Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

1. Γεωγραφική θέση και ιστορία

Η Κυς ήταν κώμη ή πόλη της Καρίας. Tαυτίστηκε με το σύγχρονο χωριό Bellibol (Belebol, Pirlebol, Benipouli), 30 χλμ. νότια από τον οικισμό Bozdoğan. Η θέση βρίσκεται πάνω σε ένα λόφο, ανάμεσα στις κοιλάδες των ποταμών Μαρσύα και Αρπάσου, νοτιοδυτικά των Υλλαρίμων. Ο οικισμός Κυς ταυτίζεται πιθανόν με την πόλη της Καρίας Κύον, που παλαιότερα ονομαζόταν Κανήβιον και αναφέρεται από το Στέφανο Βυζάντιο.¹ Σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία η πόλη Κυς αποκαλούνταν κάποια εποχή και Παλαιόπολις, ονομασία που διατηρείται άλλωστε στο σύγχρονο τοπωνύμιο Bellibol.²

H πόλη Κυς δεν αναφέρεται από κανέναν αρχαίο συγγραφέα. Μια από τις μαρτυρίες για την ύπαρξη αυτού του τοπωνυμίου στην Καρία αποτελεί ένα ψήφισμα των Στρατονικέων του 1ου αι. π.Χ., που βρέθηκε στα Λάγινα.³ Οι γνώσεις για την πόλη περιορίζονται αποκλειστικά στα στοιχεία που αντλούμε από τις επιγραφές και τα νομίσματα, στα οποία αναγράφεται το εθνικό των κατοίκων Κυείτων ή Κυίτων, και τα δομικά κατάλοιπα.⁴ Στην πόλη πιθανώς υπήρχε λατρεία του Δία και της Άρτεμης. Μάλιστα η κύρια λατρεία της πόλης ήταν αυτή του Δία. Η άποψη αυτή βασίστηκε στην απεικόνιση του διπλού πέλεκυ, σύμβολο του Δία, σε ανάγλυφο και κυρίως στην απεικόνιση του Δία σε νομίσματα του 1ου αι. π.Χ. Τα νομίσματα αυτά φέρουν στον εμπροσθότυπο την κεφαλή του θεού και στον οπισθότυπο έναν αετό μέσα σε στεφάνι. Επιπλέον, τιμητική επιγραφή του 1ου αι. π.Χ. πιστοποιεί ότι λατρευόταν ο Ελευθέριος Δίας καθώς και ο αυτοκράτορας Τιβέριος Κλαύδιος.⁵ Η λατρεία της Άρτεμης στην πόλη πιθανολογείται με βάση χάλκινα νομίσματα επίσης του 1ου αι. π.Χ. τα οποία φέρουν στον εμπροσθότυπο την κεφαλή της θεάς Άρτεμης και στον οπισθότυπο φαρέτρα και δόρυ κυνηγιού μέσα σε στεφάνι.⁶ Μαρτυρείται επίσης επιγραφικά η λατρεία μιας άγνωστης τοπικής θεότητας από το Κοινό των Λαγνωκέων, το οποίο πρέπει να ανήκε στη Λάγνωκα, γειτονική κωμόπολη της πόλης Κυς, που η θέση της παραμένει αταύτιστη. Τέλος η ύπαρξη της φυλής των Ηρακλειδών στην πόλη, που μαρτυρείται επίσης επιγραφικά, αποτελεί ένδειξη ότι οι κάτοικοι είχαν εξελληνιστεί.⁷

