1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Κάσσανδρος γεννήθηκε πριν από το 353 π.Χ. και ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της Μακεδονίας. Ο πατέρας του Αντίπατρος (397-319 π.Χ.) υπήρξε επιμελητής του κράτους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Κάσσανδρος παντρεύτηκε τη Θεσσαλονίκη, ετεροθαλή αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ οι αδελφές του Φίλα, Νίκαια και Ευρυδίκη ήταν σύζυγοι ορισμένων από τους Διαδόχους. Απέκτησε τρεις γιους που τον διαδέχτηκαν στο βασιλικό θρόνο, το Φίλιππο Δ΄, τον Αντίπατρο B΄ και τον Αλέξανδρο Ε΄.1
Ο Κάσσανδρος πιθανότατα δε συμμετείχε στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου στη Μικρά Ασία. Κατά την επίσκεψή του στη Βαβυλώνα το 324 π.Χ. η αντίδρασή του στην εικόνα των Περσών που προσκυνούσαν τον Αλέξανδρο προκάλεσε ρήξη στις σχέσεις των δύο ανδρών και έδωσε αφορμή για τη φήμη ότι αυτός και ο αδελφός του Ιόλαος δηλητηρίασαν τον Αλέξανδρο.2 Μετά το θάνατο του τελευταίου το 323 π.Χ. ο Κάσσανδρος ανέλαβε τη διοίκηση του σώματος των υπασπιστών.3 Στη συνδιάσκεψη του Τριπαραδείσου, διορίστηκε από τον Αντίπατρο χιλίαρχος4 του ιππικού του Αντιγόνου Α΄ Μονοφθάλμου, θέση που διατήρησε και μετά το θάνατο του πατέρα του.
Όταν ξέσπασε ο Β΄ πόλεμος των Διαδόχων (319-315 π.Χ.), δυσαρεστημένος επειδή ο πατέρας του είχε ορίσει προστάτη των βασιλέων5 τον Πολυπέρχοντα, συμμάχησε με τον Αντίγονο και τον Πτολεμαίο, εναντίον του Πολυπέρχοντος και της Ολυμπιάδας, μητέρας του Αλεξάνδρου. To 317 π.Χ. κατέλαβε την Αθήνα, όπου όρισε τύραννο το Δημήτριο Φαληρέα, και έγινε επιμελητής του κράτους του Αλεξάνδρου6 και αρχηγός του μακεδονικού στρατού με τη βοήθεια της Ευρυδίκης, συζύγου του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου Αρριδαίου. Το ίδιο έτος όμως η εξουσία του ανατράπηκε προσωρινά μετά την εισβολή της Ολυμπιάδας στη χώρα και τη δολοφονία του βασιλικού ζεύγους.7 Μετά την κατίσχυσή του το 316 π.Χ., η Ολυμπιάδα θανατώθηκε, ενώ η σύζυγος του Αλεξάνδρου Ρωξάνη μαζί με το γιο της και διάδοχο του μακεδονικού θρόνου Αλέξανδρο Δ΄ τέθηκαν υπό περιορισμό.
Στο πλαίσιο των επιχειρήσεων στη Μικρά Ασία ο Κάσσανδρος φαίνεται ότι έστειλε στρατό στην Καππαδοκία. Ως ανταμοιβή για τη στρατιωτική του υποστήριξη ζήτησε το 315 π.Χ. από τον Αντίγονο την Καππαδοκία και πιθανόν τη Λυκία. Η άρνηση του Αντιγόνου να ικανοποιήσει τόσο το δικό του αίτημα όσο και εκείνα των άλλων Διαδόχων οδήγησε στο συνασπισμό του Κασσάνδρου και των υπολοίπων εναντίον του και στον Γ΄ πόλεμο των Διαδόχων (314-311 π.Χ.). Ο Κάσσανδρος έστειλε τότε ένα στρατιωτικό σώμα στη Μικρά Ασία για να υποστηρίξει το σατράπη της Καρίας Άσανδρο και να αποτρέψει ενδεχόμενη επίθεση του Αντιγόνου στη Μακεδονία, σύντομα όμως έχασε τις περισσότερες κτήσεις του στην περιοχή.
