1. Σταδιοδρομία
Την εποχή του Γρηγορίου Δ΄ η πολιτική και εκκλησιαστική ιστορία των ορθοδόξων κυριαρχούνταν από την παρουσία του Κυρίλλου Λουκάρεως. Ο Γρηγόριος, πρόσωπο άγνωστης καταγωγής, που γεννήθηκε μάλλον στο β' μισό του 16ου αιώνα, ήταν μητροπολίτης Αμασείας. Τον Απρίλιο του 1623 οι ιησουίτες μοναχοί και ο Γάλλος πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη πέτυχαν να ανατρέψουν το μεγάλο αντίπαλό τους Λούκαρι και να προωθήσουν στον πατριαρχικό θρόνο το Γρηγόριο, στις 17 του μηνός, καταβάλλοντας μεγάλο χρηματικό αντάλλαγμα στο μεγάλο βεζίρη. Όμως η ανάρρησή του θεωρήθηκε «ληστρική», δηλαδή αντικανονική, δεν έγινε αποδεκτή από την ιεραρχία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και δεν έτυχε της εγκρίσεως της Ιεράς Συνόδου. Τελικά ο Γρηγόριος Δ' παρέμεινε στο θρόνο μόλις δύο μήνες, αφού η Ιερά Σύνοδος στις 18 Ιουνίου 1623 προέβη στην καθαίρεσή του.1 Στη συνέχεια εξορίστηκε στη Ρόδο, όπου περιήλθε σε αφάνεια μέχρι το θάνατό του, ενδεχομένως στα μέσα του 17ου αιώνα.
2. Χαρακτηρισμός
Γνωστός και με την περιπαικτική προσωνυμία «ο Στραβοαμασείας», λόγω του ότι ήταν μονόφθαλμος, ο Γρηγόριος Δ' ήταν οπωσδήποτε φιλολατίνος και ενδεχομένως συνεργάτης των ιησουιτών στις ενέργειές τους εναντίον του Λουκάρεως. Όσες μαρτυρίες έχουν επιβιώσει διακρίνονται από εχθρικό πνεύμα απέναντί του και αναφέρουν ότι επρόκειτο για ασήμαντο άτομο. Από την αλληλογραφία του Γάλλου πρέσβη που αναμείχθηκε στην προώθηση του Γρηγορίου στην πατριαρχία φαίνεται ότι ο τελευταίος επιλέχθηκε μάλλον τυχαία και κυρίως επειδή αποτελούσε ένα πρόσωπο αδιάφορο.2
1. Για τις παραπάνω ημερομηνίες έναρξης και λήξης της πατριαρχικής θητείας του Γρηγορίου Δ' βλ. Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 4 (Αθήνα 1964) σελ. 736, βλ. λ. «Γρηγόριος ο Δ'» (Τ.Α. Γριτσόπουλος). Ο Γεδεών τοποθετεί την ανάρρηση του Γρηγορίου στον πατριαρχικό θρόνο ένα μήνα αργότερα, στις 17 Μαΐου 1623, βλ. Γεδεών, Μ., Πατριαρχικοί Πίνακες: Ειδήσεις Ιστορικαί Βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ’ του από Θεσσαλονίκης, 36-1884 (Κωνσταντινούπολις 1890) σελ. 552.
2. Hering, G., Οικουμενικό Πατριαρχείο και Ευρωπαϊκή Πολιτική, 1620-38 (Αθήνα 1992) σελ. 97-98.