1. Ταυτότητα του μνημείου
Το λαξευτό μοναστηριακό συγκρότημα Καρανλίκ περιλαμβάνει το ναό 23, ναό της Αναλήψεως, σύμφωνα με την αφιέρωσή του, τον επονομαζόμενο Καρανλίκ (Σκοτεινή Εκκλησιά), και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά και καλύτερα διατηρημένα βυζαντινά μνημεία στην Καππαδοκία. Δεσπόζει στην κοιλάδα των Κοράμων, μια περιοχή όπου απαντάται μεγάλος αριθμός λαξευτών εκκλησιών και μοναστηριών της Μεσοβυζαντινής εποχής. Στις μέρες μας, η κοιλάδα των Κοράμων υπάγεται στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Πολιτισμού της Τουρκίας και λειτουργεί ως «υπαίθριο μουσείο».
2. Χρονολόγηση του μνημείου
Οι διάφοροι χώροι που απαρτίζουν τη μονή Καρανλίκ λαξεύτηκαν την ίδια χρονική περίοδο και αποτελούν ένα ομοιογενές σύνολο. Η χρονολόγηση που προτείνεται για τη μονή στο σύνολό της συμπίπτει με αυτή του ομώνυμου ναού, τον οποίο η γενικότερα αποδεκτή άποψη (Jerphanion, Thierry, Epstein, Rodley και Jolivet-Lévy)1 τοποθετεί περίπου στα μέσα του 11ου αιώνα με κριτήριο την αρχιτεκτονική και κυρίως το εικονογραφικό του πρόγραμμα. Ορισμένοι άλλοι μελετητές (Lafontaine-Dosogne και Restle)2 προτείνουν τη χρονολόγηση της εικονογράφησης του ευκτήριου οίκου στα τέλη του 12ου ή στις αρχές του 13ου αιώνα, βασιζόμενοι κυρίως στην τεχνοτροπική ανάλυση των τοιχογραφιών.
3. Αρχιτεκτονική περιγραφή
3.1. Παρουσίαση του μνημείου
Το μοναστηριακό συγκρότημα στο σύνολό του είναι λαξευμένο στον μαλακό βράχο που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περιοχή της Καππαδοκίας. Οι διάφοροι χώροι που το απαρτίζουν οργανώνονται σε δύο επίπεδα και καταλαμβάνουν τις τρεις πλευρές (ανατολική, δυτική και νότια) μιας σχεδόν τετράγωνης και υπερυψωμένης αυλής.3 Ανάμεσά τους αναγνωρίζονται το ομώνυμο καθολικό της μονής και μια μεγάλη τράπεζα, ενώ οι υπόλοιπες αίθουσες θα μπορούσαν να στεγάζουν τις καθημερινές δραστηριότητες των μοναχών ή να χρησιμεύουν ως αποθηκευτικοί χώροι. Η πρόσβαση στην αυλή γίνεται μέσα από μια ανηφορική σήραγγα, λαξευμένη στο βράχο, η οποία καταλήγει στη νοτιοδυτική γωνία της. Το μέγεθος του μοναστηριακού συγκροτήματος και η ποιότητα της λάξευσης σε συνδυασμό με την υπερυψωμένη θέση, η οποία του εξασφαλίζει πανοραμική θέα και έλεγχο στη γύρω περιοχή, καθιστούν τη μονή Καρανλίκ τη σημαντικότερη στην κοιλάδα του Κοράματος.
