Σχολή Ανώτατων Σπουδών Γεωργίου Βαβουσκωμίτη στη Νίκαια
1. Βιογραφικά στοιχεία Γεωργίου Βαβουσκωμίτη

Για το πρόσωπο και το έργο του Γεωργίου Βαβουσκωμίτη αντλούμε πληροφορίες μόνο από μια συλλογή της αλληλογραφίας του,1 καθώς το όνομά του δεν αναφέρεται σε καμία άλλη πηγή. Το παρωνύμιο Βαβουσκωμίτης πιθανώς καταδεικνύει τον τόπο καταγωγής της οικογένειάς του, κάποιο χωριό (κώμη) Βαβώ, η τοποθεσία του οποίου παραμένει αβέβαιη.2 Χρονολογικά η δράση του εντάσσεται στα τελευταία χρόνια της βασιλείας του αυτοκράτορα Ιωάννη Γ' Βατάτζη.

2. Η σχολή

Για τη λειτουργία της σχολής ανώτατων σπουδών του Γεωργίου Βαβουσκωμίτη στην αυτοκρατορία της Νίκαιας αποκομίζουμε σχετικά αμυδρή εικόνα από τη σωζόμενη αλληλογραφία του με λογίους και αξιωματούχους, η οποία χρονολογείται στα μέσα του 13ου αιώνα. Οι περισσότερες πληροφορίες περιέχονται στην επιστολή προς τον Ιωάννη Βέκκο, μαθητή του και μετέπειτα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Την εποχή εκείνη (περ. 1250) ο Βέκκος είχε ολοκληρώσει τον κύκλο της εγκυκλίου παιδείας και, αφού πραγματοποίησε ένα ταξίδι αναζητώντας δασκάλους για να συνεχίσει τις σπουδές του,3 ζήτησε από τον πρώην καθηγητή του να επιστρέψει κοντά του. Από την απάντηση του Βαβουσκωμίτη προκύπτει το συμπέρασμα ότι η σχολή την οποία διηύθυνε είχε κοσμική και εκκλησιαστική κατεύθυνση και παρείχε στους σπουδαστές επαρκή κατάρτιση προκειμένου να ακολουθήσουν σταδιοδρομία είτε ιερατική είτε στην κρατική διοίκηση.4

Η λειτουργία της τοποθετείται χρονολογικά μετά τις σχολές του Θεοδώρου Εξαπτέρυγου, του Δημητρίου Καρύκη και του Νικηφόρου Βλεμμύδη (στη Σμύρνη), ενώ προηγείται της ίδρυσης της αυτοκρατορικής σχολής ανώτατων σπουδών στην εκκλησία του Αγίου Τρύφωνος στη Νίκαια (περ. 1255). Από μαρτυρίες του ίδιου του Βαβουσκωμίτη γνωρίζουμε ότι στη σχολή δίδασκαν και άλλοι καθηγητές εγνωσμένου κύρους.5 Η έδρα της παραμένει άγνωστη. Από τις επιστολές που αντάλλαξε ο Βαβουσκωμίτης με αξιωματούχους και λόγιους από τη Νίκαια φαίνεται ότι η σχολή βρισκόταν σε μεγάλη απόσταση από την πρωτεύουσα του κράτους.6 Διέθετε ωστόσο αξιόλογη και πλούσια ως προς την αρχαία γραμματεία βιβλιοθήκη, από την οποία ο λόγιος και αυτοκρατορικός αξιωματούχος Μακρωτός είχε ζητήσει να του αποσταλεί ένας χειρόγραφος κώδικας με έργα του Αριστοτέλη.7

Παρότι δεν υπάρχουν άμεσες ενδείξεις, θεωρείται ότι η σχολή λειτουργούσε υπό τη φροντίδα του αυτοκράτορα και στηριζόταν στις κρατικές χορηγίες. Προς επίρρωση της άποψης αυτής θα μπορούσε να αναφερθεί αφενός η γενική πολιτική του Βατάτζη στον τομέα της παιδείας, που στόχο είχε την ανασύσταση των εκπαιδευτικών δομών και την ανάπτυξη των γραμμάτων, αφετέρου το γεγονός ότι πολλά από τα πρόσωπα που μνημονεύονται στην αλληλογραφία του Βαβουσκωμίτη υπήρξαν ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί και αξιωματούχοι που συνδέονταν με το περιβάλλον του αυτοκράτορα.8

Από τις σωζόμενες μαρτυρίες σχετικά με τη σχολή του Βαβουσκωμίτη μαθαίνουμε για το επίπεδο των σπουδών στις σχολές της Νίκαιας τη συγκεκριμένη περίοδο, αλλά και για την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων των γραμμάτων στα μέσα του 13ου αιώνα. Στην αλληλογραφία ανάμεσα στον Βαβουσκωμίτη και τον στενό του φίλο και βασιλικό γραμματέα Θεοφιλόπουλο, ο τελευταίος αναφέρει ότι είχε σπουδάσει ρητορική, γεωμετρία, αστρονομία και αριστοτέλεια φυσική.

