1. Γέννηση – Οικογένεια
Η ζωή και τα επιτεύγματα του Ιουλίου Καίσαρα μπορούν να γίνουν κατανοητά μόνο σε συνδυασμό με τις αλλαγές στη δομή του ρωμαϊκού κόσμου εκείνη την εποχή που η ρωμαϊκή δημοκρατία προσπαθούσε να επιβιώσει, για να δώσει έπειτα από λίγο καιρό τη θέση της στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι στρατιωτικές και πολιτικές ενέργειές του ήταν τα αποτελέσματα ή οι αιτίες των πράξεων πολλών σπουδαίων συγχρόνων του, όπως ο Μάριος,1 ο Σύλλας, ο Κικέρωνας, ο Πομπήιος, ο Κάτωνας ο Νεότερος,2 ο Βρούτος, ο Μάρκος Αντώνιος και ο Οκταβιανός Αύγουστος.
Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας γεννήθηκε το 100 π.Χ. Οι γονείς του, η Αυρήλια και ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας, ήταν Ρωμαίοι ευγενείς (πατρίκιοι), αλλά όχι ιδιαίτερα πλούσιοι. Θεωρούσαν ότι κατάγονταν από τους βασιλείς της Άλβα Λόγκα, τον Αινεία και –κατά συνέπεια– τη θεά Αφροδίτη.3 Αν και ο πατέρας του δεν έγινε ποτέ ύπατος, ο Ιούλιος Καίσαρας βρέθηκε από νωρίς στο κέντρο των πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων της εποχής και υπήρξε από τις προσωπικότητες που σημάδεψαν τη ρωμαϊκή ιστορία.
2. Δράση στη Μικρά Ασία
Ο Ιούλιος Καίσαρας φαίνεται να ξεκίνησε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία στη Μικρά Ασία. Έλαβε μέρος σε στρατιωτικές επιχειρήσεις και διέπρεψε (περ. 83-78 π.Χ.). Παρασημοφορήθηκε επειδή έσωσε τη ζωή ενός πολίτη σε μια μάχη. Ολοκλήρωσε ακόμη με επιτυχία μια αποστολή πείθοντας το Νικομήδη Δ΄, βασιλιά της Βιθυνίας, να δώσει στόλο στους Ρωμαίους.
Αφού εδραίωσε την Κλεοπάτρα Ζ΄4 στο θρόνο της Αιγύπτου με τη βοήθεια του Δομιτίου Κλαβινίου, ο οποίος φαίνεται ότι ήταν επικεφαλής των ρωμαϊκών στρατευμάτων στην περιοχή του Πόντου και του είχε στείλει την 35η και 38η λεγεώνα, ο Καίσαρας επέστρεψε στη Μικρά Ασία (αρχές 47 π.Χ.). Προκειμένου να αντιμετωπίσει τις επεκτατικές διαθέσεις του Φαρνάκη Β΄, αναγκάστηκε να δημιουργήσει τη λεγόμενη ποντική λεγεώνα,5 η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στον πόλεμο εναντίον του Φαρνάκη.6 Σε μια σύντομη και αποφασιστική μάχη στα Ζήλα ο Καίσαρας νίκησε εύκολα το στρατό του Φαρνάκη. Σε αυτή τη μάχη είπε και την παροιμιώδη φράση «Ήλθον, είδον, ενίκησα» (Veni, vidi, vici).7 Γύρισε στην Ιταλία το Σεπτέμβριο του 47 π.Χ.
3. Δράση εκτός Μικράς Ασίας
Ο Ιούλιος Καίσαρας είχε συνεχή δράση στην πολιτική ζωή της Ρώμης. Έγινε αρχιερέας (73 π.Χ.), στρατιωτικός δήμαρχος (72 π.Χ.), ταμίας (69, 67 π.Χ.), μέγας αρχιερέας (63 π.Χ.), στρατηγός (62 π.Χ.), ύπατος (59, 48, 46, 45, 44 π.Χ.) και δικτάτορας (49, 48, 46,8 45 π.Χ., διά βίου δικτάτορας 44 π.Χ.). Υπήρξε ιδιαίτερα αγαπητός στον κόσμο όταν ήταν αγορανόμος-αστυνόμος και επιμελητής της Αππίας οδού (65 π.Χ.), καθώς και όταν υποστήριξε τον Κατιλίνα στην πρότασή του για γενική διαγραφή των δανείων (65 π.Χ.).