Μια προσπάθεια σύναψης χωριστής ειρήνης με τον Αντίγονο δεν ευοδώθηκε. Με τη συνθήκη ειρήνης του 311 π.Χ. διορίστηκε στρατηγός της Ευρώπης, έως ότου ο Αλέξανδρος Δ΄ ενηλικιωνόταν και αναλάμβανε την ηγεσία της αυτοκρατορίας. Η απόφαση αυτή, που θα οδηγούσε στη μελλοντική περιθωριοποίησή του, οδήγησε τον Κάσσανδρο στη δολοφονία του διαδόχου και της μητέρας του το 310 π.Χ. Η συνθήκη προέβλεπε πιθανότατα και την εκχώρηση στον Κάσσανδρο μιας περιοχής της Καρίας, στην οποία άσκησε μάλλον την εξουσία ως αυτόνομος δυνάστης ο πρώην στρατηγός του Ευπόλεμος. Με αυτό τον τρόπο ο Κάσσανδρος απέκτησε στη νότια Μικρά Ασία ένα εφαλτήριο για μελλοντικές επιχειρήσεις εναντίον του Αντιγόνου.8
Το 307 π.Χ. η πολεμική αντιπαράθεση ανάμεσα στον Κάσσανδρο και τους Αντιγονίδες συνεχίστηκε με την εκστρατεία του Δημητρίου Πολιορκητή στην Ελλάδα. Ο Δημήτριος απελευθέρωσε την Αθήνα και σταδιακά περιόρισε την εξουσία του Κασσάνδρου, αφήνοντάς του μόνο τη Μακεδονία. Το 304 π.Χ. ο Κάσσανδρος πήρε τον τίτλο του βασιλιά της Μακεδονίας.9 Το 302 π.Χ., για αντιπερισπασμό στη δράση του Δημητρίου στην Ελλάδα, ανανέωσε τη συμμαχία του με τους υπόλοιπους Διαδόχους εναντίον των Αντιγονιδών, ενέργεια που είχε αποτέλεσμα τον Δ΄ πόλεμο των Διαδόχων (302-301 π.Χ.). Μετά την ήττα του Αντιγόνου στη μάχη της Ιψού το 301 π.Χ. ο Κάσσανδρος επέβαλε την εκχώρηση της Κιλικίας και πιθανόν της Καρίας στον αδελφό του Πλείσταρχο. Η κυριαρχία του Πλειστάρχου στην Κιλικία υπήρξε σύντομη, καθώς το 298 π.Χ. η περιοχή κυριεύτηκε από το Δημήτριο Πολιορκητή. Μάταια ο Πλείσταρχος στράφηκε στον αδελφό του για βοήθεια: το 298/297 π.Χ. ο Κάσσανδρος πέθανε.10
2. Αποτίμηση – Κρίσεις
Ο Κάσσανδρος ανοικοδόμησε τη Θήβα και ίδρυσε στη Μακεδονία την Κασσάνδρεια και τη Θεσσαλονίκη, στην οποία έδωσε το όνομα της γυναίκας του. Ήταν θαυμαστής του Ομήρου, γι’ αυτό και ο μεταγενέστερος συγγραφέας Καρύστιος ο Περγαμηνός11 τον αποκαλεί «φιλόμηρο», και υπήρξε φίλος των φιλοσόφων της περιπατητικής σχολής Δημητρίου Φαληρέως και Θεοφράστου.
