρα ήταν η πρώτη οχυρωμένη θέση ακριβώς πάνω στη δυτική όχθη του Ευφράτη.

Το τοπωνύμιο Ζιμάρα μπορεί να σχετιστεί με ονόματα που αρχίζουν από Μαρα- και απαντούν συχνά στη Μικρά Ασία.5 Παραφθορά του ονόματος Ζιμάρα αποτελεί πιθανότατα το τοπωνύμιο Σισμάρα, που αναφέρεται επίσης από τον Πτολεμαίο.6 Στα αραβικά το τοπωνύμιο παραδίδεται ως Zamra ή Zimara.7

Το αρχαίο τοπωνύμιο είχε επιβιώσει μέχρι πρότινος στο όνομα του τουρκικού χωριού Zimara (σημερινό Atlıntaş), 11 χλμ. βόρεια της μεγάλης στροφής του Ευφράτη προς νότο, καθώς και στο όνομα του ρυακιού που διασχίζει σήμερα το χωριό.8 Ωστόσο, η ακριβής θέση του αρχαίου οχυρού της Ζιμάρας δεν έχει ταυτιστεί με ασφάλεια, παρά τον εντοπισμό σημαντικών καταλοίπων διάφορων εποχών τόσο στο Atlıntaş (πρώην Zimara) όσο και νότια-νοτιοανατολικά αυτού, πλησιέστερα στον Ευφράτη, στο Bağlıka, στο Şekerhan και στο Adatepe, τα οποία τράβηξαν το ενδιαφέρον των σύγχρονων περιηγητών και μελετητών ήδη από τα τέλη του 19ου αι.9

Συγκεκριμένα, υπάρχουν τέσσερις υποθέσεις σχετικά με την ταύτιση της αρχαίας Ζιμάρας. Σύμφωνα με την πρώτη, η αρχαία Ζιμάρα ταυτίζεται με το σύγχρονο Atlıntaş (πρώην Zimara), όπου υπάρχει μεσαιωνικό κάστρο, το Kale, και αρχαία ερείπια.10 Κατά μία άλλη άποψη, το αρχαίο οχυρό της Ζιμάρας τοποθετείται περίπου 3,5 χλμ. ανατολικά του Atlıntaş, στο Bağlıca (πρώην Zinekar), όπου επίσης έχει βρεθεί μεσαιωνικό κάστρο, το Zengibar Kalesi, και σημαντικά αρχαία ερείπια.11 Έχει επίσης προταθεί ο εντοπισμός της αρχαίας Ζιμάρας στο Şekerhan, περίπου 2,5 χλμ. νοτιοανατολικά του Bağlıca, όπου έχει βρεθεί κεραμική και δομικά κατάλοιπα προϊστορικών και αρχαίων ιστορικών χρόνων.12 Αξίζει να σημειωθεί υπέρ αυτής της άποψης ότι η σημερινή απόσταση από το Şekerhan έως το Boyalık (αρχαία Ανάλιβλα) αντιστοιχεί ακριβώς στα στοιχεία που δίνονται από την Αρχαιότητα για τη διαδρομή Ζιμάρα – Ανάλιβλα.13 Τέλος, υπάρχει η άποψη ότι η αρχαία Ζιμάρα βρισκόταν στη θέση του σημερινού Adatepe (πρώην Pingan), περίπου 8,5 χλμ. νοτιοανατολικά του Atlıntaş, ακριβώς πάνω στη δυτική όχθη του Ευφράτη, όπου έχουν βρεθεί τρεις λατινικές επιγραφές και μεγάλη ποσότητα χονδροειδούς κεραμικής και δομικών λίθων.14 Να σημειωθεί επίσης ότι περίπου 15 χλμ. βορειοανατολικά του Adatepe και περίπου 3,5 χλμ. νοτιοανατολικά του Dostal εντοπίστηκε ρωμαϊκή γέφυρα στον ποταμό Sabrina (σημ. Karabudak Çayı), παραπόταμο του Ευφράτη, ενώ ανατολικά και δυτικά του παραπόταμου αυτού και της γέφυρας σώζονται τμήματα του συνοριακού στρατιωτικού δρόμου, ο οποίος πρέπει να περνούσε ένα μίλι τουλάχιστον πίσω από το οχυρό της Ζιμάρας.15

