1. Η πόλη του Ορκιστού
O Oρκιστός (σημ. Ortaköy) βρισκόταν σε απόσταση 26 χλμ. βόρεια-βορειοδυτικά του Aμορίου, στις παρυφές των ορέων της Φρυγίας, και ανήκε στη σφαίρα επιρροής της Nακώλειας μέχρι τις αρχές του 4ου αιώνα μ.X. Στο καθεστώς της πόλης (civitas) ανήλθε επί Kωνσταντίνου A', μεταξύ 323 και 326. Αρχικά υπαγόταν στην επαρχία Φρυγίας, ενώ το 399 υπήχθη στη νεοϊδρυθείσα επαρχία Γαλατίας Δευτέρας (ή Σαλουταρίας). H πόλη του Oρκιστού δεν αναφέρεται καθόλου στις πηγές για τη διοίκηση της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου, παρά μόνο στην Tabula Peutingeriana. Kατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο Oρκιστός ανήκε στο θέμα των Aνατολικών, ήταν οχυρωμένος και πιθανότατα διέθετε στρατιωτική φρουρά, ενώ μαρτυρείται ως επισκοπή της μητρόπολης Πισσινούντος από τον 9ο έως τον 12ο αιώνα. Στην ευρύτερη περιοχή του Ορκιστού κατείχαν μεγάλες εκτάσεις γης μέλη της Βυζαντινής αριστοκρατικής οικογένειας των Βούρτζηδων. Aπό τον 7ο αιώνα και εξής τα περίχωρα του Aμορίου αποτέλεσαν στόχο των επιδρομών των Aράβων. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για την τύχη του Oρκιστού στο πλαίσιο των επιδρομών αυτών. Στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα ο Ορκιστός και η ευρύτερη περιοχή βρίσκονταν στο σύνορο μεταξύ του Bυζαντίου και του σουλτανάτου του Iκονίου, δηλαδή στο πεδίο της στρατιωτικής αντιπαράθεσης μεταξύ Bυζαντινών και Σελτζούκων. Tο διάστημα 1204-1261 η περιοχή αυτή ανήκε στην αυτοκρατορία της Nικαίας και στη συνέχεια περιήλθε στον έλεγχο των Tουρκομάνων. Kατά τον 14ο αιώνα ο Ορκιστός αποτέλεσε κτήση των Oθωμανών Tούρκων.1
2. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα
Σήμερα σώζονται αρχαιολογικά κατάλοιπα στη θέση του αρχαίου και μεσαιωνικού Oρκιστού, κυρίως σπαράγματα αρχιτεκτονικής και επιγραφές. Η γνωστότερη και σημαντικότερη από τις επιγραφές αυτές βρέθηκε το 1752 και σώζει το κείμενο αυτοκρατορικής επιστολής του έτους 331, γραμμένης από τον Κωνσταντίνο Α΄.2 Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο (μάλλον τον 10ο αιώνα) χρονολογείται μία επιγραφή η οποία χαράχθηκε σε μαρμάρινο άγαλμα λέοντος που βρέθηκε στο νεκροταφείο του χωριού Alikel (σημ. Ortaköy) και μαρτυρεί την επισκευή ενός τμήματος του οχυρωματικού περιβόλου του Ορκιστού, μήκους περίπου 120 μ., από ένα σημείο δεξιά του δρόμου έως μία από τις πύλες του τείχους. Η επισκευή έγινε με έξοδα ή υπό την καθοδήγηση του υπάτου και τοποτηρητή Μιχαήλ Βούρτζη, ο οποίος σχετιζόταν με το γειτονικό χωριό Λαπτοκώμη ή Λαπτουκώμη.3
1. Belke, K. – Restle, M., Galatien und Lykaonien (Tabula Imperii Byzantini 4, Wien 1984), σελ. 211.
2. Chastagnol, A., “L' inscription constantinienne d'Orcistus”, Mélanges de l'Ecole française de Rome. Antiquité 93 (1981), σελ. 381-416.
3. Buckler, W. H., “Two Gateway Inscriptions”, Byzantinische Zeitschrift 30 (1929-1930), σελ. 646-648. Ο Μιχαήλ Βούρτζης ταυτίζεται πιθανώς με τον στρατιωτικό διοικητή που κατέλαβε την Αντιόχεια το 969, ή με κάποιον ομώνυμο συγγενή του τον 11ο αιώνα. Η σχέση της οικογένειας Βούρτζη με τη Λαπτοκώμη δεν είναι σαφής. Δεν γνωρίζουμε αν ο Μιχαήλ Βούρτζης αποκαλείται Λαπτουκουμήτης στην επιγραφή επειδή καταγόταν από τη συγκεκριμένη κώμη ή διότι εκεί κατείχε εκτάσεις γης.