1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Σπιθριδάτης ήταν Πέρσης ευγενής, αξιωματούχος στην αυλή του Φαρνάβαζου Β', σατράπη της Ελλησποντικής Φρυγίας (τέλη 5ου-αρχές 4ου αιώνα π.Χ.).1 Είναι άγνωστο αν πρέπει να ταυτιστεί με τον ομώνυμο αξιωματούχο ο οποίος είχε αναλάβει μαζί με τον Τισσαφέρνη και τον Παμίση την καταστολή της επανάστασης του Πισσούθνη.2 Ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν πιο πιθανή την άποψη ότι ήταν γιος του, καθώς στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. ο Σπιθριδάτης είχε παιδιά νεαρής ηλικίας και ανύπαντρα.3 Όμως το επιχείρημα αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλές.4 Φαίνεται πως κατείχε κτήματα στην περιοχή του Δασκυλείου και ότι ήταν σχετικά ισχυρός σε τοπικό επίπεδο, αν αναλογιστεί κανείς ότι είχε προσωπικό στρατό 200 ιππέων, οι οποίοι στασίασαν μαζί του κατά του Φαρνάβαζου.5
2. Δράση
Αν εξαιρέσουμε την πιθανή ταύτιση με τον στρατηγό που στάλθηκε εναντίον του Πισσούθνη στα τέλη της δεκαετίας του 420 π.Χ., ο Σπιθριδάτης πρωτοεμφανίζεται στο ιστορικό προσκήνιο μαζί με τον Ραθίνη, διοικητή του Γορδίου, ως διοικητής σώματος ιππέων που είχε στείλει ο Φαρνάβαζος για να αντιμετωπίσουν τους Μυρίους στη Βιθυνία.6 Το 396 π.Χ., όμως, στασίασε, μεσούντος του πολέμου Σπαρτιατών-Περσών, εξαιτίας της προσβολής του Φαρνάβαζου προς το πρόσωπό του, καθώς ζητούσε να πάρει την κόρη του ως παλλακίδα. Συγκεκριμένα, φοβούμενος για την ασφάλεια της οικογένειάς του, κατέφυγε στην Κύζικο. Εκεί πείστηκε από τον Σπαρτιάτη Λύσανδρο να στασιάσει και να πολεμήσει για λογαριασμό του βασιλιά της Σπάρτης Αγησιλάου εναντίον του Φαρνάβαζου.7 Μάλιστα οι πηγές αναφέρουν την ιδιαίτερη σχέση του βασιλιά της Σπάρτης με τον γιο του Σπιθριδάτη τον Μεγαβάτη.8
Το 395 π.Χ. o Αγησίλαος και ο Σπιθριδάτης μετέβησαν στην Παφλαγονία. Ο στασιαστής, στηριζόμενος πιθανώς σε δεσμούς φιλίας που είχε συνάψει κατά το παρελθόν, έλαβε από τον δυνάστη της Παφλαγονίας Ότυ 3.000 άνδρες. Η συμμαχία σφραγίστηκε με το γάμο του Παφλαγόνα με την κόρη του Σπιθριδάτη. Μαζί με τις ενισχύσεις ο Αγησίλαος και ο Σπιθριδάτης εξεστράτευσαν το 394 π.Χ. κατά του Δασκυλείου, έδρας του Φαρνάβαζου. Ο Σπιθριδάτης απέτυχε τελικά να νικήσει τον αντίπαλό του, μη μπορώντας να καταλάβει τα στρατηγικά οχυρά στις περιοχές Λεόντων κεφαλές, Γόρδιο και Μιλήτου Τείχος.9 Οι πηγές βέβαια αναφέρουν τη συλλογή λείας, όμως τονίζουν την αδυναμία των συμμάχων να αποκτήσουν μια σταθερή βάση επιχειρήσεων.10 Τελικά, σε μια ξαφνική επίθεση 4.000 ανδρών του Σπιθριδάτη και του Σπαρτιάτη αξιωματικού Ηριππίδα, έπεσε στα χέρια τους το μεγαλύτερο μέρος της κινητής περιουσίας του σατράπη, ο οποίος είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει το Δασκύλειον και να εκστρατεύει κουβαλώντας όλα τα υπάρχοντά του μαζί. Όμως ο Ηριππίδας απαγόρευσε στους Πέρσες και στους Παφλαγόνιους συμμάχους του να συμμετάσχουν στη μοιρασιά των λαφύρων, κάτι που ανάγκασε τον Σπιθριδάτη να αποχωρήσει από το συνασπισμό και να καταφύγει στον Αριαίο, τον Πέρση αρμοστή που διοικούσε προσωρινά τη σατραπεία των Σάρδεων, με τη σκέψη ότι θα τον συγχωρούσε αφού ήταν και ο ίδιος στασιαστής στο παρελθόν.11 Το γεγονός ότι το όνομα «Σπιθριδάτης» απαντά στη σατραπική οικογένεια των Σάρδεων αποτελεί πιθανή ένδειξη ότι τελικώς έγινε αποδεκτός και εγκαταστάθηκε στη Λυδία.12
3. Κριτική και αποτίμηση