2. Ιστορία – Θρησκεία

Η δραστηριότητα στην περιοχή της Ζιμάρας περιορίζεται στη Ρωμαϊκή περίοδο και εντάσσεται στο πλαίσιο της μέριμνας της Ρώμης για το ανατολικό σύνορο της αυτοκρατορίας στον Ευφράτη. Κατά τις επιχειρήσεις του Ρωμαίου στρατηγού Κορβούλωνα στην Αρμενία (55/58-63 μ.Χ.) η Ζιμάρα αποτελούσε σημείο αναφοράς για τη ναυσιπλοΐα στον Ευφράτη.16 Έχει επίσης συνδεθεί με το οικοδομικό πρόγραμμα ενίσχυσης του συνόρου του Ευφράτη από τους Φλάβιους (69-96) ως βοηθητικού οχυρού-έδρας μικρού στρατιωτικού σώματος.17 Ωστόσο δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να πιστοποιεί την ύπαρξη οχυρού στη Ζιμάρα αυτή την εποχή.18 Αντίθετα, η δραστηριότητα στη Ζιμάρα στα τέλη της βασιλείας του Τραϊανού συνάγεται από μία αναθηματική επιγραφή στο L. Catilius Severus, διοικητή της διευρυμένης επαρχίας Καππαδοκίας-Αρμενίας (114-117).19 Η επιγραφή σχετίζεται ίσως με οικοδομικές εργασίες στο οχυρό, σε μια εποχή που, με την προσάρτηση της Αρμενίας από τον Τραϊανό, το ανατολικό σύνορο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μετακινήθηκε αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα ανατολικά του Ευφράτη. Τον ύστερο 2ο ή τον 3ο αι. μ.Χ. στάθμευσε στη Ζιμάρα η alla II Ulpia Auriana (ίλη Β΄ Ούλπια Αυριάνα), όπως συνάγεται από επιγραφή σε επιτύμβια στήλη ενός δεκάρχου.20 Το ίδιο στρατιωτικό σώμα στάθμευσε αργότερα, στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ., στη Δασκούσα.21 Το 249-251, η αναστήλωση της γέφυρας στον ποταμό Sabrina πιστοποιεί δραστηριότητα στην περιοχή της Ζιμάρας επί αυτοκράτορα Δέκιου.22

Τέλος, αναθηματική επιγραφή σε βωμό πιστοποιεί τη λατρεία του Δία στη Ζιμάρα.23



1. Plin., HN 5.83.

2. Πτολ., Γεωγρ. 5.6.19.

3. Itin. Anton. 208.5.

4. Tab. Peut. 11.7.

5. Zgusta, L., Kleinasiatische Ortsnamen (Heildelberg 1984), σελ. 180-181.

6. Πτολ., Γεωγρ. 5.7.19. Πρβλ. επίσης το τοπωνύμιο Ευσιμάρα, που αναφέρεται επίσης από τον Πτολ., Γεωγρ. 5.7.21.

7. Georgacas, D., The names for the Asia Minor Peninsula and a register of surviving Anatolian pre-Turkish placenames (Beiträge zur Namenforschung 8, Heidelberg 1971), σελ. 121.

8. Mitford, T.B., The Roman Frontier on the Upper Euphrates 1 (Diss. Oxford University 1972), σελ. 207· Mitford, T.B., “Some Inscriptions from the Cappadocian Limes”, JRS 64 (1974), σελ. 172· Mitford, T.B., “The Euphrates Frontier in Cappadocia”, στο Haupt, D. – Horn, H.G. (επιμ.), Studien zu den Militärgrenzen Roms 2 (Köln – Bonn 1977), σελ. 508· Mitford, T.B., “Cappadocia and Armenia Minor: Historical Setting of the Limes”, ANRW 2.7.2 (Berlin 1980), σελ. 1.189.

9. Wünsch, J., “Inschriften aus Armenien”, AEM 8 (1884), σελ. 238-241· Yorke, V.W., “A Journey in the Valley of the Upper Euphrates”, GJ 8 (1896), σελ. 454· Hogarth, D.G., A Wandering Scholar in the Levant2 (London 1896), σελ. 102-111.

10. Miller, K., Itineraria Romana (Stuttgart 1916), σελ. 679, 682· Georgacas, D., The names for the Asia Minor Peninsula and a register of surviving Anatolian pre-Turkish placenames (Beiträge zur Namenforschung 8, Heidelberg 1971), σελ. 121· PECS, σελ. 1.000, βλ. λ. “Zimara” (R.P. Harper).

