1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Μαυρίκιος, γιος του Παύλου, γεννήθηκε το 539 στην Αραβισσό της ανατολικής Καππαδοκίας (σημ. Elbistan), η οποία τότε ήταν μια άσημη πόλη αλλά με την πάροδο του χρόνου απέκτησε γεωστρατηγική σημασία, ως κέντρο ανεφοδιασμού και στάθμευσης του Βυζαντινού στρατού στην πορεία από την Καισάρεια στην Μελιτηνή μέσω της (Κομαγηνή)(Γλωσσάρι)ς. Είχε τουλάχιστον έναν αδελφό, τον Πέτρο, και δύο αδελφές, την Γορδία και την Θεοκτίστη. Σύμφωνα με τον Ευάγριο, ήδη από τα νεανικά του χρόνια, οι γονείς του είχαν διαβλέψει το ένδοξο μέλλον του μέσω διαφόρων οιωνών. Ωστόσο, λίγα στοιχεία είναι γνωστά για το νεανικό του βίο1. Σχετικά με τα φυσικά χαρακτηριστικά του, ο Μαυρίκιος ήταν μετρίου αναστήματος, δυνατός, σκουρόχρωμος, στρογγυλοπρόσωπος, κοκκινομάλλης και φαλακρός στο εμπρόσθιο τμήμα του κεφαλιού του, με γραμμωτή μύτη και χωρίς γένι, καθώς ξύριζε το πηγούνι του, σύμφωνα με την ρωμαϊκή μόδα2. Η πρώιμη επαγγελματική του περίοδος δεν ήταν συνδεδεμένη με το στρατό3. Ήταν νοτάριος με εποπτικά καθήκοντα και πιθανόν με την ιδιότητα του γραμματέα-συμβούλου να είχε συνοδέψει τον αυτοκράτορα Τιβέριο σε μυστικές συνομιλίες με τους (Σασσανίδες)(Γλωσσάρι)4. Τα εν λόγω καθήκοντα του έδιναν την δυνατότητα της επαγγελματικής ανόδου και η πορεία που ακολούθησε παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με εκείνη του προστάτη του, Τιβερίου Α' (578-582). Δεν είναι γνωστό πώς ο Μαυρίκιος τέθηκε υπό την εύνοια και προστασία του Τιβερίου αλλά η σχέση προστάτη-προστατευομένου θα πρέπει να ξεκίνησε πριν τον Δεκέμβριο του 574, όταν ο Τιβέριος είχε αναδειχθεί στο αξίωμα του καίσαρα και μοιραζόταν την εξουσία με τον Ιουστίνο Β'5. Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, όταν ο Μαυρίκιος μετατέθηκε, ως επικεφαλής, στην υπηρεσία των excubitores, αποκτώντας τον τίτλο του πατρικίου, και ταυτόχρονα εγκαταστάθηκε στη βόρεια πλευρά της Κωνσταντινούπολης, κοντά στην αγορά του Θεοδοσίου. Το 577-8 ο Μαυρίκιος ανέλαβε την ηγεσία του ρωμαϊκού στρατού στον πόλεμο εναντίον των Σασσανιδών μετά τον θάνατο του Γερμανού, υιού του Ιουστινιανού, και την αποτυχία των διαπραγματεύσεων με τον Χοσρόη Β'. Επίσης του δόθηκε ο τίτλος του κόμη των Φοιδεράτων, δηλ. του επικεφαλής των ξένων μισθοφορικών μονάδων του Ρωμαϊκού στρατού6. Σκοπός του Μαυρικίου σε αυτόν τον πόλεμο ήταν η συντονισμένη καθοδήγηση του στρατού μέσα από την εναρμόνιση των απόψεων των διαφόρων στρατηγών του. Το 578 και το 580 είχε μερικές σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες7, αλλά αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει την φιλόδοξη εισβολή του στην Μεσοποταμία (581). Το 582 κέρδισε μια σημαντική νίκη στην Κωνσταντίνα (Ν. Μεσοποταμία), αλλά δεν είναι βέβαιο κατά πόσον ο Μαυρίκιος ήταν παρών σε αυτήν τη μάχη8. Στις 4 Αυγούστου του 583 απέκτησε το πρώτο του υιό από την Κωνσταντίνα ο οποίος