1. Βιογραφικά στοιχεία

Ο Μανουήλ Λάσκαρις ήταν ο νεαρότερος ηλικιακά αδελφός του αυτοκράτορα της Νίκαιας Θεοδώρου Α΄ Κομνηνού Λασκάρεως και είχε άλλα πέντε αδέλφια. Η ηλικιακή κατάταξη για τους αδελφούς Λασκάρεις, από το γηραιότερο προς το νεαρότερο, είχε ως εξής: Ισαάκιος, Αλέξιος, Θεόδωρος (A΄ Κομνηνός Λάσκαρις, αυτοκράτορας στην εξορία της Νίκαιας), Κωνσταντίνος (ΙΑ΄ Λάσκαρις, άστεπτος βυζαντινός αυτοκράτορας), Μιχαήλ και Μανουήλ.¹ Στη δράση του Μιχαήλ Λασκάρεως αναφέρονται ο Γεώργιος Ακροπολίτης, ο Θεόδωρος Σκουταριώτης και ο Γεώργιος Παχυμέρης, ο οποίος του προσδίδει την προσωνυμία «Tζαμάντουρος».² Για τη ζωή και το έργο του έχουμε αναφορές στις πηγές μέχρι την ανάρρηση στο θρόνο του Μιχαήλ Η΄ και φαίνεται ότι ο Μιχαήλ Λάσκαρις πέθανε εξόριστος στην Προύσα.

2. Δράση

2.1. Α΄ περίοδος: Μέχρι το Θεόδωρο Β΄ Λάσκαρι

Ο Μανουήλ Λάσκαρις δεν έλαβε κάποιο σημαντικό αξίωμα ή τίτλο κατά τη βασιλεία του αδελφού του Θεοδώρου (1207-1222), γεγονός το οποίο οφείλεται ίσως και στην πολύ μικρή ηλικία του εκείνη την περίοδο.³

Ο Μανουήλ βρισκόταν πιθανότατα φυλακισμένος (ή σε περιορισμό) σε όλη σχεδόν την περίοδο βασιλείας του Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη, και συγκεκριμένα από το 1223 έως και το 1254, έτος ανόδου του Θεοδώρου Β΄ Δούκα Λάσκαρεως στον αυτοκρατορικό θρόνο της Νίκαιας.⁴ Πιθανότατα η κατάσταση περιορισμού που του επιβλήθηκε συνδεόταν με το κίνημα των Λασκάρεων (με πρωταγωνιστές τους μεγαλύτερους αδελφούς του Ισαάκιο και Αλέξιο) που εκδηλώθηκε εκείνη την περίοδο και στρεφόταν εναντίον της εξουσίας του νέου αυτοκράτορα Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη. Κατά τη βασιλεία του Ιωάννη Βατάτζη θα πρέπει να τοποθετηθεί και η στροφή του Μανουήλ στο μοναστικό βίο, οπότε έλαβε και το μοναστικό όνομα Μάξιμος.

2.2. Β΄ περίοδος: Επί Θεοδώρου Β΄ Δούκα Λασκάρεως

Μετά το τέλος της βασιλείας του Βατάτζη (Νοέμβριος 1254), έληξε και η απομόνωση του Μανουήλ (Μαξίμου) Λασκάρεως από τις δημόσιες υποθέσεις του Βυζαντίου. Κατά το μικρό διάστημα βασιλείας του Θεοδώρου Β΄ Δούκα Λασκάρεως (1254-1258), ο Μανουήλ στράφηκε εκ νέου στις κοσμικές υποθέσεις, λειτούργησε ως σημαντικός έμπιστος σύμβουλος του αυτοκράτορα και τιμήθηκε από αυτόν με τον αξιόλογο τίτλο του πρωτοσεβαστού (το 1255).

Μαζί με τον αδελφό του Μιχαήλ, ο Μανουήλ Λάσκαρις εμφανίζεται σύμφωνα με τις μαρτυρίες βυζαντινών πηγών να έχει επιφορτιστεί κατά την περίοδο της βασιλείας του Θεοδώρου Β΄ με σημαντικές στρατιωτικές και ευρύτερες διοικητικές αρμοδιότητες. Γλαφυρά παραδείγματα για τα καθήκοντα τα οποία είχε αναλάβει αποτελούν οι δραστηριότητές του κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του στρατού της Νίκαιας που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή της Μακεδονίας και Θράκης κατά τα έτη 1255-1256.

