1. Η συζήτηση για τα αίτια
Στη σχετική ελληνική βιβλιογραφία, η καταστροφή του Αϊβαλιού το 1821 αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στο φθόνο των Οθωμανών για τη μεγάλη ακμή μιας πόλης με αμιγή χριστιανικό πληθυσμό, η οποία βρισκόταν μέσα στην επικράτειά τους. Αυτή θεωρείται πως ήταν η στάση των τοπαρχών και του μουσουλμανικού πληθυσμού των παρακείμενων οικισμών, αλλά και των οθωμανικών διοικητικών μηχανισμών γενικότερα. Σύμφωνα πάντα με τις ίδιες εκτιμήσεις, άδραξαν την ευκαιρία που τους παρουσιάστηκε και πραγματοποίησαν τη στρατιωτική επέμβαση που είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή της πόλης.1 Ας απομακρυνθούμε όμως από την ιστορικά μη ελέγξιμη και συναισθηματικά φορτισμένη σφαίρα των κινήτρων και ας παρακολουθήσουμε την εξέλιξη των γεγονότων, όπως αυτή παρουσιάζεται στην ελληνική βιβλιογραφία, που άλλωστε είναι η μόνη που έχει ασχοληθεί με το ζήτημα.
2. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις
Από τις πρώτες ημέρες του Μαΐου του 1821 μικρή μοίρα του ελληνικού στόλου που παρέπλεε τα παράλια της Ιωνίας εμφανίστηκε μπροστά στο λιμάνι του Αϊβαλιού και παρεμπόδιζε τις θαλάσσιες μεταφορές των Οθωμανών. Συνελήφθησαν μάλιστα και δύο οθωμανικά πλοία που μετέφεραν στρατό από την Πέργαμο, ενώ έπλεαν νότια από το λιμάνι του Αϊβαλιού, γεγονός που θορύβησε τις οθωμανικές αρχές. Δόθηκαν αυστηρές εντολές στους πασάδες Προύσης και Αϊδινίου να λάβουν μέτρα για την άμυνα και την ασφάλεια των παραλίων.
Ο πασάς Προύσης, στον οποίο υπαγόταν η διοίκηση Κυδωνιών, έστρεψε την προσοχή του προς την πόλη του Αϊβαλιού. Ως πρώτο μέτρο αποφασίστηκε η αποστολή ισχυρής στρατιωτικής δύναμης με στόχο να αποκρούσει τις επιθέσεις από τη θάλασσα και να αντιμετωπίσει μια πιθανή εξέγερση των κατοίκων της πόλης. Στα μέσα Μαΐου έφτασε η εμπροσθοφυλακή αυτής της δύναμης, αποτελούμενη από 700 ιππείς. Ο διοικητής της δύναμης ζήτησε από τους προεστούς να στρατοπεδεύσει μέσα στην πόλη, αυτοί όμως τον απέτρεψαν και τελικά στρατοπέδευσε στην πεδιάδα του Αγιασματίου. Δημιουργήθηκαν μικροεπεισόδια και κάποιες συμπλοκές. Ο διοικητής ζήτησε ενισχύσεις από την Προύσα, ενώ προ της πόλης εμφανίστηκε και ισχυρό τμήμα του οθωμανικού στόλου. Οι προεστοί θορυβημένοι επισκέφθηκαν τον αρχηγό του εν λόγω τμήματος και προσπάθησαν να τον εξευμενίσουν προσφέροντάς του δώρα. Αντίστοιχες κινήσεις έγιναν και προς τους αρχηγούς των στρατιωτικών τμημάτων που βρίσκονταν γύρω από την πόλη. Παράλληλα, ο γνωστός κοινοτικός άρχοντας του Αϊβαλιού, Χατζή Αθανάσιος Χατζή Γεωργίου, συνοδευόμενος από σημαίνοντες Αϊβαλιώτες, πήγε στην Πέργαμο όπου και έλαβε, όπως άλλωστε και οι υπόλοιποι, από τις οθωμανικές αρχές διαβεβαιώσεις για την ασφάλεια της πόλης.
