Αναφορές του Βυζαντινού χρονογράφου Θεοφάνη σε αραβικές επιδρομές:

α. Τούτῳ τῷ ἔτει ἐπεστράτευσαν οἱ Ἄραβες κατὰ ῾Ρωμανίας καὶ πολλοὺς ᾐχμαλώτευσαν καὶ τόπους πλείστους ἠρήμωσαν.

[Στη διάρκεια αυτού του έτους οι Άραβες επέδραμαν εναντίον των βυζαντινών εδαφών της Μικράς Ασίας και αιχμαλώτισαν πολλούς ανθρώπους και ερήμωσαν πολλές περιοχές.]

Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 348.10-11.

β. Τούτῳ τῷ ἔτει ἐπεστράτευσε πάλιν Βουσοὺρ τὴν ῾Ρωμανίαν καὶ ἐλυμήνατο τὰ μέρη Ἑξαπόλεως, καὶ Φαδαλᾶς ἐκεῖ ἐχείμασεν.

[Στη διάρκεια αυτού του έτους ο Βουσούρ επέδραμε και πάλι εναντίον των βυζαντινών εδαφών της Μικράς Ασίας και λεηλάτησε την περιοχή της Εξάπολης, ενώ ο Φαϋντάλ διαχείμασε εκεί.]

Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 348.26-27.

γ. Τούτῳ τῷ ἔτει ἐπεστράτευσεν Ἀβδελᾶς ῾Ρωμανίαν, καὶ πολιορκήσας Τάραντον καὶ μηδὲν ἀνύσας ὑπέστρεψε καὶ ᾠκοδόμησε τὴν Μομψουεστίαν καὶ ἔθετο ἐν αὐτῇ φύλακας.

[Κατά το έτος αυτό ο Αμπντάλλα επέδραμε εναντίον των βυζαντινών εδαφών της Μικράς Ασίας και πολιόρκησε την Τάραντο. Χωρίς να καταφέρει τίποτα, επέστρεψε και οχύρωσε τη Μοψουεστία, εγκαθιστώντας σε αυτήν φρουρά.]

Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 372.3-4.

Ο χρονογράφος Θεοφάνης περιγράφει τη βυζαντινή αντίδραση στις αραβικές επιδρομές (μέσα 8ου αι.):

Τούτῳ τῷ ἔτει μηνὶ Μαΐῳ ἰνδικτιῶνος η΄ ἐπεστράτευσε Σουλεϊμὰν τήν ῾Ρωμανίαν ἐν μυριάσιν θ΄, στρατηγοῖς τε δ΄, ὧν Γάμερ ἡγεῖτο λοχίζων ἐν μυρίοις μονοζώνοις τὰ τῆς Ἀσιάτιδος γῆς μέρη, καὶ τούτου ἐχόμενοι Μελὶχ καὶ Βατὰλ ἐν δισμυρίοις ἱππεῦσι περὶ τὸν Ἀκροϊνόν· καὶ μετὰ τούτους Σουλεϊμὰν ἐν ἑξακισμυρίοις περὶ τὴν τῶν Καππαδόκων Τύανον. ἀλλ’ οἱ μὲν κατὰ τὴν Ἀσίαν καὶ Καππαδοκίαν πολλὴν ἅλωσιν ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν καί κτηνῶν ποιησάμενοι ἀβλαβεῖς ἀνέστρεψαν, οἱ δὲ περὶ τὸν Μελὶχ καί Βατὰλ ἐν τῷ Ἀκροϊνῷ καταπολεμηθέντες ὑπὸ Λέοντος καὶ Κωνσταντίνου ἡττήθησαν. καὶ οἱ μὲν πλείους ὅπλοις ὤλοντο σὺν τοῖς δυσὶν ἄρχουσιν· ὀκτακόσιοι δέ που μαχηταὶ ἐξ αὐτῶν πρὸς ἓξ χιλιάδας ἐνστάντες εἰς Σύναδα καταφεύγουσι καὶ διασωθέντες συνήφθησαν τῷ Σουλεϊμὰν καὶ ἀνέκαμψαν εἰς Συρίαν.