11. French, D., “New Research on the Euphrates Frontier: Supplementary Notes 1 and 2”, στο Mitchell, S. (επιμ.), Armies and Frontiers in Roman and Byzantine Anatolia (BAR-IS 156, Oxford 1983), σελ. 84-85.

12. French, D., “New Research on the Euphrates Frontier: Supplementary Notes 1 and 2”, στο Mitchell, S. (επιμ.), Armies and Frontiers in Roman and Byzantine Anatolia (BAR-IS 156, Oxford 1983), σελ. 85.

13. Η απόσταση αυτή ισούται ακριβώς με τα 16 ρωμαϊκά μίλια που παραδίδει το Itin. Anton. 208.5 μεταξύ των δύο περιοχών, ενώ το Tab. Peut. 11.7 παραδίδει 15 ρωμαϊκά μίλια. Miller, K., Itineraria Romana (Stuttgart 1916), σελ. 679, 682.

14. Wünsch, J., “Inschriften aus Armenien”, AEM 8 (1884), σελ. 238-241· Mitford, T.B., The Roman Frontier on the Upper Euphrates 1 (Diss. Oxford University 1972), σελ. 207 κ.ε.· Mitford, T.B., “Some Inscriptions from the Cappadocian Limes”, JRS 64 (1974), σελ. 172· Mitford, T.B., “The Euphrates Frontier in Cappadocia”, στο Haupt, D. – Horn, H.G., (επιμ.), Studien zu den Militärgrenzen Roms 2 (Köln – Bonn 1977), σελ. 508· Hild, F., Das byzantinische Strassensystem in Kappadokien (DAW 131, Wien 1977), σελ. 142 (χάρτης), 143· Mitford, T.B., “Cappadocia and Armenia Minor: Historical Setting of the Limes”, ANRW 2.7.2 (Berlin 1980), σελ. 1.189.

15. Mitford, T.B., The Roman Frontier on the Upper Euphrates 2 (Diss. Oxford University 1972), σελ. 397· Mitford, T.B., “Cappadocia and Armenia Minor: Historical Setting of the Limes”, ANRW 2.7.2 (Berlin 1980), σελ. 1.185, πίν. 11, εικ. 3· French, D., “New Research on the Euphrates Frontier: Supplementary Notes 1 and 2”, στο Mitchell, S. (επιμ.), Armies and Frontiers in Roman and Byzantine Anatolia (BAR-IS 156, Oxford 1983), σελ. 84.

16. Plin., HN 5.83.

17. Mitford, T.B., “Cappadocia and Armenia Minor: Historical Setting of the Limes”, ANRW 2.7.2 (Berlin 1980), σελ. 1.189.

18. Για αντιρρήσεις σχετικά με την ύπαρξη οχυρού στη Ζιμάρα βλ. Crow, J., “A Review of the Physical Remains of the Frontier of Cappadocia”, στο Freeman, P. – Kennedy, D. (επιμ.), The Defence of the Roman and Byzantine East (BAR-IS 297, Oxford 1986), σελ. 80, 83.

19. Mitford, T.B., “Some Inscriptions from the Cappadocian Limes”, JRS 64 (1974), σελ. 171-172, αρ. 7· AΕpigr (1975), σελ. 222-223, αρ. 820· Dizionario epigraphico di Antihità Romane 4.41 (1982), σελ. 1.316, βλ. λ. “Zimara” (M. Malavolta)· Crow, J., “A Review of the Physical Remains of the Frontier of Cappadocia”, στο Freeman, P. – Kennedy, D. (επιμ.), The Defence of the Roman and Byzantine East (BAR-IS 297, Oxford 1986), σελ. 80.

20. CIL 3, Suppl. 1. 6743· Dizionario epigraphico di Antihità Romane 4.41 (1982), σελ. 1.316, βλ. λ. “Zimara” (M. Malavolta)· Crow, J., “A Review of the Physical Remains of the Frontier of Cappadocia”, στο Freeman, P. – Kennedy, D. (επιμ.), The Defence of the Roman and Byzantine East (BAR-IS 297, Oxford 1986), σελ. 80.

21. Not. Dign. Or. 38.22 (ala Auriana).

22. CIL 3, Suppl. 2. 13644 και 1418415. Πρόκειται για επιγραφή σκαλισμένη στο βράχο πάνω από το ανατολικό υποστήριγμα της γέφυρας.

23. CIL 3, Suppl. 2. 141841· Dizionario epigraphico di Antihità Romane 4.41 (1982), σελ. 1.316, βλ. λ. “Zimara” (M. Malavolta).