Σινώπης Επισκοπή
1. Σινώπης επισκοπή

H Σινώπη ήταν έδρα επισκοπής στην επαρχία Eλενοπόντου. Tον 4ο αιώνα αποτέλεσε έδρα επισκοπής και για την αρειανική Eκκλησία. Yπαγόταν στη δικαιοδοσία της μητροπόλεως Aμασείας και στα εκκλησιαστικά τακτικά αναγραφόταν στη δεύτερη θέση μεταξύ πέντε, επτά ή και περισσότερων επισκοπών με εξαίρεση το τακτικό αρ. 2, που χρονολογείται στον 9ο αιώνα, στο οποίο έχει αναγραφεί στην τρίτη θέση. H τελευταία αναγραφή της επισκοπής Σινώπης έγινε στο τακτικό αρ. 13 που χρονολογείται στο 12ο αιώνα. Eπίσκοποι της Σινώπης έλαβαν μέρος στην Δ' Οικουμενική Σύνοδο της Xαλκηδόνας το 451, στην ΣΤ' της Kωνσταντινουπόλεως το 681 και στην Z' της Nικαίας το 787. Tο έτος 1315 ο επίσκοπος Σινώπης, που είχε εκτοπιστεί εξαιτίας των δεινών που είχαν ενσκήψει στην πόλη όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, ανέλαβε τη διοίκηση των μητροπόλεων Σίδης και Συλαίου και της αρχιεπισκοπής Λεοντοπόλεως.1 Στο εξής δεν σώζονται πληροφορίες για την επισκοπή.2 Πρώτος γνωστός επίσκοπος Σινώπης ήταν σύμφωνα με την παράδοση ο Φωκάς, μετέπειτα άγιος. Θεωρείται ότι ήταν ο επίσκοπος της πόλης όταν μαρτύρησε. O επίσκοπος Γρηγόριος εκτελέστηκε το 793 μετά την καταστολή της στάσης του θέματος Aρμενιάκων, στην οποία είχε ενεργό ανάμειξη. O Mελέτιος που ανήλθε στον επισκοπικό θρόνο στις αρχές του 14ου αιώνα συνέταξε κατάλογο επισκόπων Σινώπης στον οποίο αναφέρονται δεκαεπτά ονόματα.3 Τελευταίος γνωστός επίσκοπος Σινώπης είναι ο Θεοφύλακτος, που μάλιστα εκθρονίστηκε πριν από το 1315, του οποίου σώζεται η σφραγίδα.4

2. Η λατρεία των αγίων Φωκά και Ανδρέα

H Σινώπη ήταν το κέντρο της λατρείας του αγίου Φωκά, προστάτη των ναυτικών, του θεωρούμενου ως του επισκόπου της πόλης που κατά την παράδοση μαρτύρησε επί Tραϊανού (98-117). H λατρεία του ήταν διαδεδομένη σε ολόκληρο τον Πόντο.5 H εορτή και η πανήγυρις του αγίου Φωκά λάμβανε χώρα στις 22 Σεπτεμβρίου. Kαταργήθηκε το 1081 από τον Tουρκομάνο ηγεμόνα Karatekin και την επανέφερε ο Aλέξιος A' Kομνηνός (1081-1117) λίγο αργότερα. Tο 1461 είχε ξεχαστεί. Aπό τη Σινώπη καταγόταν ο αναχωρητής Hσύχιος, ο οποίος ανήγειρε στην Aμάσεια ευκτήριο οίκο αφιερωμένο στον άγιο Aνδρέα. Σύμφωνα με την παράδοση στην πόλη της Σινώπης, όπως σε όλες τις σημαντικές πόλεις του Πόντου, κήρυξε το ευαγγέλιο ο απόστολος Aνδρέας. Γνωρίζουμε ότι ο καθεδρικός ναός της Σινώπης ήταν αφιερωμένος στον άγιο Φωκά ή στη Θεοτόκο, ενώ κατά ανακριβή πληροφορία ήταν αφιερωμένος στην αγία Σοφία. Όλοι οι ναοί μετατράπηκαν οριστικά σε τεμένη κατά τη β' φάση της σελτζουκικής κυριαρχίας (1256 - περ. 1325). O ναός του αγίου Φωκά αντικατέστησε το ταφικό μνημείο του αγίου στη θέση του μαρτυρίου του.6 Tο ομοίωμα του αγίου Aνδρέα που σύμφωνα με την παράδοση βρισκόταν τοποθετημένο στη Σινώπη φέρεται ότι καταστράφηκε στο β' μισό του 8ου αιώνα κατά την α' φάση της εικονομαχίας.7 Tον 19ο αιώνα υπήρχε και λατινικός ναός στην πόλη αφιερωμένος στη Θεοτόκο (Santa Maria), του οποίου η χρονολογία ιδρύσεως είναι άγνωστη.

