1. Ίδρυση

Ο σύλλογος «Θρησκευτική Αδελφότης ο Άγιος Αντύπας» συστάθηκε στην Πέργαμο το 1908 και αναδείχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους της περιοχής. Στους στόχους του περιλαμβάνονταν η προβολή της σημασίας του ομώνυμου ναού, η σύσταση βιβλιοθήκης και η χρηματοδότηση εκδόσεων. Το πλαίσιο της ίδρυσης του συλλόγου εντάσσεται στο κλίμα ευφορίας και προσδοκιών που συνόδεψε την επανάσταση των Νεοτούρκων και την αναβίωση του συντάγματος.

2. Δράση

Αρχικό στόχο του συλλόγου αποτέλεσε ο εξωραϊσμός των ναών της κοινότητας Περγάμου, σύντομα όμως περιέλαβε στα σχέδιά του την προβολή της ιστορικής και θρησκευτικής σπουδαιότητας του ναού του Αγίου Αντύπα (Κιζίλ-Αβλί), την οργάνωση κατηχήσεων και την υποστήριξη του κηρύγματος της Κυριακής. Ο σύλλογος επεξέτεινε τη δραστηριότητά του και αναδείχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους και σημαντικότερους της περιοχής. Επιδίωξε τη συνεργασία με άλλους τοπικούς συλλόγους, καθώς και με το σύλλογο Μικρασιατών «Ανατολή» της Αθήνας, με τη βοήθεια του οποίου συστάθηκε κοινοτική βιβλιοθήκη και χρηματοδοτήθηκαν δύο εκδόσεις, οι Περγαμηνές ιστορίες του Γ. Χονδρονίκη (1910) και το σύγγραμμα του Αλ. Κολυφέτη Περί ηθικής και θρησκευτικής μορφώσεως (1911). Από τα ιδρυτικά μέλη του αναφέρονται οι Γεώργιος Κ. Χονδρονίκης, Γαληνός Χ. Βακιρτζής και Δημήτρης Χατζή-Μικές, ενώ επίτιμοι πρόεδροι είχαν ανακηρυχθεί ο αρχιδιάκονος της μητρόπολης Εφέσου Ιωακείμ Γούναρης και ο αρχαιολόγος και ιστοριοδίφης Γεώργιος Λαμπάκης. Η χρονολογία διάλυσης του συλλόγου είναι άγνωστη.

---