ονομάσθηκε Θεοδόσιος, επειδή από την εποχή του Θεοδοσίου Α' ήταν ο πρώτος γιος που γεννιόταν κατά την διάρκεια της βασιλείας του πατέρα του. Ο Θεοδόσιος βαπτίσθηκε από τον παπικό αποκρισιάριο Γρηγόριο, τον μελλοντικό Πάπα, και την Κυριακή του Πάσχα, 26/3/590, στέφθηκε αυτοκράτορας, αν και το όνομά του δεν χρησιμοποιήθηκε σε επίσημα έγγραφα9. Ακολούθησαν άλλα επτά παιδιά: οι Τιβέριος, Πέτρος Παύλος, Ιουστίνος, Ιουστινιανός, Αναστασία, Θεοκτίστη, Κλεοπάτρα. Ο Μαυρίκιος βασίλευσε 20 έτη (582-602) και άφησε σημαντικό έργο (διοικητικό, στρατιωτικό κλπ.) για την αυτοκρατορία. Δολοφονήθηκε το 602 από τον σφετεριστή του θρόνου Φωκά. Τα νεότερα παιδιά του Μαυρικίου εκτελέστηκαν από τον Φωκά το 602 στον λιμένα του Ευτροπίου στην Χαλκηδόνα, όπου είχαν οδηγηθεί μετά την σύλληψή τους στο ιερού του Αυτονόμου. Λίγο αργότερα συνελήφθη και εκτελέσθηκε ο μεγαλύτερος υιός του, Θεοδόσιος. Οι θυγατέρες του Μαυρικίου κατέφυγαν στο αυτοκρατορικό μοναστήρι της Νέας Μετανοίας μέχρι την εκτέλεσή τους το 604-5. Η αυτοκράτειρα Κωνσταντίνα κατόρθωσε να ενταφιάσει τα παιδιά της με την συνδρομή της Γορδίας, αδελφής του Μαυρικίου.
2. Χαρακτήρας
Σύμφωνα με τους συγχρόνους του, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας διακρινόταν από τα νεανικά του χρόνια για τον ενάρετο τρόπο διαβίωσης αλλά και την αυστηρότητα στο τρόπο ζωής του10. Η πρόοδός του, ως στρατιωτικός και διοικητικός αξιωματούχος, ξεκίνησε με την ανάληψη των καθηκόντων του ως υπάρχου, εκτελώντας δικαστικά καθήκοντα. Σύμφωνα με την αγιογραφική παράδοση, το καθημερινό πρόγραμμα εργασίας του είχε διαμορφωθεί με την διαίρεση των ωρών της ημέρας και της νύχτας: Οι πρώτες τρεις ώρες ήταν αφιερωμένες στην λήψη των αποφάσεων, οι επόμενες δύο σε αυτοκρατορικά ζητήματα, οι άλλες δύο στην ακρόαση αιτημάτων και την εκτέλεση εντολών, την 8η και ένατη ώρα στην ικανοποίηση των διατροφικών του αναγκών, οι επόμενες τρεις ώρες για την προσευχή και τέσσερις ώρες για ύπνο. Κατά τις υπόλοιπες οκτώ ώρες μετείχε στην εκκλησιαστική λειτουργία και απήγγελλε ψαλμούς του Δαυίδ. Κατά την περίοδο των αλλαγών των εποχών αλλά και της διάρκειας της ημέρας και της νύχτας όλα ήταν αρμονικά προγραμματισμένα ούτως ώστε να διεκπεραιώνονται σε σύντομο χρονικό διάστημα και με ακρίβεια11. Ο τρόπος ζωής του Μαυρικίου και ο χαρακτήρας του αποτελούν σημείο θετικής αναφοράς των ιστορικών πηγών. Ο Μαυρίκιος παρουσιάζεται να αποφεύγει την άγνοια και την δειλία σε κάθε στιγμή του βίου του. Αυτά ήταν και μερικά από τα χαρακτηριστικά τα οποία σε συνδυασμό με την αυτοκυριαρχία του τον οδήγησαν στις επιτυχίες του στο ανατολικό μέτωπο της αυτοκρατορίας εναντίον των Σασσανιδών12. Παρότι δεν είχε μεγάλη εμπειρία στις μάχες, τον διέκρινε ωριμότητα, ακρίβεια και σύνεση13. Τα στοιχεία αυτά αποτελούσαν κοινό τόπο στην απόδοση και προβολή του χαρακτήρα του εκάστοτε Ρωμαίου αυτοκράτορα από τις ιστορικές πηγές14.