Οι πηγές υπερεκτιμούν τη θέση του Σπιθριδάτη, με στόχο αφενός να εξάρουν τη διπλωματική επιτυχία του Λύσανδρου να τον φέρει με το μέρος των Σπαρτιατών και αφετέρου να τον παρουσιάσουν ως σοβαρό ανταγωνιστή του Φαρνάβαζου. Στην πραγματικότητα, δεν ήταν παρά ένας σχετικά χαμηλόβαθμος αξιωματούχος. Με δεδομένο ότι κανείς άλλος Πέρσης αξιωματούχος δεν τον ακολούθησε, είναι αμφίβολο αν προέβαλε πραγματικά ως σοβαρός ανταγωνιστής του Φαρνάβαζου. Παρ’ όλ’ αυτά, ο ρόλος του στις εκστρατείες του Αγησιλάου υπήρξε σημαντικός, καθώς εξασφάλισε συμμαχία με τον ισχυρό Παφλαγόνα δυνάστη Ότυ και πρόσφερε στους Σπαρτιάτες τη γνώση της περιοχής και τη στρατιωτική δύναμη που έλεγχε.13 Χαρακτηριστικά ο Ξενοφών θεωρεί την αποχώρηση του Σπιθριδάτη και των Παφλαγονίων το ισχυρότερο πλήγμα που δέχθηκε ο Αγησίλαος στην εκστρατεία του.14 Η διαφωνία για τη λεία δεν ήταν παρά η αφορμή που έψαχνε ο Σπιθριδάτης για να εγκαταλείψει τους Λακεδαιμονίους, οι οποίοι δεν έδειχναν ικανοί να νικήσουν, και να ζητήσει συγγνώμη από τον βασιλιά.15 Μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας τυχοδιώκτης ο οποίος προσωρινά βρέθηκε στο κέντρο εξελίξεων που τον ξεπερνούσαν και προσπάθησε, μάλλον επιτυχώς, να επιβιώσει στο θολό τοπίο της αχαιμενιδικής Μικράς Ασίας των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ.
2. Κτησ. FGrHist 688 F 15, 53. Βλ. Lewis, D.M., Sparta and Persia (Leiden 1977), σελ. 81, σημ. 200· Harrison, C.M., Coins of the Persian Satraps (Diss. Univ. of Pennsylvania 1982), σελ. 417. 3. Weiskopf, M., The So-Called ‘Great Satrap’s Revolt’ 366-360 B.C. (Historia Einzelschriften 63, Stuttgart 1989), σελ. 23, σημ. 15. 4. Για παράδειγμα, ο Φαρνάβαζος Β' παντρεύτηκε την Απάμη, κόρη του Αρταξέρξη Β', και απέκτησε νόμιμα τέκνα το 387 π.Χ., όντας ο ίδιος σατράπης από το 413/412 π.Χ. 5. Για την κοινωνική θέση του Σπιθριδάτη βλ. Ελλ. Οξυρ. 21.4. Ο Ξεν., Ελλ. 4.1.6., σίγουρα υπερβάλλοντας, αναφέρει ότι δεν ήταν κατώτερος στην καταγωγή από κανέναν άλλο Πέρση. Σχετικά με τον στρατό των 200 ιππέων βλ. Ξεν., Ελλ. 3.4.10· Πλούτ., Λύσ. 24.1. Ο Sekunda, N.V., “Persian Settlement in Hellespontine Phrygia”, AchHist 3 (1985), σελ. 178-180, δίνει μια άκρως υποθετική γενεαλογία του Σπιθριδάτη και, εξίσου υποθετικά, τοποθετεί την επικράτειά του στην περιοχή μεταξύ Κυζίκου και Ζηλείας, όπου υπήρχε ένας περσικός βασιλικός κυνηγότοπος (Στράβ. 13.1.17). 7. Για την αιτία της αποστασίας βλ. Ξεν., Αγησ. 3.3. Οι άλλες πηγές αναφέρουν απλώς την αποστασία: Ελλ. Οξυρ. 21.4· Ξεν., Ελλ. 3.4.10· Πλούτ., Αγησ. 11.2 και Λύσ. 24.1. Ο ρόλος του Λύσανδρου αναφέρεται μόνο από τη δεύτερη και την τέταρτη πηγή. 8. Ξεν., Αγησ. 5.4-6· Ελλ. Οξυρ. 21.4· Πλούτ., Αγησ. 11.4. 9. Σχετικά με την αποτυχία στις Λεόντων κεφαλές και στο Γόρδιον βλ. Ελλ. Οξυρ. 21.5· για την αποτυχία στο Μιλήτου Τείχος βλ. Ελλ. Οξυρ. 22.3. 10. Για την πολεμική λεία βλ. Ξεν., Ελλ. 4.1.1. Για γενικά σχόλια περί αδυναμίας συντριβής του Φαρνάβαζου βλ. Ελλ. Οξυρ. 21.4-5, 22.1-2· Ξεν., Ελλ. 4.1.3. 11. Επίθεση στην Καύη: Ξεν., Ελλ. 4.1.20-26. Αποχώρηση Σπιθριδάτη: Ελλ. Οξυρ. 22.3-4· Ξεν., Ελλ. 4.1.27-28. 12. Bosworth, A.B., A Historical Commentary on Arrian’s History of Alexander Ι: Βοοks Ι-ΙΙΙ (Oxford 1980), σελ. 112. 13. Αγησίλαος και Σπιθριδάτης: Ελλ. Οξυρ. 21.4· Ξεν., Ελλ. 3.4.10· Πλούτ., Λύσ. 24.1. Βλ. Bruce, I.A.F., A Historical Commentary on the ‘Hellenica Oxyrhynchia’ (Cambridge 1967), σελ. 139. 15. Briant, P., Histoire de l’Empire Perse. De Cyrus à Alexandre (Paris 1996), σελ. 663. |
|
|