Επίσης, σημαντικές είναι οι πληροφορίες που περιέχονται στην αλληλογραφία του Βαβουσκωμίτη και αφορούν την επικοινωνία των λογίων. Με γνώμονα τη συνεργασία και τη φιλία, οι λόγιοι της εποχής φαίνεται ότι συγκροτούσαν μικρές ομάδες στις οποίες συζητούσαν τα διάφορα επιστημονικά και γνωστικά ζητήματα και διατηρούσαν πυκνή αλληλογραφία. Υπάρχουν ενδείξεις ότι στα μέσα του 13ου αιώνα ο Γεώργιος Βαβουσκωμίτης είχε προωθήσει με μια ομάδα φίλων (αυτοκρατορικών αξιωματούχων) την ιδέα της ανταλλαγής βιβλίων.9

Η ύπαρξη της σχολής μαρτυρεί την ανάπτυξη των γραμμάτων στην αυτοκρατορία της Νίκαιας επί Ιωάννη Γ' Βατάτζη. Η λειτουργία της αποτελεί σταθμό στη μετάβαση προς ένα περισσότερο οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο έμελλε να θεμελιωθεί επί Θεοδώρου Β' Λασκάρεως με τη σχολή ανώτατων σπουδών στην εκκλησία του Αγίου Τρύφωνος, της οποίας συνέχεια αποτέλεσαν η σχολή φιλοσοφίας και η Πατριαρχική Σχολή.

3. Η αλληλογραφία

Η συλλογή της αλληλογραφίας του Βαβουσκωμίτη αποτελείται από 11 επιστολές που αφορούν πέντε πρόσωπα λογίων και αξιωματούχων, οι οποίοι συνδέονταν μαζί του με φιλικές σχέσεις. Πρόκειται για τον μαθητή του και μετέπειτα πατριάρχη Ιωάννη Βέκκο, τον Λιβδίκη, λόγιο και στενό φίλο, και τρεις γραμματείς της αυλής: τον Μιχαήλ Θεοφιλόπουλο, τον Ιωάννη Μακρωτό και τον Νικόλαο Κοστομήρη. Η συλλογή σώζεται μόνο σε έναν ανέκδοτο κώδικα, ο οποίος εμπεριέχει ποικίλα έργα ή αποσπάσματα έργων αρχαίων και ύστερων συγγραφέων και ονομαστών φιλοσόφων (Αριστοτέλης, Δίων, Διονύσιος Αντιοχείας κ.ά.) και χρονολογείται στον 14ο αιώνα.

Δυσερμήνευτο παραμένει το γεγονός ότι στο συμπίλημα αυτό περιλήφθηκε και το συγκεκριμένο μέρος της αλληλογραφίας του Βαβουσκωμίτη.10 Η χρονολόγηση της αλληλογραφίας ανάγεται στα μέσα του 13ου αιώνα, με βάση την αναφορά στον Ιωάννη Βέκκο, ο οποίος γεννήθηκε περίπου το 1230 και μνημονεύεται ως μαθητής του.

1. Η αλληλογραφία έχει δημοσιευθεί με αναλυτικά σχόλια για τη δράση και τον κύκλο του Βαβουσκωμίτη από το Laurent, V., “La correspondance inédite de Georges Babouscomitès”, στο Εις μνήμην Σπυρίδωνος Λάμπρου (Αθήναι 1935), σελ. 83-100.

2. Laurent, V., “La correspondance inédite de Georges Babouscomitès”, στο Εις μνήμην Σπυρίδωνος Λάμπρου (Αθήναι 1935), σελ. 88-89, όπου αναφέρονται και άλλοι Βαβουσκωμίτες που πιθανόν να είχαν συγγενική σχέση με το Γεώργιο.

3. Laurent, V., “La correspondance inédite de Georges Babouscomitès”, στο Εις μνήμην Σπυρίδωνος Λάμπρου (Αθήναι 1935), σελ. 5.16.

4. Constantinides, C.N., Higher Education in Byzantium in the 13th and Early 14th Centuries (1204-ca.1310) (Nicosia 1982), σελ. 16.

5. Στην επιστολή προς το Βέκκο ο Βαβουσκωμίτης κάνει λόγο για συναδέλφους του που ήταν πιο μορφωμένοι και από τον ίδιο. Βλ. Laurent, V., “La correspondance inédite de Georges Babouscomitès”, στο Εις μνήμην Σπυρίδωνος Λάμπρου (Αθήναι 1935), σελ. 5.12-13.

6. Πρβλ. Laurent, V., “La correspondance inédite de Georges Babouscomitès”, στο Εις μνήμην Σπυρίδωνος Λάμπρου (Αθήναι 1935), σελ. 87 και επιστολές αρ. 6 και 7.

7. Constantinides, C.N., Higher Education in Byzantium in the 13th and Early 14th Centuries (1204-ca.1310) (Nicosia 1982), σελ. 16, 141.

8. Constantinides, C.N., Higher Education in Byzantium in the 13th and Early 14th Centuries (1204-ca.1310) (Nicosia 1982), σελ. 17.

9. Constantinides, C.N., Higher Education in Byzantium in the 13th and Early 14th Centuries (1204-ca.1310) (Nicosia 1982), σελ. 150.

10. Ο Laurent, V., “La correspondance inédite de Georges Babouscomitès”, στο Εις μνήμην Σπυρίδωνος Λάμπρου (Αθήναι 1935), υποστηρίζει ότι η αλληλογραφία του Βαβουσκωμίτη εντάχθηκε τυχαία στον κώδικα και θεωρεί αστήριχτη την υπόθεση ότι ο συντάκτης συνδεόταν φιλικά με τον καθηγητή και λόγιο του 13ου αιώνα.