1. Βιογραφικά στοιχεία

Ο Ιωάννης Καππαδόκης γεννήθηκε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας.¹ Έλαβε πολύ μικρή μόρφωση², αλλά σύντομα κατόρθωσε να ανέλθει στην ιεραρχία του βυζαντινού κράτους λόγω του εύστροφου μυαλού του³. Ο Ιωάννης Καππαδόκης διέθετε χαρισματικές ικανότητες αναφορικά με τις οικονομικές υποθέσεις. Οι ικανότητές του αυτές τον βοηθούσαν να δίνει λύσεις σε δυσεπίλυτες καταστάσεις. Ταυτόχρονα όμως περιγράφεται ο συχνά κακεντρεχής του χαρακτήρας σε σχέση με άτομα που δεν θεωρούσε συμμάχους του, καθώς και η συνήθειά τον να επικρατεί γενικά εις βάρος άλλων⁴. Έντονη επίσης ήταν η δεισιδαιμονία και οι προλήψεις του χαρακτήρα του, καθώς ο ίδιος πίστευε σε προφητείες οι οποίες προέβλεπαν την άνοδό του στον θρόνο (Προκόπιος, Περσικοί Πόλεμοι, Ι 25.8, 25.19, ΙΙ 30. 52-4. Ιωάννης Λυδός, ΙΙΙ 62).

2. Σταδιοδρομία

Στην αρχή της σταδιοδρομίας του διετέλεσε σκρινάριος στην υπηρεσία κάποιου Magister Militum, πιθανόν του μετέπειτα αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄ (527-565), ο οποίος μεταξύ του 520 και 527 κατείχε το αξίωμα του Magister Militum Praesentalis⁵. Από τη θέση αυτή προσέλκυσε την προσοχή του Ιουστινιανού Α' και, λόγω των απόψεών του σχετικά με την οικονομική κατάσταση της αυτοκρατορίας, διορίστηκε σε θέση με οικονομικές αρμοδιότητες, πιθανόν ως Numerarius⁶. Κατόπιν, διετέλεσε μέλος της Συγκλήτου και του απενεμήθη ο τίτλος του Illustris⁷.

Κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ της 20ής Φεβρουαρίου και της 30ής Απριλίου 531, διορίστηκε Έπαρχος Πραιτωρίων της Ανατολής (Praefectus Praetorio Orientis)⁸. Κατά τη διάρκεια της Στάσης του Νίκα (αρχές του 532), οι στασιαστές θεώρησαν τον Ιωάννη Καππαδόκη υπεύθυνο για μια σειρά αυστηρών οικονομικών μέτρων και ζήτησαν την απομάκρυνσή του, όπως και συνέβη⁹. Στις 18 Οκτωβρίου 532 ανέκτησε το αξίωμα του Επάρχου των Πραιτωρίων της Ανατολής¹⁰.

Την άνοιξη τον 533, ο Ιωάννης ήλθε σε διαφωνία με τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α' σχετικά με την επικείμενη τότε διεξαγωγή του πολέμου εναντίον των Βανδάλων, με το σκεπτικό ότι είχε χαρακτήρα ριψοκίνδυνο και οικονομικά ασύμφορο¹¹. Κατά τη διάρκεια του εν λόγω πολέμου προέβη σε δραστικές περικοπές εξόδων του στρατού, π.χ. διέταξε το ψωμί το οποίο προοριζόταν για τους στρατιώτες να ψήνεται στις πυρές δημοσίων λουτρών της Κωνσταντινούπολης, αλλά εξαιτίας κακής εκτέλεσης των διαταγών του, το εν λόγω εγχείρημα δεν στέφθηκε από επιτυχία με αποτέλεσμα πολλοί στρατιώτες να αρρωστήσουν από το μουχλιασμένο ψωμί. Το γεγονός κατέστη γνωστό στον Ιουστινιανό Α' από τον στρατηγό Βελισάριο, αλλά ο αυτοκράτορας δεν προέβη σε επιβολή κυρώσεων σε βάρος του Ιωάννη¹².

Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως Επάρχου Πραιτωρίων, ο Ιωάννης προέβη σε μια σειρά περαιτέρω οικονομικών και διοικητικών μεταρρυθμίσεων¹³. Επέτυχε την αύξηση των οικονομικών δικαιοδοσιών του, ενώ μέσα στα πλαίσια των επιλογών του, προτιμούσε να διορίζει ανθρώπους του στενού κύκλου του προκειμένου να επιτυγχάνει την ασφαλή και απρόσκοπτη εκτέλεση των αποφάσεών του, παραμερίζοντας πολλές φορές τους κρατικούς υπαλλήλους. Παράλληλα, μείωσε τις δικαστικές αρμοδιότητες του αξιώματός του¹⁴. Στον οικονομικό τομέα ο Ιωάννης Καππαδόκης, προκειμένου να καλύψει τα υπέρογκα έξοδα που απαιτούσε η υλοποίηση της φιλόδοξης πολιτικής του Ιουστινιανού Α', επεδίωξε την ενίσχυση των μέτρων για την πιο αποτελεσματική είσπραξη των φόρων, τον δραστικό περιορισμό των καταχρήσεων, καθώς και τη μείωση των κρατικών εξόδων. Περιέκοψε τα έξοδα του Cursus Publicus της Μικράς Ασίας¹⁵, ανέλαβε τον έλεγχο της προμήθειας καλαμποκιού στην Κωνσταντινούπολη, αρμοδιότητα την οποία είχε έως τότε ο Έπαρχος της πόλης. Για να ανταποκριθεί στα υπέρογκα έξοδα του κράτους, εφάρμοσε πολύ συχνά τη συνωνή, μέτρο το οποίο οδήγησε πολλούς φορολογούμενους στην οικονομική τους αποδυνάμωση¹⁶. Το 540/541 πιθανόν επισκέφθηκε προσωπικά τις ανατολικές επαρχίες. Ο Ιωάννης Καππαδόκης απέκτησε ισχυρή επιρροή επί του Ιουστινιανού Α' και προέβαινε σε λοιδωρίες εναντίον πολλών προσώπων μέσω των αυλοκολάκων που περιτριγύριζαν τον αυτοκράτορα¹⁷. Η συμπεριφορά του προς τους σκλάβους του ήταν σκληρή. Κατασκεύασε δεσμωτήριο μέσα στην κατοικία τον Επάρχου των Πραιτωρίων, όπου προέβαινε σε βασανιστήρια, συχνά θανατηφόρα, εναντίον διαφόρων ατόμων με σκοπό να τους αποσπάσει χρήματα¹⁸. Το υπόλοιπο της κατοικίας του είχε μετατραπεί σε πολυτελές ανάκτορο, όπου φιλοξενούντο πολλοί συνεργατές του. Eίχε κατασκευάσει νέα πολυτελή λουτρά, ενώ τα παλιά τα είχε μετατρέψει σε στάβλους¹⁹. Η προσωπική του φρουρά ξεπερνούσε τα χίλια άτομα²⁰. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι παραπάνω πληροφορίες προέρχονται από τους συγχρόνους του αλλά δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο να αποτελούν αποτέλεσμα πολιτικών διαφωνιών.

3. Η πτώση του Ιωάννη Καππαδόκη

Από την 1η Ιανουαρίου 535 κατείχε τα αξιώματα του Από Υπάτων και του Πατρικίου, και από το 538, περίπου, εκείνο του Υπάτου²¹. Σύμφωνα με τον Προκόπιο, το 540, μετά την επιστροφή του Βελισάριου στην Κωνσταντινούπολη, ο Ιωάννης Καππαδόκης κατηγόρησε, χωρίς αποτέλεσμα ωστόσο, τον Βελισάριο ότι συνωμότησε εναντίον του²².

Παράλληλα, ο Ιωάννης διέκειτο αρνητικά προς την αυτοκράτειρα Θεοδώρα, την οποία και συκοφαντούσε διαρκώς στον Ιουστινιανό Α', μη δίνοντας κανένα περιθώριο αντίδρασης σε εκείνη, εξαιτίας του υψηλού βαθμού εκτίμησης που έτρεφε ο Ιουστινιανός προς το πρόσωπό του. Το 541, η Θεοδώρα συνωμότησε εναντίον του Ιωάννη μαζί με τη σύζυγο του Βελισάριου, Αντωνίνα²³. Σύμφωνα με το σχέδιο της συνωμοσίας, η Αντωνίνα προσέγγισε τον Ιωάννη για να τον πείσει να οργανώσουν δήθεν μαζί κίνημα εναντίον τον Ιουστινιανού. Ο Ιωάννης συνάντησε την Αντωνίνα στις Ρουφινιανές, αλλά ο Ναρσής και ο Μάρκελλος, οι οποίοι είχαν ήδη συνεννοηθεί με την Αντωνίνα και παρακολουθούσαν την συνάντηση, του επιτέθηκαν. Ο Ιωάννης διέφυγε μαζί με την σωματοφυλακή του, αλλά τον Μάιο του 541 στερήθηκε το αξίωμα του Επάρχου των Πραιτωρίων²⁴.

Αμέσως μετά την έκπτωση από το αξίωμά του, ο Ιωάννης μεταφέρθηκε στην Αρτάκη της Κυζίκου, όπου ακούσια χειροτονήθηκε ιερέας. Η περιουσία του αρχικά κατασχέθηκε, αλλά στην συνέχεια ο Ιουστινιανός Α' του επέστρεψε ένα σημαντικό τμήμα της. Τον Αύγουστο του 541 ο Ιωάννης κατηγορήθηκε για συμμετοχή στο φόνο του επισκόπου Κυζίκου Ευσεβίου²⁵. Φυλακίσθηκε και βασανίστηκε και, αν και δεν αποδείχθηκε την ενοχή του, εξορίσθηκε στην Αντινόη της Αιγύπτου, ενώ οι αρχές προέβησαν για μια ακόμη φορά στην κατάσχεση της περιουσίας του. Καθ' οδόν προς την Αίγυπτο ήταν αναγκασμένος να ζητιανεύει σε κάθε λιμάνι προκειμένου να εξασφαλίζει τα προς το ζην²⁶. Κατά την διάρκεια της παραμονής του στην Αίγυπτο διατήρησε τις φιλοδοξίες του για επάνοδο στην εξουσία, καθώς κατηγόρησε πολίτες της Αλεξάνδρειας ότι όφειλαν χρήματα στο κράτος. Το 545, η Θεοδώρα επιχείρησε εκ νέου να κατηγορήσει τον Ιωάννη, και? αυτή την φορά για το φόνο του Ευσέβιου ποιανού? του προηγούμενου?, αλλά χωρίς επιτυχία²⁷. Το 548, μετά το θάνατο της Θεοδώρας, ο Ιουστινιανός ανακάλεσε τον Ιωάννη στην Κωνσταντινούπολη, αλλά ο τελευταίος διατήρησε την ιδιότητα του ιερέα, χωρίς να ανακτήσει ποτέ ξανά το παλαιό του αξίωμα.