Όταν ανέλαβε στρατηγός (62 π.Χ.), πολλοί συγκλητικοί είδαν σε αυτόν έναν επικίνδυνα φιλόδοξο άνδρα. Ως αντιστράτηγος κατόπιν της Απώτερης Ισπανίας, έκανε επιθέσεις εναντίον μεμονωμένων φυλών (61-μέσα 60 π.Χ.) και με τα λάφυρα που συγκέντρωσε μπόρεσε να ξεπληρώσει τους δανειστές του. Η σύγκλητος ωστόσο, που τον φοβόταν, δεν του επέτρεψε να οργανώσει θριαμβευτική πομπή μετά τη στρατηγία του στην Ισπανία (60 π.Χ.) και προσπάθησε να τον εμποδίσει να γίνει ύπατος, χωρίς όμως μεγάλη επιτυχία. Τα γεγονότα μεταξύ του 60 και του 58 π.Χ. που σχετίζονται με τις υποψηφιότητες και την εκλογή των υπάτων οδηγούν στη σύναψη της επονομαζόμενης Πρώτης Τριανδρίας, η οποία αποτελούνταν από τον Ιούλιο Καίσαρα, τον Πομπήιο και τον Κράσσο και διαλύθηκε γύρω στο 52 π.Χ. Πριν από τη διάλυσή της όμως απέφερε στον Καίσαρα τις επαρχίες της Ιλλυρίας, της Εγγύτερης και της πέρα των Άλπεων Γαλατίας.
Κυρίως όμως ο Καίσαρας έχει συνδεθεί με τους Γαλατικούς (58-47 π.Χ.) και τους Εμφύλιους πολέμους (49-46 π.Χ.).9 Στους πρώτους ανέδειξε τις στρατηγικές και στρατιωτικές του ικανότητες, ενώ με τους δεύτερους οδήγησε στη σταδιακή μετεξέλιξη του ρωμαϊκού κράτους από δημοκρατία σε αυτοκρατορία.
Ο Ιούλιος Καίσαρας αξιοποίησε προς όφελος της πολιτικής και στρατιωτικής του σταδιοδρομίας το γάμο της θείας του Ιουλίας με το Γάιο Μάριο.10 Ο ίδιος έκανε τρεις γάμους προκειμένου να διασφαλίσει πολιτικές συμμαχίες, με την Κορνήλια (82 π.Χ.), κόρη του Κίννα,11 με την Πομπηία (65 π.Χ.),12 εγγονή του Σύλλα, και με την Καλπουρνία, κόρη του Καλπουρνίου Πίσωνα (περ. 59/58 π.Χ.). Η σχέση του με τη βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα Ζ΄ αποτελεί πηγή έμπνευσης για πλήθος καλλιτέχνες έως τις ημέρες μας.
Δε φαίνεται να σχεδίαζε ριζοσπαστικές οικονομικές, κοινωνικές ή πολιτειακές αλλαγές. Όμως οι ενέργειές του είχαν αποτέλεσμα να αυξηθεί ο αριθμός των συγκλητικών και των ιερέων και να δημιουργηθούν νέες οικογένειες Ρωμαίων ευγενών. Ο ίδιος ίδρυσε πολλές αποικίες, στις οποίες εγκαταστάθηκαν κυρίως απόμαχοι στρατιωτικοί και άνθρωποι των κατώτερων κοινωνικών και οικονομικών τάξεων.
4. Θάνατος
Μια μεγάλη συνωμοσία, στην οποία έλαβαν μέρος ακόμα και φιλικά του πρόσωπα, οδήγησε στη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα, στις 15 Μαρτίου 44 π.Χ. Λέγεται πως καθώς ξεψυχούσε είπε στα ελληνικά: «Και εσύ, τέκνον Βρούτε;». Οι τιμές, οι εξουσίες και η ίδια η προσωπικότητά του είχαν δημιουργήσει έντονα εχθρικά συναισθήματα εναντίον του. Ένας από τους λόγους που οδήγησαν στη συνωμοσία πιθανόν να ήταν η μεγάλη εκστρατεία που σχεδίαζε στην Παρθία και για την οποία θα αναχωρούσε στις 18 Μαρτίου. Στο παρελθόν η απουσία του είχε δημιουργήσει προβλήματα στην πολιτική ζωή της Ρώμης και ήταν αναμενόμενο πως αυτά θα ήταν ακόμη μεγαλύτερα τώρα που είχε συγκεντρώσει τόση δύναμη.
