Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Άγιος Προκόπιος, Ναός, Παντζαρλίκ Κιλισέ, Ζωγραφικός Διάκοσμος

Συγγραφή : Φουκανέλη Γεωργία (22/11/2002)

Για παραπομπή: Φουκανέλη Γεωργία, «Άγιος Προκόπιος, Ναός, Παντζαρλίκ Κιλισέ, Ζωγραφικός Διάκοσμος», 2002,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=3390>
Άγιος Προκόπιος, Ναός, Παντζαρλίκ Κιλισέ, Ζωγραφικός Διάκοσμος (6/2/2006 v.1) St. Prokopios, Pancarlık Kilise, Wall Painting (15/2/2007 v.1) 
 

1. Εικονογραφικό πρόγραμμα – Περιγραφή

Στο Pancarlık Kilise οι τοιχογραφίες καλύπτουν το ιερό βήμα, καθώς και την οροφή και τους τοίχους του κυρίως ναού. Πολλές από αυτές έχουν καταστραφεί, ενώ άλλες έχουν υποστεί φθορές. Στο ιερό βήμα, η ανακατασκευή της αψίδας κατέστρεψε μέρος του διακόσμου, με αποτέλεσμα να σώζεται μόνο η παράσταση της κόγχης και του θριαμβευτικού τόξου, και αυτές με πολλές φθορές. Κατεστραμμένες είναι επίσης οι τοιχογραφίες του ανατολικού τοίχου του κυρίως ναού, ενώ στο δυτικό και νότιο τοίχο σώζονται ελάχιστα σπαράγματα.

Στην αψίδα του ιερού βήματος υπήρχαν τοιχογραφίες σε δύο ζώνες, από τις οποίες όμως σώζονται μόνο αυτές της κόγχης, όπου παριστάνεται θριαμβευτικό όραμα του Χριστού εν δόξη. Μέσα σε κυκλική δόξα παριστάνεται ο Χριστός ένθρονος, σε διακοσμημένο θρόνο με λυρόσχημο ερεισίνωτο, ευλογώντας με το ένα χέρι και κρατώντας κώδικα κλειστό στο άλλο. Εκατέρωθεν του θρόνου ξεπροβάλλουν τα τέσσερα σύμβολα των Ευαγγελιστών φέροντας φωτοστέφανα και κρατώντας κώδικες. Συνοδεύονται από λειτουργική επιγραφή αποσπασματικά διατηρημένη. Το διάκοσμο της αψίδας τον συμπληρώνουν αγγελικές δυνάμεις και οι απεικονίσεις των Ησαΐα, Ιεζεκιήλ, Δανιήλ και Ιερεμία, των τεσσάρων σημαντικότερων προφητών της έλευσης του Χριστού.

Στη βάση του θρόνου του Χριστού σώζεται αποσπασματικά γραπτή επιγραφή. Οι συμπληρώσεις των κατεστραμμένων τμημάτων της ποικίλλουν και αναλόγως δίνονται διαφορετικές ερμηνείες στο περιεχόμενό της, άλλοτε σε σχέση με την ορθόδοξη άποψη για τη διαμάχη περί εικόνων, άλλοτε σε σχέση με τη θεολογία της δυνάμεως του Σταυρού και άλλοτε με λειτουργικές προεκτάσεις.1

Τέλος, το εσωράχιο του θριαμβευτικού τόξου είναι διακοσμημένο με προτομές προφητών σε μετάλλια - ταυτίζονται οι Δαβίδ, Σολομών, Μιχαίας και Ναούμ.

Στον κυρίως ναό, το εικονογραφικό πρόγραμμα περιλαμβάνει έναν ανεπτυγμένο αφηγηματικό κύκλο, με σκηνές από τον Ευαγγελισμό μέχρι την Ανάληψη.

Στην ανατολική πλευρά της οροφής παριστάνονται σε μετάλλια κάποιοι από τους Σαράντα Μάρτυρες της Σεβάστειας. Διακρίνονται οι Σακέρδων, Ακάκιος, Αθανάσιος, Αιλιανός, Δομετιανός, Σμάραγδος, Φιλοκτήμων· μεταξύ αυτών και οι προφήτες Μαλαχίας και Σοφωνίας. Ενδέχεται οι υπόλοιποι Σαράντα Μάρτυρες να παριστάνονταν σε άλλα σημεία του ναού. Σε άλλο διάχωρο παριστάνονται οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ, που υποστηρίζουν, πάνω από τα κεφάλια τους, σταυρό σε μετάλλιο.