[Κατά τη διάρκεια αυτού του έτους, τον μήνα Μάιο της όγδοης ινδικτιώνος, επέδραμε εναντίον των βυζαντινών εδαφών της Μικράς Ασίας ο Σουλεϊμάν με 90.000 άνδρες και τέσσερις στρατηγούς. Προηγείτο ο Γάμερ με 10.000 ελαφρούς στρατιώτες, ο οποίος επέδραμε στα μέρη της επαρχίας Ασίας, ακολουθούσαν οι Μελίχ και Βατάλ με 20.000 ιππείς που έφτασαν έως τον Ακροϊνό. Μετά από αυτούς ερχόταν ο Σουλεϊμάν με 60.000 και επιτέθηκε στα Τύανα της Καππαδοκίας. Αλλά, ενώ όσοι επέδραμαν στην Ασία και την Καππαδοκία αιχμαλώτισαν πολλούς άνδρες και γυναίκες και ζώα και επέστρεψαν χωρίς απώλειες, οι άνδρες του Μελίχ και του Βατάλ συγκρούστηκαν στον Ακροϊνό με τον Λέοντα και τον Κωνσταντίνο και ηττήθηκαν. Οι περισσότεροι σκοτώθηκαν, μαζί και οι δύο στρατηγοί, και μόνο 6.800 στρατιώτες διέφυγαν στα Σύναδα και σώθηκαν. Από εκεί ενώθηκαν με τον Σουλεϊμάν και επέστρεψαν στη Συρία.]

Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 411.14-26.

Περιγραφή των βυζαντινών τακτικών κατά των αραβικών επιδρομών από τον χρονογράφο Θεοφάνη:

Τούτῳ τῷ ἔτει θυμωθεὶς ὁ τῶν Ἀράβων ἀρχηγὸς Μαδὶ πέμπει τὸν Ἄσαν μετὰ δυνάμεως πολλῆς Μαυροφόρων τε καὶ τῶν τῆς Συρίας καὶ Μεσοποταμίας, καὶ κατῆλθεν ἕως τοῦ Δορυλαίου. ὁ δὲ βασιλεὺς διετάξατο τοῖς στρατηγοῖς μὴ πολεμῆσαι αὐτοὺς δημόσιον πόλεμον, ἀλλ’ ἀσφαλίσασθαι τὰ κάστρα καὶ λαὸν εἰσενεγκεῖν πρὸς παραφυλακὴν αὐτῶν, ἀπολύσας καὶ ἄρχοντας μεγάλους κατὰ κάστρον, αὐτοὺς δὲ ἐπᾶραι ἐπιλέκτους στρατιώτας ἀνὰ τριῶν χιλιάδων καὶ παρακολουθεῖν αὐτοῖς πρὸς τὸ μὴ σκορπίσαι κοῦρσα καὶ προκαίειν πυρὶ τάς τε νομὰς τῶν ἀλόγων, καὶ εἴ που εὑρίσκοιτο δαπάνη. καθεσθέντων δὲ αὐτῶν ἐν τῷ Δορυλαίῳ ἡμέρας ιε΄ καὶ λειφθέντων αὐτῶν τὰ πρὸς τὴν χρείαν, ἐπτώχευσαν τὰ ἄλογα αὐτῶν· καὶ πολλὴ ἅλωσις ἐγένετο εἰς αὐτά. καὶ ὑποστρέφοντες παρεκάθισαν τὸ Ἀμῶριν ἡμέραν μίαν, καὶ ἰδόντες αὐτὸ ὠχυρωμένον καὶ πολλὴν ἐξόπλισιν ἔχον ὑπέστρεψαν μηδὲν ἀνύσαντες.

