1. Εισαγωγικά
Τα έντεκα μαρμάρινα πορτρέτα μέσα σε μετάλλια (τύπος που ονομάζεται «εικών εν όπλοις» και συχνότερα imago clipeata) που παριστάνουν Έλληνες φιλοσόφους, ποιητές και στρατηγούς, έργα εξαιρετικής ποιότητας, ανακαλύφθηκαν το 1981-1982 κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών στην Αφροδισιάδα της Καρίας (σημ. Geyre στη νοτιοδυτική Τουρκία). Τα γλυπτά πορτρέτα χρονολογούνται στον 5ο αιώνα. Φιλοτεχνήθηκαν για να κοσμήσουν τη φιλοσοφική σχολή της πόλης και μαρτυρούν εμμέσως ότι η Αφροδισιάδα υπήρξε ενεργό πνευματικό κέντρο κατά την Ύστερη Αρχαιότητα. Δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο της δραστηριότητας του περίφημου εργαστηρίου γλυπτικής της Αφροδισιάδας και αποδεικνύουν ότι εξακολουθούσε να βρίσκεται σε ακμή και κατά την Υστερορωμαϊκή περίοδο, μεταξύ του 4ου και 6ου αιώνα.1 Τα πορτραίτα φυλάσσονται σημερα στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης.
2. Περιγραφή – Αξιολόγηση
Τα έντεκα πορτρέτα της Αφροδισιάδας ήταν τοποθετημένα σε τοίχους ή σε αψίδες. Βρέθηκαν αποκεφαλισμένα σε ένα χώρο μεταξύ του ρωμαϊκού ναού του Σεβαστείου, που ήταν αφιερωμένος στη λατρεία του αυτοκράτορα, και ενός κτηρίου με αψίδα. Κατά κανόνα οι γλυπτές προτομές σε μετάλλια δεν ήταν αυτόνομα έργα, αποτελούνταν λοιπόν από τρία βασικά μέρη: την προτομή, το μετάλλιο που την περιγράφει και το ορθογώνιο πλαίσιο που στερεωνόταν στον τοίχο του αρχιτεκτονήματος.2 Η προτομές είναι τοποθετημένες σε κυκλικά πλαίσια («ασπίδες») και οι ώμοι των μορφών είναι δουλεμένοι με την τεχνική του έξεργου αναγλύφου, ώστε να ξεπροβάλλουν από το πλαίσιο. Το κεφάλι είναι ολόγλυφο, με συγκεκριμένη κλίση, ώστε να είναι ορατό από το έδαφος. Η ασπίδα βρίσκεται στο κέντρο ενός ορθογώνιου βάθους. Το πλαίσιό της προβάλλει ελαφρά και σε κάποιες περιπτώσεις φέρει χαραγμένο το όνομα του εικονιζόμενου προσώπου. Στα πορτρέτα παριστάνονται ο Πυθαγόρας, ο Πίνδαρος, ο Αλκιβιάδης, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Σωκράτης, ο Αριστοτέλης και ο Απολλώνιος, ενώ υπάρχουν και ορισμένες αταύτιστες μορφές.
Ούτε από τον τύπο ή την τεχνική των γλυπτών ούτε από τις εγχάρακτες επιγραφές τεκμαίρεται μια ακριβής χρονολόγηση για τα πορτρέτα. Οι ομοιότητες στην απόδοση της κόμης, των οφθαλμών και της πτυχολογίας των ενδυμάτων με άλλα πορτρέτα από την Αφροδισιάδα που χρονολογούνται στο α΄ μισό του 5ου αιώνα υποδεικνύουν ανάλογη χρονολόγηση και για τα έντεκα πορτρέτα των φιλοσόφων.3
3. Η Αφροδισιάδα ως πολιτιστικό κέντρο
Τα μεγάλα κέντρα εκπαίδευσης του 4ου αιώνα ήταν η Αθήνα, η Αλεξάνδρεια, η Απάμεια, η Πέργαμος, η Έφεσος και οι Σάρδεις. Κατά τον 5ο αιώνα η Αλεξάνδρεια και η Αθήνα συνέχισαν να αποτελούν σημαντικά κέντρα πολιτισμού, ενώ παράλληλα στις γραπτές πηγές της περιόδου αναφέρεται και η Αφροδισιάδα, ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα παγανιστικής λατρείας κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, ως πνευματικό κέντρο. Προκειμένου για την Αφροδισιάδα, εξέχουσα προσωπικότητα θεωρείται ο φιλόσοφος Ασκληπιόδοτος, ένας από τους πλέον σημαντικούς φιλόσοφους του 5ου αιώνα στην Καρία. Ο Ασληπιόδοτος ίδρυσε σχολή, η οποία είλκυσε μαθητές από όλη την ανατολική Μεσόγειο και η φήμη της κατά τον 5ο αιώνα ανταγωνίστηκε τις σχολές της Περγάμου, των Σάρδεων και της Εφέσου.4
Η φιλοσοφική σχολή της Αφροδισιάδας θεωρείται ότι στεγαζόταν στο κτήριο με αψίδα, κοντά στο οποίο έχουν βρεθεί τα πορτρέτα των φιλοσόφων. Η ταύτιση προκύπτει με βάση χρονολογικά κριτήρια και λόγω της πολυτελούς διακόσμησης του κτηρίου.5 Πιθανώς η σχολή σταμάτησε να λειτουργεί μετά την έκδοση της νεαράς του έτους 529, του Ιουστινιανού Α΄ (527-565), με την οποία καταργήθηκαν οι φιλοσοφικές σχολές. Το γεγονός ότι οι προτομές εντοπίστηκαν αποκεφαλισμένες και εκτός του κτηρίου πρέπει να θεωρηθεί αποτέλεσμα βίαιης απομάκρυνσης και να συνδεθεί, ενδεχομένως, με το κλείσιμο της σχολής.
1. Floriani Squarciapino, M., “La scuola di Afrodisia (dopo 40 anni)”, Aphrodisias Papers 2 (JRA supplement, 1991), σελ. 123-126. 2. Smith, R.R.R., “Late Roman Philosopher Portraits from Aphrodisias”, The Journal of Roman Studies 80 (1990), σελ. 131. 3. Smith, R.R.R., “Late Roman Philosopher Portraits from Aphrodisias”, The Journal of Roman Studies 80 (1990), σελ. 131-150. Πρβλ. Inan, J. – Alföldi-Rosenbaum, E., Roman and Early Byzantine Portraits Sculpture in Asia Minor (London 1966), και Inan, J. – Alföldi-Rosenbaum, E., Römische und Frühbyzantinische Porträtplastik aus der Türkei. Neue Funde (Mainz 1979). 4. Fowden, G., “The Pagan Holy Man in Late Antique Society”, The Journal of Hellenic Studies 102 (1982), σελ. 33-59· Fowden, G., “The Platonist Philosopher and his Circle in Late Antiquity”, Φιλοσοφία 7 (1977), σελ. 359-383. 5. Smith, R.R.R., “Late Roman Philosophers”, Aphrodisias Papers 2, (JRA supplement, 1991), σελ. 144-158. |
|
|