Μητροφάνης Γ΄ Κωνσταντινουπόλεως

1. Βίος και έργο

Βουλγαρικής καταγωγής, ο μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Μητροφάνης Γ', κατά κόσμον Γεώργιος, γεννήθηκε περίπου το 1520 στο προάστιο της Κωνσταντινούπολης Αγία Παρασκευή ή Χάσκιοϊ, εξ ου και η προσωνυμία «Βυζάντιος». Έχοντας μονάσει νέος στη Μεγίστη Λαύρα του Αγίου Όρους, χειροτονήθηκε εκεί κληρικός και, όταν αργότερα επέστρεψε στη γενέτειρά του, ανέλαβε εφημέριος του ομώνυμου ναού στην Αγία Παρασκευή. Με την άνοδο στον πατριαρχικό θρόνο του προσωπικού του φίλου Διονυσίου του Γαλατιανού (Διονύσιος Β') αποσπάστηκε στον πατριαρχικό ναό και ταχύτατα χειροτονήθηκε μητροπολίτης Καισαρείας (1546), αν και είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν πήγε ποτέ ο ίδιος στην Καισάρεια ή αν ασχολήθηκε με τις εκκλησιαστικές υποθέσεις της.

Ως μητροπολίτης Καισαρείας στάλθηκε κατά το 1546 στη Βενετία με την ιδιότητα του πατριαρχικού
εξάρχου και την αποστολή να συγκεντρώσει χρήματα για το Πατριαρχείο και να παρακολουθήσει τις σχετικές με το προτεσταντικό κίνημα εξελίξεις. Διακείμενος ευμενώς προς την καθολική εκκλησία, μετέβη μάλλον αυθαίρετα σε συνάντηση με τον πάπα, με αποτέλεσμα να γίνει αφορμή σοβαρής κρίσης στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που διήρκεσε όλη τη διετία 1547-1548 και έπληξε ιδιαίτερα τον Πατριάρχη Διονύσιο Β'. Έτσι, τιμωρήθηκε με αφαίρεση του τίτλου του Καισαρείας και εκτοπισμό στην Παροναξία (1547). Τέσσερα χρόνια αργότερα όμως, και αφού ο θόρυβος είχε καταλαγιάσει, ο Μητροφάνης έλαβε συγχώρεση και του επιτράπηκε να εγκατασταθεί στη Χάλκη, όπου ανίδρυσε τη μονή Αγίας Τριάδος, την οποία εμπλούτισε και με αξιόλογη βιβλιοθήκη.

Μερικά χρόνια αργότερα, μάλιστα, κατάφερε να εκλεγεί ο ίδιος Πατριάρχης με την υποστήριξη του Μιχαήλ Καντακουζηνού, τον Ιανουάριο του 1565. Όταν ο Καντακουζηνός τον ανέτρεψε στις 4 Απριλίου 1572, του δόθηκαν
εις ζωαρκείαν οι μητροπόλεις Λαρίσης και Χίου, ενώ ο ίδιος διέμενε στη μονή Αγίας Τριάδος. Τον Απρίλιο του 1573, όμως, εξορίστηκε στο Άγιον Όρος λόγω της προσπάθειάς του να ανακτήσει τον πατριαρχικό θρόνο, κάτι που τελικά κατόρθωσε στις 29 Νοεμβρίου 1579, παραμένοντας Πατριάρχης μέχρι το θάνατό του. Ο Μητροφάνης Γ' πέθανε στις 9 Αυγούστου 1580 και τάφηκε στη μονή της Παναγίας Παμμακαρίστου στην Κωνσταντινούπολη.

2. Αποτίμηση

Επρόκειτο για ιεράρχη ανοιχτό στα ερεθίσματα από τη Δυτική Ευρώπη, φιλικό προς τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, αλλά και παράλληλα ευμενή προς το προτεσταντικό κίνημα. Έτσι, δεν είναι τυχαίο ότι ο λουθηρανός ιερέας Στέφανος Γκέρλαχ (Gerlach), που βρισκόταν τότε στην υπηρεσία του πρέσβη του Γερμανού αυτοκράτορα στην οθωμανική αυλή, εκφράζεται ιδιαίτερα θετικά γι’ αυτόν, αποδίδοντάς του τον εξής χαρακτηρισμό: «σοφώτατος πάντων τῶν Ἑλλήνων… φιλάνθρωπος καὶ σοβαρός, φίλα τοῖς διαμαρτυρομένοις φρονῶν καὶ περὶ τὴν ἕνωσιν τῶν ἐκκλησιῶν τῆς Δύσεως καὶ τῆς Ἀνατολῆς σπουδάζων».1 Γενικά ήταν άνθρωπος με πνευματικά ενδιαφέροντα και ιδιαίτερα βιβλιόφιλος,2 όπως δείχνει και η δημιουργία βιβλιοθήκης στη μονή Αγίας Τριάδος στη Χάλκη.



1. Παρατίθεται στο Μυστακίδης, Β.Α., «Περί των Πατριαρχών Διονυσίου Β' και Μητροφάνους Γ' και της Καθαιρέσεως αυτών κατά Νέα Ανέκδοτα Έγγραφα», Εκκλησιαστική Αλήθεια 10 (1890), σελ. 181.

2. Γεδεών, Μ. (επιμ.),«Κυρίλλου Λαυριώτου Πατριαρχικόν Χρονικόν», Αθήναιον 6 (1877), σελ. 29.