1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Νικόλαος Μυρεψός1 γεννήθηκε πιθανότατα στις αρχές του 13ου αιώνα στην Αλεξάνδρεια. Διακρίθηκε ως ιατρός και φαρμακοποιός, ειδικός στην παρασκευή και τη χρήση αρωματικών ελαίων (μύρων) και αλοιφών για τη θεραπεία διάφορων νόσων. Συνέγραψε μια συλλογή φαρμακευτικών συνταγών με τον τίτλο Δυναμερόν. Για τη ζωή και το έργο του στις πηγές δεν υπάρχουν σαφείς και βέβαιες μαρτυρίες. Λόγω των πενιχρών προσωπογραφικών πληροφοριών, ορισμένοι ερευνητές δεν αποδέχονται την ταύτιση του Μυρεψού με συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο.2 Ωστόσο, σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, ο Νικόλαος Μυρεψός ταυτίζεται με τον ακτουάριο (αυλικό ιατρό) Νικόλαο, ο οποίος αναφέρεται μία φορά στη Χρονική Συγγραφή του Γεωργίου Ακροπολίτη και σε λίγα σημεία στις επιστολές του αυτοκράτορα Θεοδώρου Β΄ Λασκάρεως. Ο ακτουάριος Νικόλαος υπηρετούσε στην αυλή του Ιωάννη Γ' Βατάτζη. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ακροπολίτη, ο ιατρός Νικόλαος ήταν αντίπαλός του στη συζήτηση που είχε περί το 1238 με την αυτοκράτειρα Ειρήνη Δούκαινα για την αιτία της έκλειψης του ήλιου. Ο Ακροπολίτης υπογραμμίζει ότι ο Νικόλαος ήταν ευνοούμενος της αυτοκράτειρας και, ενώ αναγνωρίζει τις ικανότητες και την κατάρτισή του σε θέματα ιατρικής και φαρμακολογίας, τον επικρίνει για έλλειψη στοιχειωδών γνώσεων στη φιλοσοφία. Επί βασιλείας Θεοδώρου Β΄ Λασκάρεως ο ακτουάριος Νικόλαος έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και αναφέρεται στις επιστολές του αυτοκράτορα ως ο ικανότερος ιατρός στην αυλή.
2. Έργο
Το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο παραμένει αδημοσίευτο και εμπεριέχεται σε 15 χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων αντιπροσωπευτικότεροι είναι οι Paris 2149, 2237, 2238, 2243, Bold. Barocc. 171, Athen. 1478, Lavr. E 62 κ.ά. Για έξι από τα δεκαπέντε χειρόγραφα (δύο στο Παρίσι, ένα στην Οξφόρδη, ένα στο Εσκοριάλ, ένα στη Μονή Μεγίστης Λαύρας και ένα στην Αθήνα) θεωρείται ότι διασώζουν την αρχική μορφή του κειμένου. Ο Νικόλαος Μυρεψός συνέγραψε ένα «αντιδοτάριο» (συλλογή φαρμακευτικών συνταγών) με τον τίτλο Δυναμερόν (ισχυρό φάρμακο) ή Το μέγα δυναμερόν (δηλαδή Φαρμακολογία). Το έργο γράφτηκε ανάμεσα στο 1270 και το 1290.3 Χωρίζεται σε 48 κεφάλαια και περιέχει 2.656 φαρμακευτικές οδηγίες, κατατασσόμενες θεματικά κατά μορφές και ενέργειες στη χρήση. Συχνά για κάθε φαρμακευτικό μέσο παρατίθενται η μία μετά την άλλη πολλές οδηγίες χρήσης. Το εγχείρημα του Μυρεψού αποτέλεσε σημαντική συμβολή στην προώθηση και την τεκμηρίωση της βοτανολογίας και της φαρμακευτικής. Στο Δυναμερόν διασώθηκαν πολλές από τις γνώσεις προγενέστερων ερανιστών. Θεωρείται αξιόλογη η προσπάθεια για ένταξη πολλών φυτών και συνταγών αραβικής και ανατολικής προέλευσης, παρότι στη μετάφραση ή την ερμηνεία των αραβικών τίτλων παρατηρούνται ορισμένα λάθη. Το κείμενο αποτελεί επίσης πολύτιμη πηγή για τη μελέτη των νοσημάτων,4 την παθολογία, τη φυσιολογία και την ανατομία.5
Κατά τη συγγραφή του Δυναμερού ο Μυρεψός στηρίχθηκε σε παλιότερα (ελληνικά, λατινικά και αραβικά) φαρμακευτικά εγχειρίδια και ερανίσματα, με αντιπροσωπευτικότερο το λατινικό αντιδοτάριο του Νικολάου Πραιπoσίτου από τη σχολή του Σαλέρνου (12ος αιώνας), το οποίο περιλάμβανε 150 συνταγές σε αλφαβητική κατάταξη. Σε σύντομο χρονικό διάστημα το Δυναμερόν του Μυρεψού έγινε γνωστό και στη Δύση. Πρώτος ο Νικόλαος από το Ρήγιον6 κατά το 14ο αιώνα, σε μια συλλογή φαρμακευτικών συνταγών, έκανε σύντομη περίληψη του έργου και μερική μετάφραση στα λατινικά, συμπεριλαμβάνοντας και το αντιδοτάριο του Νικολάου από το Σαλέρνο. Η συλλογή αυτή, που σήμερα δε σώζεται, διασκευάστηκε περί τα τέλη του 15ου αιώνα από το γάλλο ιατρό Νικόλαο Πραιπόσιτο. Η πρώτη έντυπη έκδοση του έργου του Νικολάου Μυρεψού έγινε το 1541 στην πόλη Ίνγκολσταντ (Ingolstadt) από τον ελληνιστή και καθηγητή της ιατρικής Ιωάννη Αγρίκολα Αμμώνιο (Johannes Agricola Ammonius).