3.2. Ισόγειο, Αίθουσα 1: Προθάλαμος
Στη νότια πλευρά της αυλής οι χώροι της μονής αναπτύσσονται σε δύο επίπεδα. Στο ισόγειο υπάρχει ένας προθάλαμος που εκτείνεται σε ολόκληρο το μήκος της αυλής. Η ύπαρξη παραστάδων στις άκρες της ανατολικής και της δυτικής πλευράς του προθαλάμου προς την αυλή δηλώνει ότι η βόρεια πλευρά ήταν ανοιχτή από την κατασκευή της, σχηματίζοντας έτσι ένα είδος ανοιχτής στοάς. Η επίπεδη οροφή της αίθουσας έχει καταστραφεί στο μεγαλύτερο μέρος της. Το ανώτερο μέρος του νότιου τοίχου διατρέχει μια σειρά από τυφλές κόγχες, οι οποίες στέφονται από πεταλόμορφα τόξα και κοσμούνται με γραπτούς κόκκινους σταυρούς. Στον ανατολικό τοίχο απεικονίζεται η παράσταση της Παναγίας βρεφοκρατούσας που πλαισιώνεται από δύο αρχαγγέλους. Τρεις είσοδοι οδηγούν από τον προθάλαμο σε ισάριθμες λαξευτές αίθουσες της μονής.
3.3. Αίθουσες 4-6
Η μεσαία πόρτα του προθαλάμου οδηγεί στην αίθουσα 4, ενώ το δυτικό άνοιγμα επιτρέπει την είσοδο στην αίθουσα 5, από την οποία μια στενή σήραγγα οδηγεί στην αίθουσα 6. Η χρήση που γινόταν στους τρεις αυτούς χώρους είναι δύσκολο να διευκρινιστεί. Το γεγονός όμως ότι οι αίθουσες αυτές δεν ακολουθούν συγκεκριμένη τυπολογία ούτε ορθοκανονική χάραξη, ενώ η πρόσβαση σε αυτές γινόταν άμεσα και εύκολα από την αυλή, δηλώνουν ότι επρόκειτο για χώρους σχετικά απροστάτευτους που θα μπορούσαν να στεγάζουν καθημερινές δραστηριότητες ή που προορίζονταν για την αποθήκευση αγαθών όχι ιδιαίτερα πολύτιμων.
3.4. Αίθουσα 3: Τράπεζα
Η ανατολική πόρτα του προθαλάμου οδηγεί στην τράπεζα του μοναστηριού. Πρόκειται για μια αίθουσα μεγάλων διαστάσεων, σχεδιασμένη και λαξευμένη με επιμέλεια, όπου ένας ελεύθερος χώρος στη δυτική πλευρά διευκόλυνε την υποδοχή και την άνετη κυκλοφορία. Στην ανατολική πλευρά, η οποία αποτελούσε το χώρο φαγητού, ένα στενόμακρο λαξευτό τραπέζι περιβάλλεται περιμετρικά από ένα επίσης λαξευτό και συνεχόμενο κάθισμα, τμήμα του οποίου έχει σήμερα καταστραφεί. Στις στενές πλευρές του καθίσματος είναι λαξευμένες δύο αντικριστές και συμμετρικές αψίδες.
3.5. Άνω όροφος: Αίθουσες 7-8
Από ένα άνοιγμα στη δυτική πλευρά της τράπεζας ξεκινά μια σκάλα, λαξευμένη εξ ολοκλήρου μέσα στο βράχο, η οποία καταλήγει στον επάνω όροφο. Περίπου στο μέσο της σκάλας σώζεται ένα αμυντικό σύστημα, όπου μία κυκλική μυλόπετρα σε όρθια θέση μπορούσε να κυλήσει και να φράξει το πέρασμα, εξασφαλίζοντας έτσι την ασφάλεια του άνω ορόφου σε περίπτωση ληστείας ή εχθρικής επιδρομής. Στον όροφο είναι λαξευμένα δύο απλά δωμάτια που επικοινωνούν μεταξύ τους και τα οποία οδηγούν, καθένα από αυτά, στην αίθουσα 2.