2. Οικοδομήματα

Αν και η θέση δεν έχει ανασκαφεί, τα ορατά αρχαιολογικά κατάλοιπα υποδηλώνουν μια σημαντική εγκατάσταση ήδη από την Ελληνιστική εποχή. Πάνω στην ακρόπολη βρέθηκαν διάσπαρτα ερείπια, ανάμεσα στα οποία και εκείνα ενός μαρμάρινου θεάτρου· από αυτό διατηρούνται τμήματα του κοίλου. Το θέατρο πιθανόν ανήκει στην Ύστερη Ελληνιστική περίοδο, κρίνοντας από το σχέδιο καθώς και από τις ομοιότητες που παρουσιάζει συγκρινόμενο με τα θέατρα των Υλλαρίμων και των Αλαβάνδων. Συνδεόταν μέσω ενός καμαροσκέπαστου υπόγειου διαδρόμου με ένα άλλο οικοδόμημα, το οποίο ταυτίζεται πιθανόν με την αγορά της πόλης. H ύπαρξη του θεάτρου αποτελεί ένδειξη του εξελληνισμού του εσωτερικού της Καρίας και της εξοικείωσης του τοπικού πληθυσμού με τις θεατρικές παραστάσεις.⁸ Κάτω από την ακρόπολη βρισκόταν η νεκρόπολη της Ρωμαϊκής περιόδου, όπου βρέθηκαν κίονες, βάσεις αγαλμάτων και επιτύμβια μνημεία.⁹

1. Δε γνωρίζουμε αν το Κύον/Κανήβιον είναι παραλλαγή της ονομασίας της πόλης Κυς ή αν πρόκειται για άλλη, αταύτιστη πόλης της Καρίας. Diehl, C. – Cousin, G., “Sénatus Consulte de Lagina”, BCH 9 (1885), σελ. 450· Zgusta L., Kleinasiatische Ortsnamen (Heidelberg 1984), σελ. 315-316. Ως προς την ετυμολογία της ονομασίας Κύον/Κανήβιον βλ. Laumonier, A., Les cultes indigènes en Carie (Paris 1958), σελ. 463-464. Ο Κάνηβος, από τον οποίο πήρε την ονομασία της η πόλη Κύον/Κανήβιον, ήταν τοπικός ήρωας ή θεός της Καρίας, η λατρεία του οποίου μαρτυρείται στα Υλλάριμα, ενώ δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να πιστοποιεί λατρεία του ήρωα στην πόλη Κυς.

2. PECS, σελ. 473, βλ. λ. “Kys” (G.E. Bean)· Cousin, G. – Deschamps, G., “Emplacement et Ruines de la ville de Kys en Carie”, BCH 11 (1887), σελ. 305· Laumonier, A., Les Cultes Indigénes en Carie (Paris 1958), σελ. 463, σημ. 4.

3. Βλ. Şahin, M.Ç., Die Inschriften von Stratonikeia (IK 22:1, Bonn 1982), σελ. 10, 508.11.

4. Για τις επιγραφές βλ. Cousin, G. – Deschamps, G., “Emplacement et Ruines de la ville de Kys en Carie”, BCH 11 (1887), σελ. 305-311. Για τα νομίσματα βλ. Head, B.V., Historia Numorum (Oxford 1911), σελ. 617.

5. Για τη λατρεία του Δία και για το συγκεκριμένο τύπο νομισμάτων με την απεικόνιση του θεού κάνει λόγο μόνο ο Laumonier, A., Les cultes indigénes en Carie (Paris 1958), σελ. 463-465.

6. Σε άλλη νομισματική σειρά της Αυτοκρατορικής περιόδου απεικονίζεται στον εμπροσθότυπο φαρέτρα ανάμεσα σε κλαδιά αμπελιού και στον οπισθότυπο το κέρας της Αμάλθειας και θύρσος. Για τα νομίσματα βλ. Head, B.V., Historia Numorum (Oxford 1911), σελ. 617.

7. Για τις επιγραφές βλ. Cousin, G. – Deschamps, G., “Emplacement et Ruines de la ville de Kys en Carie”, BCH 11 (1887), σελ. 305-311· Laumonier, A., Les Cultes Indigènes en Carie (Paris 1958), σελ. 464-465.

8. Marchese, R.T., The Historical Archaeology of Northern Caria, A Study in Cultural Adaptations (BAR 536, Oxford 1989), σελ. 101.

9. Cousin, G. – Deschamps, G., “Emplacement et Ruines de la ville de Kys en Carie”, BCH 11 (1887), σελ. 305-311· Marchese, R.T., The Lower Maeander Flood Plain, A regional Settlement Study I (BAR 292, Oxford 1986), σελ. 265, 267, 281· Marchese, R.T., The Historical Archaeology of Northern Caria, A Study in Cultural Adaptations (BAR 536, Oxford 1989), σελ. 101, 149· PECS, σελ. 473, βλ. λ. “Kys” (G.E. Bean).