Ο Αμμώνιος πιθανόν είχε υπόψη του κάποια αποσπασματική έκδοση του Νικολάου από το Ρήγιον και, θεωρώντας το κείμενο του Μυρεψού τμήμα του αντιδοταρίου του Νικολάου από το Σαλέρνο, ακολούθησε την αλφαβητική ταξινόμηση των φαρμάκων του τελευταίου. Η έκδοση αυτή αναθεωρήθηκε και ανατυπώθηκε το 1543 στη Βενετία από τον Ανδρέα Αριβαμπένε (Andreas Arrivabene). Η πρώτη πλήρης και υπομνηματισμένη μετάφραση του Δυναμερού στα λατινικά κυκλοφόρησε το 1549 στη Βασιλεία (Basel) από τον ιατρό και φαρμακολόγο Λεονάρδο Φουξ (Leonhart Fuchs). Το έργο του Φουξ επανεκδόθηκε επανειλημμένα και συμπεριλήφθηκε στη γνωστή συλλογή του Στεφάνου.7 Το Δυναμερόν του Νικολάου Μυρεψού στη λατινική μετάφρασή του είχε μεγάλη απήχηση στους φαρμακοποιούς και τους επιστήμονες στη Δύση, ενώ αποτέλεσε μέχρι το 17ο αιώνα τη βασική και επίσημη φαρμακολογία όλης της Ευρώπης και αναγνωριζόταν επί 330 χρόνια (μέχρι το 1637) ως επίσημος Codex medicamentarius στην Ιατρική Σχολή των Παρισίων.
1. Το επώνυμο «Μυρεψός» σημαίνει μυροποιός. Δόθηκε στο Νικόλαο εξαιτίας της ειδικότητάς του και έχει επικρατήσει να σχετίζεται αποκλειστικά με το πρόσωπό του. Ενίοτε ο Νικόλαος αναφέρεται και ως «ο Αλεξανδρινός». 2. Βλ. λ. «Μυρεψός Νικόλαος», στο Prospographisches Lexikon der Palaiologenzeit 7 (Wien 1985), σελ. 90· Keil, G., βλ. λ. “Myrepsos, N.”, στο Lexicon des Mittelalters 6 (München – Zürich 1993), σελ. 1167. 3. Η συγγραφή του έργου χρονολογείται βάσει της αναφοράς του ονόματος του πάπα Νικόλαου Γ΄ (1277-1280). Βλ. Hunger H., Βυζαντινή Λογοτεχνία. H λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών 3 (Αθήνα 1994), σελ. 142. 4. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά στα φαρμακευτικά μέσα κατά της λύσσας. Βλ. Theodorodes, J., “Rabies in Byzantine Medicine”, Dumbarton Oaks Papers 38 (1984), σελ. 157. 5. Σε οδηγίες παρασκευής κολλυρίων δίνονται πληροφορίες σχετικά με την ανατομία των οφθαλμών. Βλ. Savage-Smith, E., “Hellenistic and Byzantine Ophthalmology. Trachoma and Sequelae”, Dumbarton Oaks Papers 38 (1984), σελ. 183-184. 6. O Νικόλαος από το Ρήγιον Καλαβρίας (Nicolaus de Deoprepio) έζησε από το 1280 έως το 1350. Σπούδασε ιατρική στο Σαλέρνο. Υπήρξε ιατρός του βασιλιά Καρόλου Β΄ Ανδεγαυού και του διαδόχου του Ροβέρτου Β΄. Συνέβαλε σημαντικά στη μετάφραση ελληνικών ιατρικών συγγραμμάτων στα λατινικά. 7. Stephanus, H., Medicae artis princepes 1 (Paris 1567), ανατ. Frankfurt 1625, Nürnberg 1658). |
|
|