Νύσα (Αρχαιότητα), Γεροντικόν

1. Αρχιτεκτονική περιγραφή

Το Γεροντικό αποτελεί το καλύτερα σωζόμενο οικοδόμημα της πόλης Νύσα στην Καρία. Βρίσκεται ΒΔ της αγοράς. Πρόκειται για ένα ορθογώνιο κτήριο με πλάτος 27,45 μ., βάθος 23,50 μ. και προσανατολισμό προς νότο. Αποτελούσε αίθουσα συνελεύσεων, στο εσωτερικό της οποίας εγγράφεται ημικυκλικό κοίλο. Το κοίλο στηριζόταν σε τεχνητό ανάχωμα και διέθετε 12 σειρές εδωλίων, που διαιρούνταν από 5 κλίμακες σε 4 κερκίδες (cunei).

Η ορχήστρα ήταν ημικυκλική, διαστάσεων 7,26 x 5,10 μ., και καλυπτόταν από ορθογώνιες μαρμάρινες πλάκες. Στο κέντρο της υπήρχε ένας τετράγωνος πίνακας με πλευρά μήκους 1,66 μ. και σχέδιο με μαρμαροθετήματα (opus sectile). Μπροστά από την ορχήστρα σώζονται 4 βάθρα που ανήκουν στη διώροφη σκηνή, την πρόσοψη της οποίας (scaenae frons) θα κοσμούσαν ναΐσκοι(aediculae).1 Αυτοκρατορικά πορτρέτα της δυναστείας των Αντωνίνων συμπλήρωναν το γλυπτό διάκοσμο της μνημειώδους πρόσοψης της σκηνής.2

Στην κατασκευή των τοίχων ακολουθήθηκε το σύστημα ορθογώνιας λιθοδομής, ενώ το οικοδόμημα πρέπει να είχε ξύλινη στέγη.3

2. Ταύτιση

Σύμφωνα με το Στράβωνα, κοντά στο θέατρο της Νύσας βρίσκονται δύο υψώματα. Κάτω από το ένα ύψωμα βρισκόταν το γυμνάσιο των νέων και κάτω από το άλλο η αγορά και το Γεροντικό.4

Οι απόψεις των μελετητών διαφοροποιούνται ως προς τη σημασία του όρου «γεροντικόν».5 Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, θεωρείται ότι με τον όρο αυτό αποδίδεται το βουλευτήριο της πόλης, το οποίο ταυτίζεται με το συγκεκριμένο οικοδόμημα. Επιχειρήματα που συνηγορούν σε αυτή την ταύτιση αποτελούν η θέση του οικοδομήματος κοντά στην αγορά, όπως και οι ομοιότητες που παρουσιάζει η αρχιτεκτονική μορφή του με άλλα ελληνιστικά βουλευτήρια.

Η απουσία σκηνής κατά την πρώιμη οικοδομική φάση του αποτελεί μια επιπλέον ένδειξη για τη χρήση του οικοδομήματος αποκλειστικά ως βουλευτηρίου. Αργότερα, με την προσθήκη της σκηνής το κτήριο λειτούργησε παράλληλα και ως ωδείο. Ο συνδυασμός των χρήσεων και η ανάπτυξη ενός μεικτού κτηρίου που λειτουργούσε ως βουλευτήριο και ωδείο αποτελεί επίτευγμα της Ρωμαϊκής περιόδου. Τότε τα οικοδομήματα αυτού του τύπου αποτελούσαν συγχρόνως κτήρια αποφάσεων για την πόλη και χώρους εκλεπτυσμένων διασκεδάσεων.6

3. Χρονολόγηση

Η αρχική κατασκευή του οικοδομήματος τοποθετείται στην Ύστερη Ελληνιστική περίοδο, συγκεκριμένα γύρω στο δεύτερο μισό του 2ου αι. π.Χ., όπως προκύπτει από το είδος της τοιχοποιίας αλλά και από την αναφορά του Στράβωνα. Σε αυτή τη φάση ανήκει το σωζόμενο τμήμα του κοίλου. Μια δεύτερη οικοδομική φάση τοποθετείται τον 1ο αιώνα μ.Χ., όπως μαρτυρούν λεπτομέρειες των αρχιτεκτονικών λειψάνων.