[Το έτος αυτό ο Μαχντί, ο αρχηγός των Αράβων, κατελήφθη από μεγάλο θυμό και έστειλε τον Χασάν με μεγάλη δύναμη από στρατεύματα του Χωρασάν (Μαυροφόρους), της Συρίας και της Μεσοποταμίας. Ο Χασάν έφτασε έως το Δορύλαιον. Ο αυτοκράτορας διέταξε τους στρατηγούς να μην αντιμετωπίσουν τους επιδρομείς σε μάχη εκ παρατάξεως, αλλά να φροντίσουν για την ασφάλεια των οχυρωμένων οικισμών και να τους εφοδιάσουν με στρατό για τη φρούρησή τους, ενώ έστειλε και υψηλόβαθμους αξιωματούχους σε κάθε οχυρό. Διέταξε, επίσης, τους στρατηγούς να αναλάβουν ο καθένας τη διοίκηση 3.000 επίλεκτων στρατιωτών και να ακολουθήσουν το αραβικό εκστρατευτικό σώμα κατά πόδας, ώστε να μην διασκορπιστούν για λεηλασία. Παράλληλα, διέταξε να βάλουν φωτιά στις τροφές για τα άλογα και όπου αλλού υπήρχαν εφόδια. Οι Άραβες πολιόρκησαν το Δορύλαιο για 15 ημέρες αλλά, επειδή εξαντλήθηκαν τα εφόδιά τους, τα άλογά τους πείνασαν και πολλά πέθαναν. Επιστρέφοντας πολιόρκησαν το Αμόριο για μία ημέρα, αλλά είδαν ότι ήταν οχυρωμένο και καλά εξοπλισμένο, οπότε επέστρεψαν χωρίς να καταφέρουν τίποτα.]

Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 452.4-17.

Η αραβική εκστρατεία του 782 και τα αντίμετρα των Βυζαντινών, όπως περιγράφονται στο χρονογραφικό έργο του Θεοφάνη:

τοῦ δὲ λαοῦ τῶν ῾Ρωμαίων ἀσχολουμένου ἐν τούτοις, ἐξέρχεται Ἀαρών, υἱὸς Μαδί, μετὰ δυνάμεως καὶ ἐξοπλίσεως ὑπερβαλλούσης ἀπό τε Μαυροφόρων καὶ πάσης Συρίας καὶ Μεσοποταμίας καὶ τῆς ἐρήμου, καὶ ἔρχεται ἕως Χρυσοπόλεως, καταλιπὼν τὸν Βούνουσον πολιορκεῖν τὴν Νακώλειαν καὶ φυλάττειν τὰ νῶτα αὐτοῦ. ἀπέστειλε δὲ καὶ τὸν Βουρνιχὲ εἰς Ἀσίαν μετὰ λ' χιλιάδων, ὃς καὶ πολεμήσας τὸν Λαχανοδράκοντα σὺν τῷ θέματι τῶν Θρακησίων ἐν τόπῳ λεγομένω Δαρηνῷ, καὶ αὐτῶν λ΄ χιλιάδων ὄντων ιε΄ χιλιάδας ἀπέκτεινεν. ἡ δὲ βασίλισσα πέμψασα Ἀντώνιον τὸν δομέστικον σὺν τοῖς τάγμασιν ἐκράτησεν τὴν Βανὴν καὶ ἀπέκλεισεν αὐτούς. προσέφυγε δὲ αὐτοῖς Τατζάτιος, ὁ τῶν Βουκελλαρίων στρατηγός, μίσει τῷ πρὸς Σταυράκιον, τὸν πατρίκιον καὶ λογοθέτην τοῦ δρόμου, τὸν εὐνοῦχον, πρωτεύοντα πάντων τῶν τηνικαῦτα ὄντων καὶ τὰ πάντα διοικοῦντα. καὶ δοὺς αὐτοῖς βουλήν, ᾐτήσαντο εἰρήνην. ἐξελθόντων δὲ ἐπὶ τοῦτο Σταυρακίου καὶ Πέτρου μαγίστρου καὶ Ἀντωνίου δομεστίκου, οὐκ ἠκριβολογήσαντο λόγον λαβεῖν καὶ τέκνα τῶν πρωτευόντων, ἀλλὰ ἀσκόπως ἐξελθόντες ἐκρατήθησαν ὑπ’ αὐτῶν καὶ ἐπεδήθησαν, καὶ ἐβιάσθησαν ἀμφότερα τὰ μέρη τοῦ ποιῆσαι εἰρήνην· καὶ ἐδωρήσαντο ἀλλήλοις ἥ τε Αὐγούστα καὶ ὁ Ἀαρὼν ξένια πολλά, στοιχήσαντες καὶ <φόρους> κατὰ καιρὸν τελεῖν αὐτοῖς· καὶ γενομένης εἰρήνης ἀνεχώρησαν ἀφήσαντες καὶ τὸ κάστρον Νακωλείας. ἐπῆρε δὲ καὶ ὁ Τατζάτης τὴν γυναῖκα ἑαυτοῦ καὶ πᾶσαν ὑπόστασιν.

