1. Ίδρυση και λειτουργία του συλλόγου
Ο Ελληνικός Πολιτικός Σύνδεσμος Κυδωνιών ιδρύθηκε στο Αϊβαλί το Σεπτέμβριο του 1908, με αφορμή την αισιοδοξία για ισοπολιτεία που δημιούργησε η επανάσταση των Νεότουρκων και η επαναφορά του συντάγματος. Ο ιδρυτικός κανονισμός του προέβλεπε ως σκοπό του Συνδέσμου «την καθοδήγησιν της ελληνικής κοινωνίας προς σαφή και ακριβή γνώσιν των δικαιωμάτων αυτής», ακολουθώντας έτσι «το πνεύμα του συνταγματικού πολιτεύματος», καθώς και «την καλλιέργειαν και υποστήριξιν πάσης βουλής και ενεργείας εις την πρόοδον και ανύψωσιν του ημετέρου Γένους».1
H εθνική συγκρότηση και η πολιτική αυτονομία των ελληνορθοδόξων σε περιβάλλον συντασγματικής ισοπολιτείας ήταν μεταξύ των κύριων στόχων του συλλόγου, στον οποίο φαίνεται πως συμμετείχαν αρκετοί Έλληνες υπήκοοι, ενδεχομένως σε συνεννόηση με την Αθήνα. Σε έγγραφό του αναφέρεται ότι «ήθελε χρησιμεύση εις ενεργείας φανεράς και μεθοδικάς προς διατήρησιν της ανέκαθεν ανεγνωρισμένης αυθυπαρξίας του ελληνικού έθνους εν Τουρκία, ως και προς επιδίωξιν υπό των ομογενών Οθωμανών υπηκόων της ισοπολιτείας εν τη αυτοκρατορία».2 Την επίτευξη των στόχων αυτών την επιδίωξε με τη διοργάνωση σειράς διαλέξεων ιστορικών, κοινωνικών και «φρονηματιστικών» και με το σχέδιο για ίδρυση νυχτερινής σχολής «προς στοιχειώδη τινά μόρφωσιν των αγραμμάτων τέκνων του λαού».3Το πρώτο διοικητικό συμβούλιο του Συνδέσμου ψηφίστηκε το Νοέμβριο του ίδιου έτους και απαρτιζόταν από το γνωστό λόγιο και δάσκαλο Γ. Σακκάρη και τους Ι. Ζερβό (δικηγόρο), Ι. Αποστολάκη (ιατρό), Δ. Οδυσσέως (πράκτορα), Δ. Κόντη (έμπορο), Μ. Τσούγα (ιατρό), Μ. Καρτσακλή (δικηγόρο), Α. Σάλτα (έμπορο), Α. Πανταγή και Ε. Γιαλάνδελη.
2. Ο "πολιτικός όρκος"
Όσοι ήθελαν να συμμετέχουν και να προάγουν τους σκοπούς του Συνδέσμου –«πας δηλαδή ο αισθανόμενος ελληνικόν αίμα ρέον εις τα φλέβας αυτού»-4 ήταν υποχρεωμένοι να ορκιστούν την πίστη τους στην αγάπη για την πρόοδο της πατρίδας και την υπεράσπιση της θρησκείας. Για το λόγο αυτό παραδίδεται ότι είχε θεσπιστεί και χρησιμοποιούνταν ιδιαίτερος όρκος, ο «πολιτικός όρκος».
Ο Σύνδεσμος ήταν βραχύβιος: διαλύθηκε βίαια το καλοκαίρι του 1909, μετά την επιβολή στρατιωτικού νόμου στο Αϊβαλί.
1. Μαμώνη, Κ., "Σωματειακή οργάνωση του ελληνισμού στη Μικρά Ασία", Δελτίο Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, 26 (1983) σελ. 83.
2. Βλ. Παναγιωταρέα, Ά., Όταν οι αστοί έγιναν πρόσφυγες (Θεσσαλονίκη 1994), σελ. 87.
3. Μαμώνη, Κ., "Σωματειακή οργάνωση του ελληνισμού στη Μικρά Ασία", Δελτίο Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, 26 (1983) σελ. 83.
4. Μαμώνη, Κ., "Σωματειακή οργάνωση του ελληνισμού στη Μικρά Ασία", Δελτίο Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, 26 (1983) σελ. 83.