Η εμφάνιση ενός κομήτη στον ουρανό της Ρώμης λίγο μετά το θάνατό του ερμηνεύτηκε ως ένδειξη της αναγνώρισης του μεγαλείου του από τους θεούς. Σύντομα, και για πρώτη φορά στη ρωμαϊκή ιστορία, ένας θνητός θεοποιήθηκε.13 Η θεοποίησή του φαίνεται ότι έθεσε τις βάσεις για την αυτοκρατορική λατρεία. Ο Οκταβιανός Αύγουστος προώθησε τη λατρεία του θεοποιημένου πατέρα του. Στη Μικρά Ασία ναοί του Ιουλίου Καίσαρα και της Ρώμης βρίσκονται στην Έφεσο, στην Αλεξάνδρεια Τρωάδα και στη Νίκαια.14
5. Άλλες πληροφορίες – Αποτίμηση
Ο Καίσαρας φαίνεται ότι ήταν σπουδαίος ρήτορας και υιοθέτησε τη χρήση καθημερινών λέξεων και εκφράσεων στους λόγους του.15 Έγραψε τα απομνημονεύματά του από τους Γαλατικούς και τους Ισπανικούς πολέμους, από τον Εμφύλιο πόλεμο των Ρωμαίων καθώς και από τις εκστρατείες στην Αλεξάνδρεια της Αφρικής. Η θεοποίηση και οι διάφοροι θρύλοι γύρω από το άτομό του δημιούργησαν δυσκολίες στο να κατανοηθεί ως άνθρωπος, ως πολιτικός και ως στρατιωτικός. Τα σωζόμενα αγάλματα, οι προτομές και τα νομίσματα δίνουν συχνά αντιφατικές πληροφορίες.
Θεωρείται ο πιο γνωστός Ρωμαίος στην ιστορία. Το όνομά του χρησιμοποιήθηκε ως αυτοκρατορικός τίτλος από την εποχή του Οκταβιανού Αυγούστου έως τον 20ό αιώνα, όπως για παράδειγμα ο γερμανικός τίτλος Kaiser. Έως το τέλος του 19ου αιώνα θεωρούνταν το σύμβολο των σύγχρονων μοναρχιών, ενώ αρκετοί σύγχρονοι ιστορικοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την προσωπικότητα και την εποχή στην οποία έζησε βρίσκοντας αναλογίες με τον 20ό αιώνα.
1. Γάιος Μάριος (157-86 π.Χ.): Σημαντικός Ρωμαίος στρατιωτικός και πολιτικός κατά την περίοδο της ρωμαϊκής δημοκρατίας. Αναδιοργάνωσε το ρωμαϊκό στρατό, αλλά δε φαίνεται να προγραμμάτιζε πολιτειακές αλλαγές. Πολέμησε στην Απώτερη Ισπανία, στην Αφρική, στη Γερμανία. 2. Κάτωνας ο Νεότερος (95-46 π.Χ.): Ρωμαίος στρατιωτικός και πολιτικός, διάσημος για την ακεραιότητά του. Πολέμησε στην Κύπρο και τη Σικελία. Κατά τη διάρκεια του Εμφύλιου πολέμου τάχθηκε με το μέρος του Πομπηίου. Μετά τη μάχη στη Θάσο (Απρίλιος 46 π.Χ.) προτίμησε να αυτοκτονήσει παρά να δεχτεί τη συγχώρεση από τον Ιούλιο Καίσαρα. 4. Κλεοπάτρα Ζ΄ (69-30 π.Χ.): Η τελευταία βασίλισσα της δυναστείας των Πτολεμαίων. Χρησιμοποίησε την προσωπική γοητεία, την εξυπνάδα και τις σχέσεις της με προσωπικότητες της εποχής (Ιούλιος Καίσαρας, Μάρκος Αντώνιος), για να αυξήσει τη δύναμη του βασιλείου της. Αυτοκτόνησε, αφήνοντας να τη δαγκώσει μια οχιά, λίγο μετά την κατάληψη της Αλεξάνδρειας από τον Οκταβιανό Αύγουστο. Οι θρύλοι που δημιουργήθηκαν γύρω από το χαρακτήρα, την προσωπικότητα και την (αμφίβολη) ομορφιά της φαίνεται να είναι δυνατότεροι από την ιστορική πραγματικότητα. 