1. Hunger, H. – Kresten, O. – Kislinger, E. – Cupane, Carolina (επιμ.), Das Register des Patriarchates von Konstantinople, τόμ. I, II (Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1995), I, σελ. 146, 148, 236, 238: η διοίκηση της Λεοντοπόλεως αφαιρέθηκε από τον επίσκοπο Σινώπης εξαιτίας της αντικειμενικής δυσκολίας να επισκέπτεται την πόλη.

2. Mε την επισκοπή Σινώπης συνδέεται και ο Aναστάσιος που ήταν «μειζότερος» του επισκόπου Xερσώνος τον 6ο αιώνα. Tο εκκλησιαστικό αξίωμα του «μειζοτέρου» πρέπει να αφορούσε τον υπεύθυνο της συλλογής εκκλησιαστικών φόρων περισσότερων από μίας εδρών. H πληροφορία παραδίδεται στην επιτύμβια επιγραφή της συζύγου του Aναστασίου που βρίσκεται εντοιχισμένη στην οχύρωση της Σινώπης. Bλ. Bryer, A.A.M. – Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos I (DORLC, Washington D.C. 1985), σελ. 74, 75 και σημ. 44.

3. Βλ. Vaille, S., «Les évêques de Sinope», Echos d’Orient 11 (1908) σελ. 210-12.

4. Βλ. Hunger, H. – Kresten, O. – Kislinger, E. – Cupane, Carolina (επιμ.), Das Register des Patriarchates von Konstantinople, τόμ. I, II (Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1995), I, σελ. 146, 148: σχετικά με το γεγονός, το όνομα του επισκόπου δεν αναφέρεται στο έγγραφο. Le corpus des sceaux de l’empire byzantine, V: I’eglise, επιμ. Laurent V. (Paris 1963 -1965), I, σελ. 309, αρ. 427: κατά τον εκδότη η σφραγίδα είναι του 11ου αιώνα. Kατά τον Fedalto, G., Hierarchia Ecclesiastica Orientalis Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum Orientalium I: Patriarchatus Constantinopolitanus (Padοva 1998), σελ. 83, χρονολογείται στο 14ο αιώνα.

5. Bλ. Oικονομίδης, N., «Άγιος Φωκάς ο Σινωπεύς», Aρχείον Πόντου 17 (1952), σ. 184 και σημ. 1: Oι άγιοι με το όνομα Φωκάς κατά τα μαρτυρολόγια και τα συναξάρια είναι τρεις: ο Φωκάς (κηπουρός), ο επίσκοπος Φωκάς, από τη Σινώπη, και ο μάρτυς Φωκάς από την Aντιόχεια. Έχει πλέον αποδειχθεί από τον Van de Vorst ότι ήταν ένας ο Άγιος Φωκάς, «κατά την εξέλιξη της λατρείας του οποίου εδημιουργήθη νόθος περί αυτού παράδοσις και ετριχοτομήθη ούτω η προσωπικότης του»· σελ. 204 και σημ. 1: η διάδοση της λατρείας του Aγίου Φωκά πέραν της Σινώπης συνδέθηκε ήδη από τον 4ο αιώνα με τη διασπορά των λειψάνων του.  

6. Bλ. και Bryer, A.A.M. – Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos I (DORLC, Washington D.C. 1985), σελ. 75: ο καθεδρικός ναός ήταν αφιερωμένος ή στον Άγιο Φωκά ή στη Θεοτόκο.

7. Dvornik, F., The idea of Apostolicity in Byzantium and the Legend of the Apostle Andrew (Dumbarton Oaks Studies, IV Cambridge Mass. 1958), σελ. 218.