2. Πολιτική σταδιοδρομία
2.1. Η στέψη του Μαυρικίου
Οι συνθήκες υπό τις οποίες ο Μαυρίκιος εστέφθη αυτοκράτορας δεν είναι σαφείς. Ο ηλικιωμένος αυτοκράτορας Τιβέριος Α' προφανώς επιθυμούσε να διαιρέσει την αυτοκρατορία του σε δύο περιοχές διοίκησης, στα δυτικά υπό τον Γερμανό και στα ανατολικά υπό τον Μαυρίκιο. Η ξαφνική όμως επιδείνωση της υγείας του και ο διαφαινόμενος θάνατος του ανάγκασαν τον Τιβέριο να ορίσει με συνοπτικές διαδικασίες τον Μαυρίκιο ως (Augustus)(Γλωσσάρι) και διάδοχο του. Μία ημέρα μετά ο Τιβέριος είχε αποβιώσει (6 Αυγούστου 582). Ο Μαυρίκιος με την άνοδό του στο θρόνο κλήθηκε να δώσει λύση σε στρατιωτικά προβλήματα, τα οποία κατ’ ουσία αποτελούσαν συνέπεια της επεκτατικής πολιτικής του Ιουστινιανού Α' (527-565), αποτελούσε η αναδιοργάνωση του στρατού σε βάσεις οικονομικά υγιείς σε μακροπρόθεσμο στάδιο. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των εξωτερικών εχθρών τόσο στο ανατολικό σύνορο όσο και στα Βαλκάνια προϋπέθετε την διοικητική αναδιοργάνωση του στρατού και την οικονομική ευρωστία του δημοσίου ταμείου. Ήταν τα ίδια ακριβώς προβλήματα τα οποία είχαν απασχολήσει προηγουμένως και τον αυτοκράτορα Ιουστίνο Β' (565-578). Η διαφορά όμως σε σχέση με τον Ιουστίνο είναι ότι ο Μαυρίκιος δεν είχε στην διάθεσή του το ισχυρό ταμείο που είχε ο Ιουστίνος. Το γεγονός ότι ο Μαυρίκιος κατόρθωσε να επιτύχει στον στρατιωτικό τομέα αποτέλεσε προσωπικό του επίτευγμα15. Η επιδείνωση της οικονομικής και στρατιωτικής κατάστασης οφειλόταν εν μέρει και στην πανώλη η οποία ενέσκηψε κατά την περίοδο της βασιλείας του και είχε επώδυνες συνέπειες στα πληθυσμιακά δεδομένα της αυτοκρατορίας του. Συγκεκριμένα οι πληθυσμιακές απώλειες στον αγροτικό πληθυσμό αποδυνάμωσε την οικονομική βάση της αυτοκρατορίας και του στρατού της, με συνέπεια τον περιορισμό των εξοπλιστικών δυνατοτήτων αλλά και την συντήρηση του ρωμαϊκού στρατού16. Ο Μαυρίκιος αντιμετώπισε την εν λόγω κρίση με δραστική περικοπή των εξόδων του στρατού, αλλά και με την διοικητική αναδιοργάνωση του προκειμένου να διασφαλισθεί η βιωσιμότητα του στρατιωτικού μηχανισμού, πράγμα το οποίο και κατάφερε17.
2.2. Εξωτερικές σχέσεις
Στο ανατολικό μέτωπο ο Μαυρίκιος, ευνοημένος από τις πολιτικές συγκυρίες στο εσωτερικό της σασσανιδικής αυτοκρατορίας, κατόρθωσε να κλείσει τον 20ετή πόλεμο με τους Σασσανίδες με όρους ευνοϊκούς για την Κωνσταντινούπολη (591). Το Δάρας και η Μαρτυρόπολη επανήλθαν στην ρωμαϊκή κατοχή, όπως και οι περιοχές της Αρζανηνής, της Ιβηρίας και μέρος της Περσαρμενίας. Παράλληλα ο Σασσανίδης Χοσρόης Β' Παρβίζ (=Ο νικητήριος) συνήψε δεσμούς φιλίας με τον Μαυρίκιο λόγω της στρατιωτικής υποστήριξης που του είχε παράσχει ο τελευταίος στον αγώνα του κατά του εσωτερικού του αντιπάλου Βαχράμ Στ'. Στα Βαλκάνια επέτυχε αργά αλλά σταθερά την επανισχυροποίηση της ρωμαϊκής παρουσίας στην περιοχή και