1. Προσωπογραφικά του Ανδρονίκου Α΄
Ο Ανδρόνικος, μετέπειτα Ανδρόνικος Α΄ Μεγάλος Κομνηνός (1222-1235), ήταν ο σύζυγος της κόρης του Αλεξίου Α' Μεγάλου Κομνηνού (1204-1222). Από ορισμένους ερευνητές ταυτίζεται με τον Ανδρόνικο Γίδονα ή Γίδο, στρατηγό του Θεοδώρου Α' Λασκάρεως (1205-1221), αυτοκράτορα της Νίκαιας, που το 1206 κατατρόπωσε τις δυνάμεις του Δαβίδ Κομνηνού, αδελφού του Αλεξίου Α', στην τοποθεσία Τραχείαι κοντά στη Νικομήδεια. Δεν υπάρχουν στοιχεία για το πότε ο Ανδρόνικος Γίδων σύναψε επιγαμία με τον οίκο των Μεγάλων Κομνηνών, οπότε και προσχώρησε στην αυλή της Tραπεζούντας. Σε κάθε περίπτωση ο γαμπρός του Αλεξίου Α΄ Μεγάλου Κομνηνού ανήλθε το έτος 1222 στο θρόνο της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας ως Ανδρόνικος Α΄ Μέγας Κομνηνός, διαδεχόμενος τον πεθερό του, όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατό του, το 1235.
2. Περίοδος βασιλείας
Το 1222-1223 ο Ανδρόνικος Α' Μέγας Κομνηνός οδηγήθηκε σε εμπόλεμη σύρραξη με το Σελτζούκο σουλτάνο "Μελίκ",1 με αφορμή τη ληστεία ενός πλοίου το οποίο μετέφερε τους ετήσιους φόρους των επαρχιών Χερσώνος και Γοτθίας στην Τραπεζούντα και την αιχμαλωσία του πληρώματος από τους Σελτζούκους.2 Ο Ανδρόνικος Α' υπερασπίστηκε επιτυχώς την πόλη της Τραπεζούντας κατά την πολιορκία από τα στρατεύματα του Μελίκ και αιχμαλώτισε το σουλτάνο,3 αναγκάζοντάς τον να υπογράψει συνθήκη με την οποία η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας δε θα ήταν πλέον φόρου υποτελής στο σουλτανάτο.4 Μετά τη νίκη επί του Μελίκ η αυτοκρατορία εκτεινόταν από την πόλη της Σινώπης στα δυτικά έως τα σύνορα με την Ιβηρία (Γεωργία) στα ανατολικά και στο νότο περιελάμβανε εδάφη μέχρι τα όρια της αρμενικής πόλης Κολώνειας.
Το 1231 ο Ανδρόνικος Α΄ αναμείχθηκε στη διαμάχη μεταξύ του Σελτζούκου σουλτάνου Καϊκοβάδη Α' (1219-1236) και του ηγεμόνα των Χορεσμίων Τούρκων Τζελαλεντίν Μαγκομπιρντί (1221-1235). Στο πλαίσιο αυτής της διαμάχης, που έληξε με τη νίκη του Καϊκοβάδη Α' και του συμμάχου του Αγιουβίδη χαλίφη Καλίμ (1218-1238), ηγεμόνα της Αιγύπτου και της Παλαιστίνης, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας τέθηκε και πάλι σε καθεστώς φόρου υποτέλειας στο σουλτανάτο του Ικονίου (Ρουμ).
Ο Ανδρόνικος Α΄ Μέγας Κομνηνός φέρεται ως κτήτορας του ανακτόρου των Μεγάλων Κομνηνών στην Τραπεζούντα, και παράλληλα θεωρείται ο πρώτος αυτοκράτορας της Τραπεζούντας που έκοψε νόμισμα, από ευτελές μέταλλο, το οποίο έφερε χαραγμένο το όνομά του. Πέθανε το 1235 και τάφηκε στο ναό της Παναγίας Χρυσοκεφάλου.5
1. Το «Melik», που αναφέρουν οι πηγές, δεν είναι το όνομα του σουλτάνου του Ικονίου αλλά κάποιος τιμητικός τίτλος που του είχε αποδοθεί. Η ταυτότητα του σουλτάνου που συμμετείχε στη σελτζουκική εκστρατεία του 1222-1223 κατά της Τραπεζούντας δεν είναι σαφώς προσδιορισμένη. Για τις διαφορετικές απόψεις που έχουν διατυπωθεί βλ. Σαββίδης, Α., «Για την ταυτότητα του Μελίκ στην σελτζουκική εκστρατεία του 1222-3 κατά της Τραπεζούντας», στο Βυζαντινή προσωπογραφία, τοπική ιστορία και βυζαντινοτουρκικές σχέσεις (Αθήνα 1994), ανατ. από Πρακτικά ΙΔ' Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 1993 (Θεσσαλονίκη 1994), σελ. 79-88.
2. Το πλοίο της Tραπεζούντας κατέφυγε λόγω θαλασσοταραχής στη Σινώπη και το φορτίο του κρατήθηκε από τον Αρμένιο διοικητή της Ετούμ. Βλ. Γεωργιάδης, Θ.(επιμ.), Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού. Ο Πόντος. Ιστορία, Λαογραφία και Πολιτισμός 1 (Θεσσαλονίκη 1991), σελ. 122.
3. Ο μητροπολίτης Τραπεζούντος Ιωσήφ Λαζαρόπουλος στη δεύτερη παραλλαγή του βίου του αγίου Ευγενίου που συνέγραψε τονίζει τη συμβολή του αγίου και της Παναγίας της Χρυσοκεφάλου στη λύση της πολιορκίας. Βλ. Χρύσανθος, μητροπολίτης Τραπεζούντος, «Η Εκκλησία της Τραπεζούντος», Αρχείον Πόντου 4-5 (Αθήνα 1933), σελ. 399-409.
4. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας έγινε υποτελής του σουλτανάτου του Ικονίου το 1214. Ύστερα από την πτώση της Σινώπης στα χέρια των Σελτζούκων (2 Νοεμβρίου 1214) και την αιχμαλωσία του τότε αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Αλεξίου Α' Μεγάλου Κομνηνού υπογράφηκε συνθήκη μεταξύ των δύο πλευρών, σύμφωνα με την οποία απελευθερώθηκε ο Αλέξιος Α' Μέγας Κομνηνός. Ωστόσο η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας έγινε φόρου υποτελής στο σουλτανάτο. Βλ. Arhweiler-Γλύκατζη, Ε., «Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Θ': Υστεροβυζαντινοί χρόνοι (1204-1453) (Αθήνα 1980), σελ. 325-336, ιδ. σελ. 326.
5. Ο Ανδρόνικος Α' δώρισε στη μονή της Παναγίας Χρυσοκεφάλου, μετά τη νίκη του κατά των στρατευμάτων του Σελτζούκου σουλτάνου, στήλη από πολύτιμες πέτρες, λάφυρο από τις μάχες του με τους Σελτζούκους. Βλ. Bryer, A. – Winfield, D., "The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos Ι", Dumbarton Oaks Studies 20 (Washington D.C. 1985), σελ. 239.