3.6. Αίθουσα 2
Η σημαντικότερη αίθουσα του ορόφου βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον προθάλαμο και έχει τις ίδιες διαστάσεις με αυτόν. Η επιμήκης αυτή αίθουσα χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα που καλύπτονται εναλλάξ από σφαιρικούς και ημικυλινδρικούς θόλους. Η κατάτμηση σε τέσσερα μέρη και ο διαφορετικός χειρισμός της στέγασής τους επιβάλλεται από στατικούς λόγους. Οι επιφάνειες στο εσωτερικό κοσμούνται με γεωμετρικά σχέδια από κόκκινο χρώμα, ζωγραφισμένα κατευθείαν πάνω στην επιφάνεια του βράχου. Η ζωγραφική αυτού του είδους συναντάται πολύ συχνά στα μνημεία της Καππαδοκίας και πιστεύεται ότι δημιουργοί αυτού του διακόσμου ήταν οι ίδιοι οι τεχνίτες, αμέσως αφού ολοκλήρωναν τη λάξευση ενός χώρου. Ο βορινός τοίχος της αίθουσας έχει καταρρεύσει στο μεγαλύτερο μέρος του, αλλά στα σωζόμενα τμήματα υπάρχει εξωτερικός διάκοσμος με δύο σειρές καθ’ ύψος από πεταλόμορφες τυφλές κόγχες, σε αντιστοιχία με τη μορφολογία της όψης του ισογείου. Ένας αριθμός μικρών ανοιγμάτων στους τοίχους αποτελεί μαρτυρία της μετατροπής του μοναστηριού σε περιστερώνα κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, γεγονός που αναφέρεται άλλωστε, με φανερή απαισιοδοξία, και από τον G. de Jerphanion.4
3.7. Ο ναός 23, Καρανλίκ Κιλισέ
Στην ανατολική πλευρά της αυλής ανοίγεται η πόρτα που οδηγεί στο εσωτερικό του ναού της Αναλήψεως, ο οποίος ακολουθεί τον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου, με τρούλο στο κεντρικό τμήμα του. Πέντε ακόμα τρούλοι και ημικυλινδρικοί θόλοι καλύπτουν τα υπόλοιπα μέρη του κυρίως ναού. Το Ιερό Βήμα διαμορφώνεται από τρεις αψίδες στην ανατολική πλευρά του ναού. Στα νότια, στην πλευρά του νάρθηκα, είναι προσαρτημένο ένα ταφικό διαμέρισμα. Το εσωτερικό είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες όπου δογματικές παραστάσεις από τον κύκλο της ζωής του Χριστού συνδυάζονται με πολυπληθείς μορφές προφητών, αγίων και μαρτύρων.
1. Jerphanion, G. de, Les églises rupestres de Cappadoce. Une nouvelle province de l’art byzantin ΙΙ (Paris 1925-1942), σελ. 421-422· Thierry, N., “Notes critiques à propos des peintures rupestres de Cappadoce”, Revue des Études Byzantines 26 (1968), σελ. 337-366· Wharton-Epstein, A., “The Fresco Decoration of the Column Churches, Goreme valley, Cappadocia. A Consideration of their Chronology and their Models”, Cahiers Archeologiques 29 (1980-1981), σελ. 27-45· Rodley, L., Cave Monasteries of Byzantine Cappadocia (Cambridge – New York – Melbourne 1985), σελ. 182-183, 223-224· Jolivet-Lévy, C., Les églises byzantines de Cappadoce. Le programme iconographique de l’abside et de ses abords (Paris 1991), σελ. 135. 2. Lafontaine-Dosogne, J., Histoire de l’art byzantin et chretien d’Orient (Louvain-la-Neuve 1987), σελ. 165-166· Restle, M., Byzantine Wall-Painting in Asia Minor I (Greenwich, Conn 1967), σελ. 56-64. 3. Για διεξοδική μελέτη της αρχιτεκτονικής βλ. Rodley, L., Cave Monasteries of Byzantine Cappadocia (Cambridge 1985), σελ. 48-56. 4. Jerphanion, G. de, Les églises rupestres de Cappadoce. Une nouvelle province de l’art byzantin Ι (Paris 1925-1942), σελ. 430. |
|
|