κατέστησε εκ νέου τον Δούναβη φυσικό και ισχυρό όριο στην κάθοδο των βορείων φυλών ενώ ταυτόχρονα οργάνωσε τη ρωμαϊκή άμυνα στα νότια εδάφη του Δούναβη. Οι δύο αυτές περιοχές είχαν αποσπάσει το μέγιστο μέρος της προσοχής του Μαυρικίου αλλά δεν περιορίσθηκε μόνο σε αυτές. Στις δυτικές επαρχίες (Ιταλία, Αφρική) της αυτοκρατορίας του εισήγαγε τον θεσμό των Εξαρχάτων με επικεφαλής τον Έξαρχο, τον στρατιωτικό διοικητή με αυξημένες διοικητικές αρμοδιότητες. Παρά τις δικαιολογημένες επιφυλάξεις των μελετητών για τις συνέπειες της στρατιωτικοποίησης της κοινωνίας και της διοικητικής αναδιοργάνωσης, οι Έξαρχοι βελτίωσαν και σταθεροποίησαν την στρατιωτική θέση της αυτοκρατορίας σε σχέση με τους αντιπάλους της, τους Μαυριτανούς στην Β. Αφρική και τους Λομβαρδούς στην Β. Ιταλία. Στην Ισπανία, παρά την απώλεια της Κόρδοβα από τους Βησιγότθους, ο Μαυρίκιος εξακολουθούσε να διατηρεί την Σεβίλλη και την Καρθαγένη. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας επίσης διατηρούσε την επιρροή του στα βασίλεια των Μεροβιγγίων της Γαλατίας, και ιδιαίτερα της αυστρασιανής αυλής μέσω της ομηρίας της πριγκίπισσας Ίνγκουντ και του υιού της Αθανάγκιλντ, οι οποίοι είχαν πέσει στα χέρια των Ρωμαίων στην Ισπανία το 582/3. Παράλληλα ο Μαυρίκιος ήταν σε θέση να επεμβαίνει στα εσωτερικά ζητήματα των Λομβαρδών μέσω των Φράγγων της Βουργουνδίας18.
2.3. Οι μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας
Αναφορικά με τις μεταρρυθμίσεις που επέφερε στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, σημειώνεται η προαναφερθείσα στρατιωτικοποίηση της διοίκησης με την προώθηση στρατιωτικών προσωπικοτήτων σε διοικητικές θέσεις προκειμένου να διασφαλιστεί η συγκεντρωτική διοίκηση της αυτοκρατορίας. Παράλληλα επί των ημερών του Μαυρικίου μαρτυρείται για πρώτη φορά το αξίωμα του Λογοθέτου, του επικεφαλής δηλαδή ενός αναδιοργανωμένου συστήματος στρατιωτικής οικονομίας19. Επιπλέον σημαντική ήταν η συμβολή του Μαυρικίου στο ζήτημα της δια θαλάσσης μεταφοράς του σιταριού από τους σιτοβολώνες της αυτοκρατορίας στην πρωτεύουσα. Συγκεκριμένα η αυτοκρατορική διοίκηση αφαίρεσε από τους ιδιώτες πλοιοκτήτες-καπετάνιους το προνόμιο να μεταφέρουν το σιτάρι στην Κωνσταντινούπολη και το έργο τους ανέλαβε η ίδια η δημόσια διοίκηση προκειμένου να μειώσει τα έξοδα μεταφοράς και να προσδώσει συγκεντρωτικότητα σε έναν τόσο ευαίσθητο τομέα, όπως ήταν η διασφάλιση του σίτου για την πρωτεύουσα20. Η εξαιρετική σημασία που έδωσε ο Μαυρίκιος στην αναδιοργάνωση του ρωμαϊκού στρατού διαφαίνεται και από την συγγραφή από τον ίδιο πιθανόν του "Στρατηγικού" του. Το στρατιωτικό αυτό εγχειρίδιο συνετάχθη στην ύστερη περίοδο της βασιλείας του και αναφέρεται αναλυτικά στην στρατιωτική εκπαίδευση των Ρωμαίων αλλά και τους τύπους τακτικής που θα πρέπει κάθε φορά να εφαρμόζονται εναντίον των αντιπάλων στο πεδίο της μάχης21.