Οι αρχαίες πηγές παρουσιάζουν τον Κάσσανδρο ως σκληρό, αδίστακτο και τυραννικό μονάρχη, κυρίως επειδή δολοφόνησε μέλη της βασιλικής οικογένειας. Την αρνητική εικόνα της αρχαίας παράδοσης υιοθέτησαν εν μέρει και οι νεότεροι μελετητές, κυρίαρχη όμως φαίνεται μια τάση της έρευνας να αποκαταστήσει την υστεροφημία του και να αναβαθμίσει το ρόλο του στις πολιτικές εξελίξεις μετά το 319 π.Χ. Σύμφωνα με αυτή, η φιλοδοξία και η έλλειψη ηθικών αναστολών που τον διέκριναν ήταν κοινή στους Διαδόχους, επομένως δεν ήταν ούτε καλύτερος αλλά ούτε και χειρότερος από εκείνους. Παράλληλα προβάλλονται οι πολιτικές και διπλωματικές του ικανότητες και υπογραμμίζεται η στρατηγική του ιδιοφυΐα, με την οποία συσπείρωνε τους άλλους Διαδόχους σε συνασπισμούς εναντίον του εκάστοτε αντιπάλου του, αντισταθμίζοντας με αυτό τον τρόπο την έλλειψη δικού του στρατού.
Στόχοι γενικά της πολιτικής του ήταν ο έλεγχος της Μακεδονίας και κατ’ επέκταση της Ελλάδας, καθώς και η αποτροπή κάθε προσπάθειας επανένωσης της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου. Για την εδραίωση της κυριαρχίας του στην Ελλάδα υποστήριζε ολιγαρχικά καθεστώτα και εγκαθιστούσε φρουρές στις πόλεις, μολονότι είχε αναγνωρίσει, όπως και οι άλλοι Διάδοχοι, την αυτονομία τους. Η δράση του στη Μικρά Ασία αποσκοπούσε κυρίως στη δημιουργία προγεφυρωμάτων, τα οποία είχαν αμυντικό χαρακτήρα και εξυπηρετούσαν την αντιμετώπιση ενδεχόμενων εχθρικών επιχειρήσεων εναντίον της Μακεδονίας.12
1. Adams, W.L., Cassander, Macedonia, and the policy of Coalition, 323-301 B.C. (Ann Arbor 1984), σελ. 41 κ.ε.· Seibert, J., Historische Beiträge zu den dynastischen Verbindungen in hellenistischer Zeit (Historia Einzelschriften 10, Wiesbaden 1967), σελ. 11 κ.ε., 21 κ.ε. 2. Σύμφωνα με το Διόδωρο (17.17.4), ο Κάσσανδρος στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου ήταν επικεφαλής σώματος πεζικού 900 Θρακών και Παιόνων. Μια μερίδα ερευνητών αμφισβητεί τη μαρτυρία, βλ. Buraselis, K., Das hellenistische Makedonien und die Ägäis. Forschungen zur Politik des Kassandros und der drei ersten Antigoniden (Antigonos Monophthalmos, Demetrios Poliorketes und Antigonos Gonatas) im ägäischen Meer und im Westkleinasien (Münchner Beiträge zur Papyrusforschung und Antiken Rechtsgeschichte 73, München 1982), σελ. 4, σημ. 1. Την άποψη ότι συμμετείχε στην εκστρατεία την υποστηρίζει ο Adams, W.L., “Cassander and the Crossing of the Hellespont”, AncW 2 (1979), σελ. 111 κ.ε. Για τα γεγονότα της περιόδου βλ. Adams, W.L., Cassander, Macedonia, and the policy of Coalition, 323-301 B.C. (Ann Arbor 1984), σελ. 44 κ.ε. Για τη φήμη ότι ο Κάσσανδρος δολοφόνησε τον Αλέξανδρο βλ. Engels, D., “A Note on Alexander’s Death”, CP 73 (1978), σελ. 224 κ.ε.· Bosworth, A.B., “The Death of Alexander the Great: Rumor and Propaganda”, CQ 21 (1971), σελ. 112 κ.