Τη 17η Μαΐου 1821 ο Ψαριανός πυρπολητής Παπανικολής πυρπόλησε στην Ερεσό δίκροτο που ανήκε στην εμπροσθοφυλακή του οθωμανικού στόλου. Ο υπόλοιπος οθωμανικός στόλος κατέφυγε στον Ελλήσποντο. Η πράξη αυτή θεωρείται ότι έδωσε την αφορμή στους Οθωμανούς, να στραφούν εναντίον του Αϊβαλιού. Παράλληλα έφτασαν και οι ενισχύσεις που είχε ζητήσει ο διοικητής της οθωμανικής στρατιωτικής δύναμης που ήταν στρατοπεδευμένη στα περίχωρα της πόλης και κατέλαβαν θέσεις στους γύρω λόφους και τα παράλια. Με αφορμή την κατηγορία της συνεργασίας των κοινοτικών αρχόντων και πολλών κατοίκων με τους επαναστάτες, τα οθωμανικά στρατεύματα εισήλθαν στην πόλη.2
Στις 2 Ιουνίου 1821 δύναμη 3.000 ανδρών εισέρχεται στο Αϊβαλί και καταλαμβάνει επίκαιρες θέσεις προς την παραλία. Είχε προηγηθεί τις προηγούμενες ημέρες η εσπευσμένη αναχώρηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού υπό το φόβο των εξελίξεων. Ο Οθωμανός στρατιωτικός διοικητής ζήτησε χρήματα, ως στρατιωτική εισφορά της πόλης, τα οποία οι προεστοί αρνήθηκαν, λέγοντας ότι δεν είναι σε θέση να τα πληρώσουν. Την ίδια ημέρα εμφανίστηκε ελληνική μοίρα από 70 πλοία, για να μεταφέρει στα Ψαρά και σε άλλα ασφαλέστερα μέρη κυρίως όσους είχαν καταφύγει στα Μοσχονήσια. Μαζί με αυτούς μεταφέρθηκαν και Μοσχονησιώτες. Κάποιοι κάτοικοι που είχαν μείνει στο Αϊβαλί προσπάθησαν επίσης να επιβιβαστούν στα πλοία, με αποτέλεσμα να επικράτησει αναταραχή στην πόλη. Οι προξενικοί πράκτορες της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας αποχώρησαν με τη σειρά τους από την πόλη.
Την 3η Ιουνίου 1821 εμφανίστηκε ελληνικός στόλος από πλοιάρια με αποβατικά αγήματα και άρχισε αμέσως η μάχη. Οι Οθωμανοί προσπάθησαν ανεπιτυχώς να αποτρέψουν την απόβαση των ελληνικών δυνάμεων. Τελικά όμως αποβιβάστηκαν περίπου 1.000 άνδρες, οι οποίοι βοηθούμενοι και από κάποιους κατοίκους που ενώθηκαν μαζί τους απώθησαν τον οθωμανικό στρατό από την παραλία, προκαλώντας σημαντικές απώλειες. Οι Οθωμανοί ανασυντάχθηκαν στο μέσο της πόλης και ακολούθησε νέα συμπλοκή, που κατέληξε σε ήττα των τελευταίων, οι οποίοι φεύγοντας πυρπόλησαν την πόλη, προκαλώντας σημαντική καταστροφή.
3. Οι συνέπειες
Οι απώλειες των Οθωμανών υπολογίζεται ότι ξεπέρασαν τα 1.500 άτομα, ενώ από την πλευρά των Ελλήνων εκτιμώνται σε 150 περίπου μάχιμους, στους οποίους πρέπει να προστεθούν και μερικές εκατοντάδες κατοίκων της πόλης.3 Το μεγαλύτερο μέρος όμως των κατοίκων, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που είχαν πριν τα γεγονότα καταφύγει στα Μοσχονήσια, διασώθηκε από ελληνικά πλοία. Ο αριθμός των προσφύγων, Αϊβαλιωτών, Μοσχονησιωτών και κατοίκων των παρακείμενων χωριών, οι οποίοι αρχικά μεταφέρθηκαν στα Ψαρά, υπολογίζεται σε 40.000 περίπου.4 Η πόλη του Αϊβαλιού υπέστη σημαντικές καταστροφές και εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της. Αρκετοί Αϊβαλιώτες και Μοσχονησιώτες, μετά την άφιξή τους στον κυρίως ελλαδικό χώρο, έλαβαν μέρος στην επανάσταση.
1. Σακκάρης, Γ., Ιστορία των Κυδωνιών (Αθήνα 1920), σελ. 111-114. Ο Καραμπλιάς, Ι., Ιστορία των Κυδωνιών: Από της ιδρύσεώς των μέχρι της αποκαταστάσεως των προσφύγων εις το ελεύθερον ελληνικόν κράτος, Α΄ (Αθήνα 1949), σελ. 228, αποδίδει τη στάση των αρχών κυρίως σε ενέργειες των τοπαρχών της περιοχής: «Ἀλλ’ ἦτο πλέον ἀργά· ἡ ἀτμόσφαιρα ἦτο ἤδη δηλητηριασμένη καὶ αἱ συκοφαντίαι τῶν γειτόνων Τούρκων εἶχαν πλέον ἐκτελέσει τὸ ἔργον των». 2. Κερεστετζή, Α., Αϊβαλί (1832-1922): Αναμνήσεις από το ανέκδοτο τετράδιο του ιατρού Ιωάννου Κερεστετζή (Αθήνα 1981), σελ. 11. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με πληροφορίες του υποστράτηγου Ευστράτιου Πίσσα, μαθητή της Ακαδημίας των Κυδωνιών και φιλικού, στο Αϊβαλί υπήρχαν περίπου 400 μέλη της Φιλικής Εταιρείας, μεταξύ των οποίων και ο σημαντικός προύχοντας της πόλης Χατζή Αθανάσιος Χατζή Γεωργίου. Σακκάρης, Γ., Ιστορία των Κυδωνιών (Αθήνα 1920), σελ. 109. 3. Σακκάρης, Γ., Ιστορία των Κυδωνιών (Αθήνα 1920), σελ. 119. 4. Σακκάρης, Γ., Ιστορία των Κυδωνιών (Αθήνα 1920), σελ. 121. |
|
|