Πιο συγκεκριμένα, ο Μανουήλ (Μάξιμος) στάλθηκε στο πλαίσιο των πολεμικών επιχειρήσεων κατά των Βουλγάρων από τον αυτοκράτορα Θεόδωρο Β΄ στο τέλος του φθινοπώρου του 1255, μαζί με τον Κωνσταντίνο Μαργαρίτη, να κατασκοπεύσουν στην περιοχή του Βατκούνιου στη Ροδόπη. Στη συνέχεια έλαβε το αξίωμα του πρωτοσεβαστού και ορίστηκε διοικητής του αυτοκρατορικού στρατού (με ευρείες πολιτικοστρατιωτικές αρμοδιότητες) στο Διδυμότειχο.⁵ Ωστόσο, δεν κατόρθωσε να διατηρήσει την πόλη· πολύ γρήγορα νικήθηκε από τους Κουμάνους, συμμάχους των Βουλγάρων. Ο ίδιος κατόρθωσε να διαφύγει, χάρη στη ταχύτητα του αλόγου του και κατέφυγε στην Αδριανούπολη, όπως κάπως ειρωνικά σχολιάζει ο Γεώργιος Ακροπολίτης στο έργο του Χρονική συγγραφή. Φαίνεται πως ο λόγιος και ανώτατος αξιωματούχος που έλαβε ενεργό μέρος στα γεγονότα δεν ενέκρινε την τοποθέτηση του Μιχαήλ Λασκάρεως στο επιτελείο και μάλιστα ως επικεφαλής της στρατιωτικής δύναμης στο Διδυμότειχο, καθώς ο τελευταίος στερούνταν στρατιωτικής εμπειρίας.

Μετά το τέλος της βασιλείας του Θεοδώρου Β΄ Λασκάρεως και τη σφαγή του Γεωργίου Mουζάλωνος (24 Αυγούστου 1258), ο Μανουήλ Λάσκαρις διεκδίκησε μαζί με άλλους ευγενείς την κηδεμονία του νεαρού αυτοκράτορα Ιωάννη Δ΄ Λασκάρεως. Όταν προκρίθηκε ως κηδεμόνας ο Mιχαήλ H΄ Παλαιολόγος (1259-1282), ο Mανουήλ Λάσκαρις αρνήθηκε να τον υποστηρίξει. Ο ιδρυτής της δυναστείας των Παλαιολόγων αυτοκρατόρων Μιχαήλ επιφύλαξε μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση στο Μανουήλ Λάσκαρι, αντιμετωπίζοντάς τον ως τμήμα της παράδοσης των Λασκαριδών, την οποία επιθυμούσε κατά το δυνατόν να απαλείψει. Έτσι, ο Μανουήλ φυλακίστηκε στην Προύσα και παρέμεινε εξόριστος από το 1258 έως και την ανακατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως, στα 1261. Ο ιστορικός Γεώργιος Παχυμέρης γράφει ότι την περίοδο της φυλάκισής του ο Mανουήλ Λάσκαρις έγινε μοναχός. Σύμφωνα με το Γεώργιο Ακροπολίτη όμως ο Μανουήλ είχε γίνει μοναχός με το όνομα Μάξιμος πολύ καιρό προτού φυλακιστεί.

Δε διαθέτουμε κανένα απολύτως στοιχείο για τη μεταγενέστερη δράση και πολιτεία του, ούτε κάποια ένδειξη για το έτος θανάτου του.

3. Άλλα στοιχεία

Σύμφωνα με πληροφορίες εγγράφων του αρχείου της μονής Αγίου Ιωάννη Θεολόγου της Πάτμου ο Μανουήλ Λάσκαρις σε άγνωστη χρονική στιγμή έλαβε από τον αυτοκράτορα Θεόδωρο B΄ Λάσκαρι ως πρόνοια κτήματα στην περιοχή της Μιλήτου.⁶ Από τα ίδια έγγραφα προκύπτει ότι ο Μανουήλ Λάσκαρις ήταν γαμπρός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου, αφού είχε νυμφευθεί την ανιψιά του αυτοκράτορα, Μαρία Κομνηνή.