1. Γέννηση – εκπαίδευση

Ο Μανωλάκης Μπενλή Ογλού γεννήθηκε στα Θείρα της Μικράς Ασίας περίπου το 1733. Η οικογένειά του όμως καταγόταν από την Αθήνα. Η γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του είχε καταφύγει γύρω στο 1706 σε συγγενή της που έμενε στα Θείρα. Μαζί της είχε έρθει και ο μόλις ενός έτους τότε πατέρας του Μανωλάκη. Είχε προηγηθεί η βίαιη θανάτωση στην Αθήνα του συζύγου της και όλων των ενήλικων αρρένων συγγενών της. Ο πατέρας του Μανωλάκη εκτελέστηκε το 1740 στα Θείρα, ενώ λίγα χρόνια αργότερα πέθανε και η μητέρα του Μανωλάκη. Στα Θείρα ο Μανωλάκης διδάχτηκε γραφή και ανάγνωση, πιθανώς και την τήρηση λογιστικών βιβλίων.

2. Σταδιοδρομία

Σταδιοδρόμησε ως έμπορος και με αυτή του την ιδιότητα πήγε για πρώτη φορά στο Κουσάντασι, σε ηλικία δεκαοχτώ ετών. Ακολούθησε άλλο ένα ταξίδι του στο Κουσάντασι, προτού τελικά αποφασίσει να εγκατασταθεί εκεί. Τότε αγόρασε κάποια δωμάτια σε χάνι του οικισμού. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες απέκτησε σημαντική περιουσία σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Παντρεύτηκε τη Νυμφοδώρα Λυτζέρογλου, γόνο εξέχουσας οικογένειας από τα Θείρα, όπου ο πατέρας της κατείχε το αξίωμα του δημογέροντα.¹

Τα όσα ακολουθούν αναφορικά με τη δράση του Μανωλάκη Μπενλή Ογλού στο Κουσάντασι δεν αποτελούν κατ’ ανάγκη μη αμφισβητήσιμα, αξιόπιστα γεγονότα. Προέρχονται κατά βάση από ένα οικογενειακό χρονικό,² το οποίο αφορά τη δράση της οικογένειας Βεϊνόγλου και διασώζει μεταξύ άλλων και τον ιδρυτικό μύθο της Νέας Εφέσου (Κουσάντασι). Όπως εξάλλου μπορεί να διαπιστώσει κανείς, η αφήγηση ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό προϋπάρχοντα μοτίβα λαϊκών διηγήσεων με θέμα την ανταπόδοση του καλού, γεγονός που ισχύει και στην περίπτωση του ιδρυτή του Αϊβαλιού Ιωάννη Οικονόμου.

3. Ίδρυση χριστιανικής συνοικίας

Έπειτα από το γάμο του ο Μανωλάκης Μπενλή Ογλού θέλησε να χτίσει σπίτι στο Κουσάντασι, όπου μέχρι τότε δεν υπήρχε ορθόδοξη συνοικία. Προκειμένου να εξασφαλίσει τη σχετική άδεια απευθύνθηκε σε έναν Οθωμανό αξιωματούχο στην Κωνσταντινούπολη, το Μουσταφά Πασά, με τον οποίο τον συνέδεε φιλία από την εποχή που και οι δύο βρίσκονταν στα Θείρα. Όντως πήρε την άδεια να χτίσει σπίτι εκτός της συνοικίας στην οποία διέμεναν οι Οθωμανοί και στη συνέχεια κάλεσε εκεί από τα Θείρα και τον αδελφό του Αλέξιο. Έτσι χτίστηκαν τα δύο πρώτα σπίτια της μετέπειτα χριστιανικής συνοικίας του Κουσάντασι. Ως εκ τούτου ο Μανωλάκης Μπενλή Ογλού θεωρείται οικιστής της συγκεκριμένης συνοικίας και κατ’ επέκταση ιδρυτής της ομώνυμης κοινότητας.

4. Ο ευεργέτης Μανωλάκης και η χριστιανική κοινότητα

Σύμφωνα πάντα με τον ιδρυτικό μύθο, κατόρθωσε να εξασφαλίσει μέσω του Μεγάλου Βεζίρη, τον οποίο ο Μανωλάκης είχε ευεργετήσει στο παρελθόν, βεράτι με το οποίο του χορηγήθηκαν σημαντικά προνόμια. Χρησιμοποίησε το κύρος και την επιρροή που απέκτησε λόγω του βερατίου και της οικονομικής του κατάστασης προς όφελος όχι μόνο του ίδιου και της οικογένειάς του, αλλά και της κοινότητας, τη διοίκηση της οποίας ανέλαβε επί σειρά ετών. Το όνομά του συγκαταλέγεται επίσης ανάμεσα σε αυτά των ευεργετών της συγκεκριμένης κοινότητας. Στις 5 Μαΐου του 1756 συμμετείχε στην ίδρυση του κοινοτικού νοσοκομείου. Στο διάστημα 1780-1782 εγκρίθηκε πρότασή του για ανέγερση νέου, μεγαλύτερου ναού, σε αντικατάσταση του τότε υπάρχοντος. Ο ίδιος πρωτοστάτησε στο εγχείρημα, αρχικά εξασφαλίζοντας τη σχετική άδεια με μεσολάβηση του φίλου του Μουσταφά Πασά και του Πατριαρχείου και στη συνέχεια συνεισφέροντας χρηματικά και οργανώνοντας τις εργασίες ανέγερσης. Η πρώτη λειτουργία στο ναό τελέστηκε στις 23 Απριλίου του 1792. Παραδίδεται τέλος ότι φρόντισε και για την ίδρυση σχολείων.

5. Η οικογένεια του Μανωλάκη

Από το γάμο του απέκτησε πέντε γιους, τον Ιωάννη, τον Κωνσταντίνο, το Δημήτριο, το Νικόλαο και τον Παναγιώτη, και δύο κόρες, τη Χιόνα και την Κυριακή. Μόνιμα στο Κουσάντασι έμεινε μόνο ένα από τα παιδιά του, ο δευτερότοκος γιος Κωνσταντίνος. Η περίπτωσή του είναι ενδεικτική πρακτικών που ακολουθούνταν από το στρώμα των κοινοτικών αξιωματούχων. Ο Κωνσταντίνος παντρεύτηκε το 1802 τη Θεοδώρα ή Ταρσή, κόρη του σημαίνοντος μέλους της ορθόδοξης κοινότητας και κοινοτικού αξιωματούχου Δημητρίου Περόγλου. Επίσης διαδέχτηκε τον πατέρα του στη διοίκηση της κοινότητας. Ο Μανωλάκης Μπενλή Ογλού πέθανε στο Κουσάντασι το 1815.