2.4. Οικονομική πολιτική
Ο Μαυρίκιος πριν ακόμη από την ανάληψη των αυτοκρατορικών του καθηκόντων, όταν βρισκόταν υπό την προστασία του Τιβερίου, γνώριζε ότι η οικονομική κατάσταση της αυτοκρατορίας βρισκόταν σε κρίσιμη κατάσταση. Γνωρίζοντας ότι δεν είχε την οικονομική δυνατότητα που είχε ο προκάτοχος του Τιβέριος, καθώς το (Δημόσιο Ταμείο)(Γλωσσάρι) λόγω κακής διαχείρισης των τελευταίων ετών της βασιλείας του Τιβερίου, δεν παρουσίαζε εικόνα ευρωστίας, όπως είχε συμβεί στην αρχή της βασιλείας του Τιβερίου λόγω των καρπών της σωστής οικονομικής πολιτικής του Ιουστίνου. Ο Μαυρίκιος ήταν υποχρεωμένος από την αρχή της βασιλείας του να ακολουθήσει αυστηρή οικονομική πολιτική σε κάθε τομέα της οικονομικής δραστηριότητας. Κύριος σκοπός του ήταν η αύξηση των προσόδων του αυτοκρατορικού και του δημόσιου ταμείου μέσω της αύξησης της φορολογίας, του περιορισμού των φορολογικών απαλλαγών και των οικονομικών ατασθαλιών των υπηκόων του αλλά ταυτόχρονα και μέσω του περιορισμού των δαπανών σε κάθε τομέα που αυτό ήταν εφικτό. Στην προσπάθεια του για ανεύρεση πόρων προέβη στην πώληση μεγάλων ποσοτήτων σίτου από την Αίγυπτο με αντάλλαγμα ποσότητες χρυσού22. Απώτερος σκοπός του Μαυρικίου ήταν η οικονομική υποστήριξη ενός αυτάρκους στρατού ο οποίος θα ήταν σε θέση να διενεργεί επιχειρήσεις τόσο στο ανατολικό όσο και στα άλλά μέτωπα χωρίς να υπάρχει το ενδεχόμενο της εξάντλησης των οικονομικών πόρων της αυτοκρατορίας. Τα έξοδα ενός τέτοιου στρατού ήταν αυξημένα από την στιγμή που ο εξοπλισμός του έπρεπε διαρκώς να ανανεώνεται αλλά και να συντηρείται23. Αναπόφευκτα ο Μαυρίκιος σε κάποιο χρονικό σημείο της βασιλείας του θα πρέπει να παρασύρθηκε και ο ίδιος στην προσωπική του ζωή σε ότι αφορά την αποφυγή περιττών εξόδων, ίσως μέχρι το σημείο της φιλαργυρίας. Η φήμη του ως "φιλάργυρου" άρχισε να διαδίδεται και να επικρατεί τόσο στις λαϊκές μάζες όσο και στην αυλή, καθώς δεν δίστασε να προβεί σε δραστική περικοπή των δαπανών της αυτοκρατορικής αυλής, ενέργεια η οποία προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στα ανάκτορα. Παρά τις αποσπασματικές του ενέργειες για την αναστροφή του κλίματος υπέρ του (φοροαπαλλαγές μικρής ισχύος κλπ.) δεν κατόρθωσε να αλλάξει την αντιπάθεια μέρους της κοινής γνώμης προς το πρόσωπό του24.
2.5. Θρησκεία
Ο Μαυρίκιος επέδειξε αρχικά πνεύμα ανοχής προς τους Μονοφυσίτες αλλά και παγανιστές υπηκόους του στο πρώτα χρόνια της βασιλείας του. Δεν συνέβη όμως το ίδιο κατά την ύστερη περίοδο, οπότε και παρατηρούνται διώξεις Μονοφυσιτών και μια γενικότερη μεταβολή της ανεκτικής του πολιτικής απέναντι στους ετερόδοξους. Το 598 έδωσε εντολή στον Δομιτιανό να θανατωθούν 400 Μονοφυσίτες έξω από τα τείχη της Εδέσσης25, σε άλλη περίπτωση συναίνεσε στην εκτέλεση του Παυλίνου, ενός Κωνσταντινοπολίτη "αιρετικού" και διέταξε τον επίσκοπο Στέφανο στις Καρρές να διεξαγάγει διώξει σε βάρος παγανιστών της περιοχής26. Η μεταβολή της πολιτικής και της προσωπικής του στάσης υπαγορεύθηκε πιθανόν από τρεις παράγοντες: α) Πολιτική. Ο Μαυρίκιος δεχόταν τις πιέσεις ανώτατων εκκλησιαστικών κύκλων για την άρση της ανοχής του προς τους αιρετικούς και τους παγανιστές. Η ανοχή του Μαυρικίου προς τους Μονοφυσίτες πήγαζε από πολιτικά κίνητρα αλλά η ένταση στις σχέσεις του μονοφυσιτικού και ορθοδόξου στοιχείου ήταν ανατρεπτικός παράγοντας στην πολιτική θρησκευτικής ανοχής του αυτοκράτορα. β) Τα σοβαρά προβλήματα υγείας που τον ταλάνιζαν κατέστησαν τον χαρακτήρα του σκληρό, γ) Προσωπική στάση ζωής. Ο Μαυρίκιος διακρινόταν για την θρησκευτικότητά του και την προσήλωσή του στον χριστιανικό τρόπο ζωής. Κατά την διάρκεια της μέσης ηλικίας του απέκτησε μια απαισιόδοξη θεώρηση του κόσμου, κρίνοντας τον εαυτό του αυστηρά για τις αμαρτίες που είχε διαπράξει, επηρεασμένος μάλλον από την διδασκαλία του Ιωάννη Νηστευτή, ο οποίος υποστήριζε ότι οι αμαρτίες μετά το 30ό έτος της ηλικίας κρίνονται αυστηρότερα27. Τον διέκρινε, λοιπόν, έντονη ανησυχία και αβεβαιότητα για την τύχη του στη μεταθανάτια ζωή με αποτέλεσμα να καταβάλει κάθε προσπάθεια για την εξιλέωσή του και την σωτήρια της ψυχής του28. Κατά συνέπεια ήταν επιρρεπής στην επίδραση των φορέων του επίσημου χριστιανικού κύκλου. Ο Μαυρίκιος διακρινόταν για την ευσέβεια και το ήθος του. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του περσικού οχυρού Χλόμαρον (578) αρνήθηκε να δεχθεί ως λύτρα τα χρυσά κειμήλια της χριστιανικής κοινότητας29. Όπως συνέβαινε και με άλλους αυτοκράτορες, π.χ. ο Ηράκλειος, πριν από κάθε εκστρατεία ζητούσε την θεϊκή βοήθεια για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματός του, ενώ μετά το πέρας αυτού εξέφραζε τις επίσημες ευχαριστίες του στο θεϊκό στοιχείο30. Συν τοις άλλοις, προΐστατο κάθε Παρασκευή στην διοργάνωση της εορτής προς τιμήν της Παναγίας στο ναό των Βλαχερνών, στις λιτανείες ενώ καθιέρωσε την εορτή της 15ης Αυγούστου προς τιμήν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου31. Η περίοδος της βασιλείας του συνέπεσε με την εκδήλωση της διαμάχης του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και του Πάπα για την διεκδίκηση του τίτλου "Οικουμενικός Πατριάρχης". Ο Μαυρίκιος διαφώνησε με τον Πάπα Γρηγόριο θεωρώντας το όλο ζήτημα ήττονος σημασίας ενώ η διαμάχη τους επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς. Ο Μαυρίκιος παρά την αντίθεση του Πάπα εξέδωσε διάταγμα βάσει του οποίου απαγορευόταν στους κατέχοντες δημόσια και στρατιωτικά αξιώματα να εισάγονται στην εκκλησιαστική ιεραρχία ή την μοναστική ζωή. Επίσης η διαφωνία τους επεκτεινόταν και σε ζητήματα εκκλησιαστικής διοίκησης στα Βαλκάνια και την Ισπανία. Εκτός των άλλων η ασυμφωνία τους αφορούσε στο ζήτημα της πολιτικής της Κωνσταντινούπολης απέναντι στους Λομβαρδούς της Β. Ιταλίας. Ο Μαυρίκιος ήταν υποστηρικτής της επιθετικής προς αυτούς πολιτικής ενώ ο Γρηγόριος προτιμούσε τη συνδιαλλαγή και την ειρηνική προσέγγισή τους. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Γρηγόριος θα δεχόταν με ασυνήθιστη θέρμη τον Φωκά στο θρόνο στη θέση του Μαυρικίου32.
2.6. Οικοδομικό έργο
Το αξιόλογο οικοδομικό έργο του Μαυρικίου αποτελούσε συνέχεια ουσιαστικά του έργου του Ιουστίνου Β' και αποσκοπούσε όχι μόνο στην ευημερία της αυλής αλλά και του πληθυσμού, καθώς με την ανέγερση μεγαλοπρεπών οικοδομημάτων θρησκευτικού και κοσμικού χαρακτήρα βελτίωνε τις συνθήκες διεκπεραίωσης των θρησκευτικών τελετών και εξωράιζε την καθημερινότητα των υπηκόων του στο βαθμό που αυτό ήταν επιτρεπτό σε επίπεδο. Η υλοποίηση της οικοδομικής δραστηριότητας του Μαυρικίου παρουσίαζε κατά καιρούς στασιμότητα και καθυστέρηση λόγω των οικονομικών προβλημάτων της αυτοκρατορίας. Το οικοδομικό του έργο συνοψίζεται στα ακόλουθα δημιουργήματα: Δημόσιο λουτρό στις Βλαχέρνες, η Εκκλησία των Σαράντα Μαρτύρων33, μερική χορηγία στις κατασκευές του παλατιού του στο Βρύα και την Δάματρι. Οι κατασκευές του Μαυρικίου είχαν κυρίως θρησκευτικό και φιλανθρωπικό χαρακτήρα, όπως η συμμετοχή του στους ναούς του Αγ. Θεοδώρου, Αγ. Γεωργίου και ενός άλλου ναού κοντά στις Βλαχέρνες34. Παράλληλα επισκεύασε το νοσοκομείο των λεπρών στο Γαλατά, κατασκεύασε οπλοστάσιο έξω από τα τείχη προς την πλευρά του Χρυσού Κέρατος, μια κυκλική στέγη στην Μαγναύρα. Άλλα μέλη της οικογένειας του Μαυρικίου ακολούθησαν το παράδειγμά του και ίδρυσαν το Μοναστήρι της Παρθένου στην Χαλκηδόνα και την Αρεόβινδο κ.α. Εκτός της Κωνσταντινούπολης ο Μαυρίκιος επισκεύασε τον ιππόδρομο στην Αντιόχεια ενώ ανήγειρε μνημειώδες συγκρότημα ναών στην γενέτειρά του Αραβισσό.