Σημαντικές μετατροπές όμως υπέστη το οικοδόμημα γύρω στα μέσα του 2ου αιώνα, με την προσθήκη της σκηνής, ενώ μετασκευές πραγματοποιήθηκαν και στο κοίλο. Η ορχήστρα κατασκευάστηκε σε χαμηλότερο επίπεδο. Η επιμελημένη εργασία στο δάπεδο της ορχήστρας ανήκει σε αυτή την τρίτη οικοδομική φάση του κτηρίου και πιθανότατα τοποθετείται την εποχή του Αντωνίνου Πίου (141-151). Αξιοσημείωτο είναι πάντως ότι, στα τέλη του 1ου αιώνα και κατά το 2ο αιώνα, η επέμβαση αυτή στο χώρο της ορχήστρας, δηλαδή η επίστρωσή της με μαρμάρινες πλάκες και μαρμαροθετήματα, αποτελούσε συνηθισμένη μετασκευή στα θεατρικά οικοδομήματα της Μικράς Ασίας. Αναφέρουμε ενδεικτικά το θέατρο της Εφέσου και αυτό της Μιλήτου, όπως και τα ωδεία της Αφροδισιάδας και της Ιασού. Τέλος, οι αναθηματικές επιγραφές που βρέθηκαν στο χώρο του Γεροντικού, τα στιλιστικά χαρακτηριστικά των αρχιτεκτονικών μορφών και οι λεπτομέρειες της αρχιτεκτονικής και γλυπτικής διακόσμησης του οικοδομήματος συνηγορούν στη χρονολόγηση της τρίτης οικοδομικής φάσης ανάμεσα στο 138 και το 161.7

4. Ιστορία της έρευνας και σημερινή κατάσταση

Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες στο χώρο διεξήχθησαν από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στις αρχές του 20ού αιώνα. Το 1922 η ανασκαφή συνεχίστηκε από ελληνική αποστολή και τον αρχαιολόγο Κ. Κουρουνιώτη αποκαλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος του οικοδομήματος. Σήμερα σώζονται τμήματα των εξωτερικών τοίχων, της ορχήστρας, μεγάλο μέρος του κοίλου, καθώς και αρχιτεκτονικά στοιχεία του διακόσμου του σκηνικού μετώπου.8

1. Mc Donald, W.A., The political Meeting places of Greeks (Baltimore 1943), σελ. 219-224· Gneisz, D., Das Antike Rathaus. Das griechische Bouleuterion und die frührömische Curia (Wien 1990), σελ. 339-340· Kadioglu, M., “Der Opus sectile-Boden aus dem Gerontikon-Bouleuterion von Nysa ad Maeandrum”, στο Fuhrmeister, K. (επιμ.), Studien zum antiken Kleinasien IV (Asia Minor Studien 34, Bonn 1999), σελ. 175-188· Κουρουνιώτης, Κ., «Ανασκαφαί εν Νύση τη επί Μαιάνδρω», ΑΔ 7 (1921/1922), σελ. 1-87· Bean, G.E., Turkey beyond the Maeander (London 1971), σελ. 215.

2. Mc Donald, W.A., The political Meeting places of Greeks (Baltimore 1943) σελ. 219-224· Gneisz, D., Das Antike Rathaus. Das griechische Bouleuterion und die frührömische Curia (Wien 1990), σελ. 149-150.

3. Στο βόρειο τοίχο του οικοδομήματος εντοιχίστηκε κιονοστοιχία προγενέστερου υπόστυλου κτηρίου. Βλ. Gneisz, D., Das Antike Rathaus. Das griechische Bouleuterion und die frührömische Curia (Wien 1990), σελ. 339.

4. Στράβ., XIV 1.43 (C 649).

5. Διατυπώθηκε η άποψη ότι το Γεροντικό θα μπορούσε να ταυτιστεί με γυμνάσιο των ηλικιωμένων ανθρώπων σε αντίθεση με εκείνο των νέων που αναφέρει ο Στράβων. Βλ. Mc Donald, W.A., The political Meeting places of Greeks (Baltimore 1943), σελ. 223, σημ. 266.

6. Gneisz, D., Das Antike Rathaus. Das griechische Bouleuterion und die frührömische Curia (Wien 1990), σελ. 339.

7. Gneisz, D., Das Antike Rathaus. Das griechische Bouleuterion und die frührömische Curia (Wien 1990), σελ. 149-150, 339-340· Kadioglu, M., “Der Opus sectile-Boden aus dem Gerontikon-Buleuterion von Nysa ad Maeandrum”, στο Fuhrmeister, K. (επιμ.), Studien zum antiken Kleinasien IV (Asia Minor Studien 34, Bonn 1999), σελ. 175-188.

8. Von Diest, W., Nysa ad Maeandrum (Berlin 1913) σελ. 36-37· Κουρουνιώτης, Κ., «Ανασκαφαί εν Νύση τη επί Μαιάνδρω» ΑΔ 7 (1921/1922), σελ. 1-87.