1. Συγκρότηση

Ο Πέρσης βασιλιάς Καμβύσης Β΄ (530-522 π.Χ.) παρουσιάζεται ως ο δημιουργός του περσικού ναυτικού, που ήταν απαραίτητο για την επέκταση της Περσικής Αυτοκρατορίας στην Αίγυπτο και τον αποτελεσματικό έλεγχο των παραθαλάσσιων περιοχών της.¹ Η δημιουργία του περσικού ναυτικού, θα πρέπει να ήταν μια μεγαλειώδης επιχείρηση, ανάλογη με το μέγεθος της Περσικής Αυτοκρατορίας, και να συμπεριλάμβανε κατασκευή πολεμικών πλοίων, ίδρυση βάσεων-λιμανιών, εκπαίδευση και πληρωμή κωπηλατών, ναυτών και εμπόλεμων ναυτικών.²

2. Ιστορικές πληροφορίες

Κατά τη διάρκεια της περσικής κατάληψης του ανατολικού Αιγαίου (546 π.Χ.), τα νησιά δεν κινδύνευαν άμεσα, αφού οι Φοίνικες δεν ήταν ακόμα υποτελείς της Περσικής Αυτοκρατορίας και οι Πέρσες δε διέθεταν ναυτική δύναμη. Μετά την υποταγή των Φοινίκων, το ναυτικό στηρίχτηκε στη ναυτική τους δύναμη και εμπειρία,³ όπως και σε αυτή των ελληνικών πόλεων-κρατών της Μικράς Ασίας. Οι Πέρσες χρησιμοποίησαν το στόλο των παραθαλάσσιων υποτελών λαών, εντός και εκτός της γεωγραφικής περιοχής της Μικράς Ασίας (π.χ. Κύπριοι, Αιγύπτιοι).⁴

Συνήθως ο περσικός στόλος υποστήριζε το στρατό ξηράς, ακολουθώντας την πορεία του στις διάφορες εκστρατείες, όπως φαίνεται για παράδειγμα από τις συνδυασμένες επιχειρήσεις στη μάχη των Θερμοπυλών και στη ναυμαχία του Αρτεμισίου κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων. Μερικά από τα σημαντικότερα στοιχεία για τη δράση, το μέγεθος και τη διοίκηση του περσικού στόλου διαφαίνονται από την εκστρατεία του Καμβύση Β΄ εναντίον της Αιγύπτου (525 π.Χ.), τη σκυθική εκστρατεία του Δαρείου (περίπου 514 π.Χ.), την απόπειρα κατάληψης της Νάξου (500 π.Χ.),⁵ την Ιωνική επανάσταση, την καταστολή της εξέγερσης στην Κύπρο (498 π.Χ.), τη ναυμαχία της Λάδης (494 π.Χ.),⁶ τις ναυτικές προετοιμασίες και επιχειρήσεις των Περσικών πολέμων (Αρτεμίσιο, Σαλαμίνα), τη ναυμαχία της Μυκάλης (479 π.Χ.) και τις πολεμικές επιχειρήσεις του Αθηναίου Κίμωνα (Ευρυμέδοντας 466 ή 461 π.Χ.).

Σε γενικές γραμμές, το περσικό ναυτικό ήταν ανάλογο του μεγέθους και της δύναμης της Περσικής Αυτοκρατορίας, και ως το 335 π.Χ., υπερείχε αριθμητικά και ποιοτικά των ελληνικών πόλεων-κρατών και του βασιλείου της Μακεδονίας. Παρά την υπεροχή του όμως, δεν κατάφερε να αποτρέψει την αποβίβαση του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη βορειοανατολική Μικρά Ασία, επειδή είχε σταλεί να καταστείλει την επανάσταση των Αιγυπτίων και γιατί ο μακεδονικός στρατός είχε ήδη καταλάβει θέσεις-κλειδιά στην ασιατική ακτή του Ελλήσποντου καθιστώντας το έργο του αδύνατο.⁷

3. Σύσταση – δομή

Η δομή και η σύσταση του περσικού ναυτικού έχει συγκριθεί με εκείνη του ρωμαϊκού ναυτικού.⁸ Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς χρησιμοποιούσαν διάφορες λέξεις-εκφράσεις για να αναφερθούν στην κατασκευή, τον εξοπλισμό και την επάνδρωση των «περσικών» πλοίων.⁹ Καμιά φορά, τα πλοία του περσικού στόλου χαρακτηρίζονταν ιωνικά, κιλικικά, φοινικικά κ.τ.λ., καθώς οι υποτελείς επάνδρωναν τα πλοία που ανήκαν στον Πέρση βασιλιά.¹⁰ Είναι συνεπώς πιθανόν τα υποτελή κράτη να θεωρούσαν τα συγκεκριμένα πλοία «δικά τους», οι ναυτικές τους εξάλλου υπηρεσίες ανταμείβονταν με χρηματικά ποσά και προνόμια, όπως διαφαίνεται από τη θέση των κατοίκων της Αλικαρνασσού.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παραδίδει ο Ηρόδοτοςοι λαοί της Μικράς Ασίας που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία του Ξέρξη Α΄ (486-465 π.Χ.)εναντίον των Ελλήνων ήταν Κίλικες, Πάμφυλοι, Λύκιοι, Δωριείς της Ασίας, Κάρες, Ίωνες, Αιολείς, καθώς και οι Ίωνες και Δωριείς των πόλεων του Βοσπόρου και του Ελλησπόντου.¹¹

Ο ρόλος των υποτελών «θαλασσινών λαών» και πόλεων-κρατών επιχειρείται να αποσαφηνιστεί από τους σύγχρονους μελετητές. Είναι γνωστό ότι δεν απαλλάσσονταν από το φόρο υποτέλειας, ενώ η χωρίς όρους συμμετοχή του ναυτικού τους στις συχνά μακροχρόνιες εκστρατείες του Πέρση βασιλιά, πιθανόν να ζημίωνε σοβαρά την πρωταρχική πηγή εισοδήματός τους, το θαλάσσιο εμπόριο, προκαλώντας προβλήματα στην περαιτέρω είσπραξη των φόρων.

Όσον αφορά τη δομή του περσικού ναυτικού γνωρίζουμε ότι γύρω στο 480 π.Χ., ο βασιλικός στόλος παρουσιάζει διοικητική διάρθωση. Συγκεκριμένα κάθε τμήμα είχε το δικό του ναύαρχο (nāupati) και πιθανόν να υπήρχε και κάποιος επικεφαλής του στόλου με αυξημένες δικαιοδοσίες, αν και ο βασιλιάς των Περσών είχε πάντα την ανώτατη εξουσία. Οι ιρανικής καταγωγής ναύαρχοι φαίνεται να ήταν υπεύθυνοι των ένοπλων στρατιωτών που βρίσκονταν στα πλοία. Λόγω της έλλειψης ναυτικής εμπειρίας όμως άφηναν τα θέματα ναυσιπλοΐας και τον έλεγχο των ναυτών σε τοπικούς αξιωματούχους.¹²Γνωρίζουμε τέλος ότι το 480 π.Χ. στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο βασιλικός στόλος αποτελούνταν από τριήρεις, όπως άλλωστε και ο στόλος των ελληνικών πόλεων-κρατών.