3. Εκθρόνιση και θάνατος
Όπως προαναφέρθηκε, η οικονομική πολιτική του Μαυρικίου είχε βλάψει την εικόνα του και τις σχέσεις του με την κοινή γνώμη. Η λαϊκή δυσφορία συσσωρευόταν και δεν θα αργούσε να εκδηλωθεί, όταν θα το επέτρεπαν οι καταστάσεις. Μάλιστα, μερικά χρόνια πριν από την πτώση του είχαν ήδη αρχίσει να κυκλοφορούν δοξασίες, προφητείες και οιωνοί (παράξενα όντα στο Νείλο, κροκόδειλοι οι οποίοι κατασπάραζαν θεατές κλπ) οι οποίοι προδίκαζαν την πτώση του Μαυρικίου35. Ο θάνατος του Δομιτιανού (11/1/602), του καλύτερου φίλου και συμβούλου του αυτοκράτορα, σήμανε την απώλεια ελέγχου των διοικητικών και πολιτικών εξελίξεων από την πλευρά του Μαυρικίου και έδωσε την δυνατότητα στους αντιπάλους του να ξεκινήσουν τις διαδικασίες εκθρόνισής του. Έριδες εκδηλώθηκαν στο παλάτι με αφορμή την διαδοχή του Δομιτιανού, τα στρατεύματα στο Δούναβη στασίασαν με διάφορες αφορμές, όπως την άρνηση του Μαυρικίου να εξαγοράσει αιχμαλώτους-συναδέλφους τους από εχθρικές δυνάμεις κλπ36. Από τους κυριότερους όμως παράγοντες ο οποίος συνετέλεσε στην πτώση του ήταν οι Δήμοι των Πράσινων και των Βένετων, των οποίων η επιρροή ήταν περιορισμένη επί των ημερών του Μαυρικίου. Ο στρατιωτικός Φωκάς εκμεταλλεύθηκε τα αδύνατα αυτά σημεία της πολιτικής κατάστασης και, παρεμβαίνοντας στην πολιτική σκηνή, αναδείχτηκε στην προσωπικότητα εκείνη η οποία θα καταλάμβανε το θρόνο. Η πτώση του Μαυρικίου έλαβε χώρα με συνοπτικές διαδικασίες. Παρά τις προσπάθειές του να αποτρέψει τη συνωμοσία με την προσπάθεια σύλληψης του Γερμανού (21/11/602), εκδηλώθηκε ένα ευρύτερο κύμα διαδηλώσεων στην Κωνσταντινούπολη. ο Μαυρίκιος αντιλαμβανόταν ότι έχανε τον έλεγχο της πολιτικής κατάστασης και στις 23/11/602 έβλεπε τον Φωκά να ανακηρύσσεται σε αυτοκράτορα στο (Έβδομον)(Γλωσσάρι). Στις 25/11/602 ο Φωκάς εισερχόταν στην πόλη επισήμως και δύο ημέρες κατόπιν ετοίμαζε την στέψη της συζύγου του Λεοντίας. Την ίδια ημέρα ο Μαυρίκιος και οι νεώτεροι υιοί του εκτελέστηκαν στο λιμάνι του Ευτροπίου στη Χαλκηδόνα. Ο μεγαλύτερος του υιός, ο Θεοδόσιος, εκτελέστηκε και αυτός λίγες ημέρες κατόπιν. Το σώμα του Μαυρικίου ερρίφθη στο Βόσπορο, ενώ η κεφαλή του εκτέθηκε στο στρατό του Εβδόμου. Η αυτοκράτειρα Κωνσταντίνα συνέλεξε τα εναπομείναντα τμήματα του συζύγου και των υιών της και τα ενταφίασε στη Μονή Νέας Μετανοίας. Λίγοι πένθησαν για το θάνατο του Μαυρικίου αλλά και λίγοι ήταν εκείνοι οι οποίοι ήταν σε θέση να προβλέψουν την παρακμή που θα χαρακτήριζε την κατάσταση της αυτοκρατορίας κατά τα οκτώ έτη της διακυβέρνησης του Φωκά. Οι επιτυχίες του Μαυρικίου στο στρατιωτικό και διοικητικό τομέα ήταν τέτοιες ώστε η περίοδος διακυβέρνησής του να θεωρείται σημείο μεταβατικό από την ύστερη αρχαιότητα στον πρώιμο μεσαίωνα.
