1. Βιογραφικά στοιχεία
Δεν έχουμε ακριβείς πληροφορίες για την ημερομηνία γέννησης του Θεοφάνη, μπορούμε όμως με βάση άλλες χρονολογίες της ζωής του να την τοποθετήσουμε στις αρχές του 1ου αι. π.Χ. Γνωρίζουμε ότι ήταν γιος του Ιεροίτα και ότι καταγόταν από μια αριστοκρατική οικογένεια που είχε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της Μυτιλήνης. Ο Θεοφάνης αναβάθμισε το ρόλο αυτό, αφού συνέδεσε το όνομά του, αλλά και την πόλη του, με την πολιτική της Ρώμης.
Γύρω στο 56 π.Χ. υιοθέτησε τον Κορνήλιο Βάλβο, προστατευόμενο του Καίσαρα.1 Λίγα χρόνια αργότερα, μάλλον κατά την περίοδο που ο Πομπήιος ήταν σε δυσμένεια λόγω της ανόδου του Καίσαρα, απέκτησε και δικό του γιο από το γάμο του με την Αρχιδάμιδα, αγνώστων λοιπών στοιχείων.
Ο Θεοφάνης πέθανε γύρω στο 36 π.Χ. Πληροφορίες τόσο για το έργο του, όσο και για τη ζωή του παίρνουμε από το Στράβωνα, για τον οποίο το γεωγραφικό έργο του Θεοφάνη είχε αποτελέσει βασική πηγή. Περαιτέρω πληροφορίες μάς δίνουν ο Κικέρωνας, ο Βαλέριος Μάξιμος, η Historia Augusta και ο Πλούταρχος.2 Για την πολιτική του σταδιοδρομία και την αντιμετώπισή του από τους Μυτιληναίους μάς πληροφορούν και επιγραφές.3
2. Δράση
Το 67 π.Χ. οι Μυτιληναίοι έστειλαν το Θεοφάνη πρεσβευτή στον Πομπήιο. Από τότε οι δύο άνδρες συνδέθηκαν με στενή φιλία και ο Θεοφάνης τον ακολούθησε ως σύμβουλός του στην εκστρατεία του κατά του Μιθριδάτη ΣΤ΄ (120-63 π.Χ.) στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας και στον Πόντο. Στη συνέχεια τον συνόδευσε στην πορεία του προς τις νότιες περιοχές της Μικράς Ασίας. Η στενή σχέση του με τον Πομπήιο τον βοήθησε να εξασφαλίσει για την πόλη του καθεστώς ελευθερίας και αυτονομίας.
3. Έργο
Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Πομπηίου στη Μικρά Ασία και στη βόρεια Συρία, ο Θεοφάνης συνέγραψε σημαντικό έργο ιστορικής γεωγραφίας, με λεπτομερή περιγραφή της γεωμορφολογίας των περιοχών του Καυκάσου (ιδιαίτερα της Αρμενίας, του Ταύρου και του Αμανού), συνοδευόμενη από πληθώρα πληροφοριών για την εθνολογική σύσταση των περιοχών αυτών. Από το έργο, κυρίως μέσω του Στράβωνα, έχουν φτάσει έως εμάς οι περιγραφές του για τον Καύκασο και τους λαούς του, για τους ποταμούς Κύρο και Αράξη, για τον Ταύρο και τον Αντίταυρο και για τα ανώτερα τμήματα των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Από τις εθνολογικές πληροφορίες του σημαντικότερες είναι οι περιγραφές που δίνει για τους λαούς των Αλβανών (Albani) και των Ιβήρων (Iberi). Ταυτόχρονα, μιλώντας για την πορεία του Πομπηίου, δίνει σημαντικές πληροφορίες και για ιστορικά περιστατικά ή για την ιστορία πόλεων, όπως της Ευπατορίας. Εκτός από τις εξακριβωμένες ιστορικές πληροφορίες, ο Θεοφάνης μιλάει σε αρκετά σημεία του έργου του και για μυθολογικά περιστατικά ή μυθολογικούς κύκλους, όπως η έλευση των Αμαζόνων στην Τρωάδα, ο λαός των Γαργαρέων και η Αργοναυτική εκστρατεία. Το έργο του εκδόθηκε σχεδόν αμέσως μετά την εκστρατεία του Πομπηίου, δηλαδή το 59 π.Χ., και προκάλεσε αίσθηση τόσο στη γενέτειρά του, όσο και στη Ρώμη, όπως φαίνεται από τους λόγους του Κικέρωνα.
4. Αποτίμηση έργου από τους συγχρόνους του
Ο Θεοφάνης είχε τιμηθεί στη διάρκεια της ζωής του τόσο από τους Ρωμαίους, όσο και από τους συμπατριώτες του για τις πολλαπλές ευεργεσίες που τους είχε παράσχει. Το 62 π.Χ. τιμήθηκε από τον Πομπήιο με τη ρωμαϊκή πολιτεία και μετονομάστηκε σε Γ. Πομπήιο Θεοφάνη. Η γενέτειρά του Μυτιλήνη εξάλλου, σε ανταπόδοση της ελευθερίας που της χάρισε μεσολαβώντας στη Ρώμη, του απέδωσε θεϊκές τιμές.4 Για τη θεοποίησή του μας πληροφορεί ο Τάκιτος, αλλά και νομισματική πηγή με την επιγραφή «θεός» όπου εικονίζεται μαζί με την, επίσης θεοποιημένη, σύζυγό του Αρχιδάμιδα.5 Η ίδια η κοπή νομίσματος εξάλλου αποτελούσε μία από τις μεγαλύτερες τιμές που μπορούσε να αποδώσει πόλη προς πολίτη στην Αρχαιότητα. Ο γιος του Θεοφάνη διατήρησε την οικογενειακή φιλία με τη Ρώμη, αφού αναφέρεται ως ένας από τους στενούς φίλους του αυτοκράτορα Τιβερίου.
1. Βλ. σχετικά το λόγο του Κικέρωνα pro Balbo. 2. Στράβ. 11.2.2, 11.14.4, 11.5.1, 13.2.3· Cic., pro Arch. 24 (a. 62), Att. 2.5.1, 7.7.6, 9.1.3, pro Balbo 57 (a. 56)· Valerius Maximus 8.14.3· Historia Augusta 21.7.3· Πλούτ., Πομπ. 42.8, 76.6· Tac., Ann. A.VI. 18. 3. IG XII, 2.163b, EBD 150. Και σε νομισματικές πηγές βλ. Head, B.V., Historia Numorum. A Manual of Greek Numismatics 2 (Oxford 1911), αρ. 563. 4. Η Ρώμη είχε στερήσει την ελευθερία από τη Μυτιλήνη επειδή η τελευταία είχε παράσχει καταφύγιο στο Μιθριδάτη ΣΤ´ μετά την ήττα του από το ρωμαϊκό στρατό. Ο Θεοφάνης ξανάδωσε στους Μυτιληναίους την ελευθερία τους το 67 π.Χ., όπως μαρτυρεί η επιγραφή IG XII, 2.163b. 5. Tac., Ann. 6.18· Head, B.V., Historia Numorum. A Manual of Greek Numismatics 2 (Oxford 1911), αρ. 563· BMC, Aeolis, Troas, Lesbos etc., πίν. 39. |
|
|