5. Αν και ο Πόντος ήταν ήδη μέρος της ρωμαϊκής επικράτειας, το 47 π.Χ., δεν υπήρχε ακόμη έντονη ρωμαϊκή αποικιακή δραστηριότητα. Ασυνήθιστο για τα δεδομένα του ρωμαϊκού στρατού, η συγκεκριμένη λεγεώνα δεν οριζόταν με αριθμό. Αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι οι στρατευμένοι δεν ήταν Ρωμαίοι πολίτες, αλλά ντόπιοι, δηλαδή άτομα με ελληνική και περσική –ανατολίτικη– καταγωγή και ταυτότητα. Parker, H.M.D., The Roman Legions (Oxford 1928), σελ. 57, 63, 68-69. Για την πορεία της ποντικής λεγεώνας βλ.: Pliny, Ep. 10.21· IGR ΙΙΙ 1396, 1411· Ritterling, E., “Military Forces in the Senatorial Provinces”, JRS 17 (1927), σελ. 28-32, ιδ. 28. 6. Caes., Bell. Alex. 34.40, 40.77. 7. Suet., Iul. 37· Perrot, G., “Le campagne de César contre Pharnace”, CRAI 7 (1871), σελ. 312-328. 9. Βλ. ενδεικτικά: Livingston, Α. (ed.), Caesar. The Gallic War books I-VII (New York 1909)· Handford, S.A. (ed.), Caesar. The Conquest of Gaul (London 1982)· Gardner, J.F. (ed.), Caesar. The Civil Wars (London 1988)· App., Bell. Civ. XII-XVII. 10. Στην κηδεία της θείας του Ιουλίας και της Κορνηλίας (69 π.Χ.), ο Ιούλιος Καίσαρας επέδειξε τη ρητορική του ικανότητα τονίζοντας τη σπουδαία καταγωγή της οικογένειάς του και υποδηλώνοντας τα πολιτικά του πιστεύω (Suet., Iul. 6.1). 11. Από την Κορνήλια απέκτησε το μόνο νόμιμο παιδί του, την Ιουλία. Όταν ο Σύλλας έγινε δικτάτορας, τον διέταξε να τη χωρίσει, αλλά αυτός αρνήθηκε και ο Σύλλας τον θεώρησε ανοιχτά εχθρό του. 12. Το Δεκέμβριο του 62 π.Χ., ο Π. Κλαύδιος Πούλχερ (P. Clodius Pulcher) κατηγορήθηκε ότι παραβίασε τις γυναικείες λατρευτικές εκδηλώσεις προς τιμή της Καλής Θεάς (Bona Dea), προκειμένου να συναντήσει τη σύζυγο του Ιουλίου Καίσαρα, την Πομπηία. Ο Καίσαρας υποστήριξε την αθωότητα του Πούλχερ αλλά χώρισε από τη γυναίκα του, γιατί «Η γυναίκα του Καίσαρα δε φτάνει να είναι (αθώα), πρέπει και να φαίνεται (άμεμπτη)». 13. Είναι πιθανό ο Ιoύλιος Καίσαρας να είχε θεοποιηθεί όταν ζούσε ακόμα, λίγο καιρό πριν από τη δολοφονία του (Cic., Phil. 2.110). 14. I. Ephesos VI 2.4324· Syll. 760· Δίων Κ. 51.20.6· Weinstock, S., Divus Julius (Oxford 1971), ιδ. σελ. 402-405· Price, S.R.F., Rituals and Power. The Roman Imperial Cult in Asia Minor (Cambridge – New York – London 1984), σελ. 254, 266. 15. Gell., NA 1.10.4· Cic., Brut. 262. |
|
|