1. Θέση και αρχιτεκτονική περιγραφή

Περίπου στο μέσο της νότιας πλευράς της Αρκαδιανής οδού στην Έφεσο βρίσκεται ένα κτίσμα που συνήθως αποκαλείται βυζαντινή εκκλησία. Η θέση του είναι απέναντι από την είσοδο της περίστυλης αυλής του Λουτρού και του Γυμνασίου του Λιμανιού και πίσω από μία ημικυκλική εξέδρα που πιθανόν λειτουργούσε ως κρήνη. Η εξέδρα έχει ακτίνα 4,75 μ. και στα Ύστερα Ρωμαϊκά χρόνια ήταν κοσμημένη με αγάλματα.¹

Το κτήριο της λεγόμενης βυζαντινής εκκλησίας εφάπτεται εν μέρει με την πίσω πλευρά της εξέδρας. Διαθέτει μία μεγάλη μακρόστενη αίθουσα που απολήγει σε αψίδα. Όμως η αψίδα αυτή βρίσκεται στο δυτικό άκρο, γεγονός που καθιστά μάλλον απίθανη την υπόθεση περί εκκλησίας.² Βόρεια και νότια της κεντρικής αίθουσας υπάρχουν δύο μικρότερες πλευρικές αίθουσες. Καθεμιά από αυτές επικοινωνεί με την κεντρική μέσω ευρύχωρου τριπλού ανοίγματος που υποστηρίζεται από δύο κίονες. Τουλάχιστον άλλα τέσσερα τετράγωνα δωμάτια και κάποια ακόμα, των οποίων δε γνωρίζουμε επαρκώς την κάτοψη, περιέβαλλαν τους κεντρικούς χώρους. Η συνολική σωζόμενη κάτοψη του οικοδομήματος είναι σχεδόν τετράγωνη με 22 μ. στον άξονα Α-Δ και 23,70 μ. στον άξονα Β-Ν.³ Το κτίσμα δεν έχει χρονολογηθεί, αλλά πιθανόν ανήκει στους Πρώιμους Βυζαντινούς χρόνους.