Την υπόλοιπη οροφή και τους τοίχους καλύπτουν οι ευαγγελικές σκηνές. Διακρίνεται η Γέννηση του Χριστού και επεισόδια πριν και έπειτα από αυτήν, η Υπαπαντή, η Βάφτιση, επεισόδια από το δημόσιο βίο και τα θαύματα του Χριστού, η Μεταμόρφωση, σκηνές από το Πάθος και η Εις Άδου Κάθοδος. Ο κύκλος κλείνει με μία σκηνή που ο Jerphanion ταυτίζει με την Ανάληψη.

Εκτός από τις σκηνές της παιδικής ηλικίας και του δημόσιου βίου του Χριστού, στην ανατολική πλευρά του νότιου τοίχου διακρίνονται δύο έφιπποι άγιοι, αντικριστοί, και το όραμα του Ευσταθίου. Δυτικότερα, βρίσκεται παράσταση της Θεοτόκου ένθρονης βρεφοκρατούσας και, κάτω από αυτήν, ο Δανιήλ στο λάκκο των λεόντων.2 Τέλος, τη δυτική πλευρά του ναού κάλυπτε μάλλον παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας, από την οποία σώζονται μόνο κάποια σπαράγματα: η Θεοτόκος δεόμενη και ο εκ δεξιών ληστής, στο νότιο τοίχο, και ο Χριστός ένθρονος σε δόξα που φέρεται από δύο αγγέλους, στην οροφή. Η παράσταση του αμνού με ανθρώπινο πρόσωπο, που παρουσιάζεται κάτω από το Χριστό, εντάσσεται στο ίδιο πλαίσιο της αποκαλυπτικής θεοφάνειας. Η αντικατάσταση του κεφαλιού του αμνού με ανθρώπινο κεφάλι ενδεχομένως δηλώνει συμμόρφωση με τις αποφάσεις της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου, οι οποίες απαγόρευαν ορισμένες συμβολικές απεικονίσεις του θείου.

Στην ανατολική πλευρά του βόρειου τοίχου του ναού, η Jolivet-Lévy διακρίνει τη μορφή ενός καλόγερου χωρίς φωτοστέφανο, όρθιου, δίπλα σε έναν άγιο, και υποθέτει ότι πρόκειται για χορηγό του ναού.3 Η διάταξη συνηγορεί του ενδεχομένου ότι πρόκειται για κτητορική παράσταση. Καθώς δεν υπάρχουν άλλες μαρτυρίες περί χορηγίας, η υπόθεση της Jolivet-Lévy, αν και πιθανή, δεν τεκμηριώνεται.

2. Τεχνοτροπία – Χρονολόγηση

Οι ζωγραφικές παραστάσεις του Pancarlık Kilise ανήκουν στον αρχαϊκό διάκοσμο της Καππαδοκίας και χρονολογούνται κατά τον 9ο-10ο αιώνα, παρά τις όποιες μεταγενέστερες επιζωγραφίσεις.4 Αντίθετη άποψη έχει εκφράσει ο Restle, ο οποίος εντάσσει το διάκοσμο του ναού σε μία ομάδα καππαδοκικών μνημείων που θεωρεί ότι έχουν αρμενική επίδραση. Στο Pancarlık Kilise αναγνωρίζει, ειδικότερα, ομοιότητες με αρμενικά χειρόγραφα και, βάσει αυτών, χρονολογεί τις τοιχογραφίες κατά το πρώτο ήμισυ του 11ου αιώνα.5 Η άποψή του δεν έχει γίνει ευρύτερα αποδεκτή.

1. Για τη συμπλήρωση, ανάγνωση και ερμηνεία της επιγραφής βλ. λεπτομερέστερα Jolivet-Levy, C., Les eglises byzantines de Cappadoce. Le programme iconographique de l’abside et de ses abords (Paris 1991), σελ. 221-222.

2. Ο Jerphanion δεν αναφέρει κάποιες από αυτές τις σκηνές, ενώ άλλες, όπως το Δανιήλ στο λάκκο των λεόντων, τις ταυτίζει εσφαλμένα. Οι νέες ταυτίσεις οφείλονται στη Jolivet-Lévy.

3. Βλ. Jolivet-Lévy, C., Les églises byzantines de Cappadoce. Le programme iconographique de l’abside et de ses abords (Paris 1991), σελ. 222.

4. Για επιζωγράφιση κάνει λόγο ο de Jerphanion, G., Les églises rupestres de Cappadoce. Une nouvelle province de l’art byzantin II (Paris 1925-1942), σελ. 22.

5. Reallexikon zur byzantinischen Kunst 3 (1978), στήλ. 968-1115, βλ. λ. “Kappadokien” (M. Restle). Βλ. και Restle, Μ, Byzantine Wall-Painting in Asia Minor I (Greenwich, Conn 1967),  σελ. 68.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.