1. Ευάγριος, Εκκλησιαστική Ιστορία, ed. J. Bidez L. Parmentier (London 1898), v. 21, pp. 216.28-217.3. Επίσης M. Whitby, The Emperor Maurice and His Historian, (Oxford Clarendon Press 1988), σ. 5. 2. Λέων Γραμματικός: Leo Grammaticus, Χρονογραφία (Chronographia), ed. E. Bekker, CSHB (Bonn 1842), 139, 1-4. 6. Η αυτοκρατορική ιδεολογία των Βυζαντινών ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την χριστιανική κοσμοαντίληψη και το πρότυπο της κυριαρχίας του Θεού στον ουρανό και του αυτοκράτορα στην γη. Βλ. Beck, ό.π., σ. 108. 9. Θεοφάνης 261. 15-16, 267. 29-31. 10. Patria Constantinopoleos, ed. T. Preger, Scriptores Originum Constantinopolitanarum (Leipzig 1907). 11. Θεοφυλάκτου Σιμοκάτης, Ιστορίαι, ed. C. de Boor, re-ed. P. Wirth (Stuttgart 1972), vi. 11. 1, vii. 12. 11 κλπ. 12. Η εν λόγω αντίδραση εκδηλώθηκε στο ρωμαϊκό στρατό των Βαλκανίων. Βλ. Whitby, ό.π., σ. 25. 13. Μένανδρος Προτήκτωρ: Menander the Guardsman, ed. R. C. Blockley, (Liverpool 1985), 23.2. 14. Μένανδρος Προτήκτωρ, ό.π., 20.2 120-5. 16. Θεοφάνης Χρονογραφία: Theophanes Chronographia, ex recognitione Immanuelis Bekkeri, Bonnae 1838, 251, 27. 19. Πασχάλιον Χρονικόν: Chronikon Paschale, ed. L. Dindorf , CFHB (Bonn 1832), 693. 12-15. 20. Maurice, "Histoire de Saint Maurice, empereur des Romains", ed. & tr. L. Leroy and F., Nau, Patrologia Orientalis 5 (1910), σσ. 773-778. 21. Ο εξιδανικευμένος βίος του Μαυρικίου, όπως παρουσιάζεται στο κείμενο της αγιογραφικής πηγής, είναι ελεγχόμενος ιστορικά καθώς παρουσιάζει τον βίο μέσα από ένα εξωραϊσμένο χριστιανικό πρίσμα. Βλ. M. Whitby, ό.π., σ. 3. 22. Ευάγριος, Εκκλησιαστική Ιστορία, ed. J. Bidez L. Parmentier (London 1898), σσ. 214-216, 223. 24. Beck H. G., Η Βυζαντινή Χιλιετία, μτφ. Δ. Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ (Αθήνα 2000), σ. 105. 25. Whitby, ό.π., σσ. 11-12. 26. Treadgold, Byzantium and its Army (284-1081), (Stanford University Press 1995), σ. 165. 27. Treadgold, ό.π., σσ. 205-6. 28. Treadgold, ό.π., σ. 12. 29. Πασχάλιον Χρονικόν, 694.9 30. Ιωάννης Νικίου, 103, 1-3. 32. Ιωάννης Νικίου, Χρονικόν (Chronicle), tr. R. H. Charles (London 1916)95. 1, 21. 34. Το προσωνύμιο του Μαυρικίου ήταν "Μαρκιανιστής", λόγω της ομώνυμης αίρεσης η οποία ήταν ενάντια σε κάθε είδους φιλανθρωπία. 35. Michel Le Syrien, Chronicle de Michel le Syrien, v. I (-III), par J. B. Chabot, Paris 1899. x. 23, σσ. 372-3. |
|
|