ε. 5. Οι απόψεις για τις αρμοδιότητες του προστάτη των βασιλέων ποικίλλουν. Σύμφωνα με αυτές, καθήκον του ήταν η διοίκηση της αυτοκρατορίας, πιθανόν σε συνδυασμό με την εποπτεία των οικονομικών, ή η κηδεμονία του πνευματικά καθυστερημένου βασιλιά Φιλίππου Αρριδαίου, ετεροθαλή αδερφού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έχει επίσης υποστηριχθεί ότι ήταν ένα είδος βασιλικού συμβούλου ή ότι έργο του ήταν η διοίκηση των βασιλικών υποθέσεων ή η διαχείριση των βασιλικών συμβόλων ή η προστασία των βασιλικών δικαιωμάτων. Ενδεχομένως είχε το ανώτατο αξίωμα στην αυτοκρατορία, όχι όμως και τη μεγαλύτερη δύναμη. Διάσταση απόψεων επίσης επικρατεί αν οι αρμοδιότητές του αυτές περιορίζονταν στη Μακεδονία ή αν εκτείνονταν και στην Ασία. 6. Αξιωματούχος υπεύθυνος για τη διοίκηση του κράτους του Αλεξάνδρου. 7. Adams, W.L., Cassander, Macedonia, and the policy of Coalition, 323-301 B.C. (Ann Arbor 1984), σελ. 73 κ.ε. Ο Κάσσανδρος κήδεψε την Ευρυδίκη και το Φίλιππο Αρριδαίο με μεγαλοπρέπεια, βλ. Borza, N., “The Royal Macedonian Tombs and the Paraphernalia of Alexander the Great”, Phoenix 41 (1987), σελ. 105 κ.ε. 8. Buraselis, K., Das hellenistische Makedonien und die Ägäis. Forschungen zur Politik des Kassandros und der drei ersten Antigoniden (Antigonos Monophthalmos, Demetrios Poliorketes und Antigonos Gonatas) im ägäischen Meer und im Westkleinasien (Münchner Beiträge zur Papyrusforschung und Antiken Rechtsgeschichte 73, München 1982), σελ. 5 κ.ε.· DNP 1 (1996), σελ. 318 κ.ε., βλ. λ. “Kassandros” (E. Badian)· Dryer, B., “Zum Ersten Diadochenkrieg. Der Göteborger Arrian-Palimpsest (ms Graec 1)”, ZPE 125 (1999), σελ. 39 κ.ε. 9. Βασιλικός τίτλος: SIG³, 332· Adams, W.L., Cassander, Macedonia, and the policy of Coalition, 323-301 B.C. (Ann Arbor 1984), σελ. 153 κ.ε. 10. Buraselis, K., Das hellenistische Makedonien und die Ägäis. Forschungen zur Politik des Kassandros und der drei ersten Antigoniden (Antigonos Monophthalmos, Demetrios Poliorketes und Antigonos Gonatas) im ägäischen Meer und im Westkleinasien (Münchner Beiträge zur Papyrusforschung und Antiken Rechtsgeschichte 73, München 1982), σελ. 22 κ.ε. 11. Γραμματικός που έδρασε κατά το β΄ ήμισυ του 2ου αι. π. Χ. Μεταξύ άλλων έγραψε και τα Ιστορικά Υπομνήματα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων παραδίδεται από τον Αθήναιο. 12. Seibert, J., Das Zeitalter der Diadochen (Ertrage der Forschung 185, Darmstadt 1983), σελ. 210 κ.ε.· Buraselis, K., Das hellenistische Makedonien und die Ägäis. Forschungen zur Politik des Kassandros und der drei ersten Antigoniden (Antigonos Monophthalmos, Demetrios Poliorketes und Antigonos Gonatas) im ägäischen Meer und im Westkleinasien (Münchner Beiträge zur Papyrusforschung und Antiken Rechtsgeschichte 73, München 1982), σελ. 177· Adams, W.L., Cassander, Macedonia, and the policy of Coalition, 323-301 B.C. (Ann Arbor 1984), σελ. 188 κ.ε. |
|
|