[Ενώ ο βυζαντινός στρατός ήταν απασχολημένος με αυτά, εκστρατεύει ο Χαρούν, ο γιος του Μαχντί, με μεγάλο στράτευμα αποτελούμενο από στρατιώτες του Χωρασάν (Μαυροφόρους) και όλης της Συρίας και Μεσοποταμίας και Βεδουΐνους. Ο Χαρούν έφτασε έως τη Χρυσόπολη, αφήνοντας τον Βούνουσο να πολιορκεί τη Νακώλεια και να καλύπτει τα νώτα του στρατεύματος. Έστειλε, επίσης, τον Βουρνιχέ στην επαρχία της Ασίας με 30.000. Ο Βουρνιχέ έδωσε μάχη με τον Λαχανοδράκοντα, επικεφαλής του θέματος Θρακησίων, σε ένα μέρος που λεγόταν Δαρηνός, και σκότωσε 15.000 από τους 30.000 Βυζαντινούς. Η αυτοκράτειρα έστειλε τον δομέστικο των σχολών Αντώνιο με τα τάγματα. Αυτός παρατάχθηκε στη λίμνη Βαάνους και περικύκλωσε τους Άραβες. Τότε αυτομόλησε στους Άραβες ο στρατηγός του θέματος των Βουκελλαρίων Τατζάτης, εξαιτίας του μίσους του για τον πατρίκιο και λογοθέτη του δρόμου Σταυράκιο τον ευνούχο, ο οποίος τότε ήταν ανώτερος όλων και είχε μεγάλη εξουσία. Ο Τατζάτης συμβούλευσε τους Άραβες να ζητήσουν ειρήνη. Για το λόγο αυτόν ήλθαν να διαπραγματευθούν ο Σταυράκιος, ο μάγιστρος Πέτρος και ο δομέστικος Αντώνιος. Αυτοί, όμως, αμέλησαν να ζητήσουν εγγυήσεις και τα παιδιά των Αράβων αρχόντων ως ομήρους, αλλά ήλθαν ανέμελοι, συνελήφθησαν και φυλακίσθηκαν. Τα δύο μέρη έσπευσαν τότε να συνάψουν ειρήνη. Η αυτοκράτειρα και ο Χαρούν αντάλλαξαν δώρα και συμφώνησαν για την απόδοση φόρων. Μετά τη σύναψη ειρήνης οι Άραβες αποχώρησαν, αφήνοντας και την πόλη της Νακώλειας. Ο δε Τατζάτης πήρε μαζί του τη σύζυγό του και όλη του την περιουσία.]

Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 456.2-23.

Αναφορά του Θεοφάνη σε αραβική επιδρομή (έτος 788):

Τούτῳ τῷ ἔτει ἐξῆλθεν κοῦρσον τῶν Ἀράβων κατὰ ῾Ρωμανίας μηνὶ Σεπτεμβρίῳ, καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸ τῶν ἀνατολικῶν θέμα, εἰς τόπον λεγόμενον Κοπιδνάδον. καὶ ἐπισυναχθέντες οἱ τῶν ῾Ρωμαίων στρατηγοὶ ἐπολέμησαν μετ’ αὐτῶν, καὶ ἡττήθησαν, καὶ ἀπέθανον πολλοί, καὶ ἐκ τῶν ἐξορισθέντων δὲ σχολαρίων οὐκ ὀλίγοι. ἔπεσε δὲ καὶ Διογένης, ὁ τῶν ἀνατολικῶν τουρμάρχης ἱκανός, καὶ τοῦ Ὀψικίου ἄρχοντες.

[Στη διάρκεια αυτού του έτους ένα αραβικό σώμα επιδρομέων εισέβαλε στο θέμα των Ανατολικών τον μήνα Σεπτέμβριο και έφτασε στο Κοπιδνάδον. Οι στρατηγοί των Βυζαντινών συγκεντρώθηκαν και έδωσαν μάχη εναντίον τους, στην οποία ηττήθηκαν. Πολλοί σκοτώθηκαν, στους οποίους περιλαμβάνονταν και αρκετοί στρατιώτες των ταγμάτων που είχαν εξορισθεί. Σκοτώθηκε, επίσης, ο τουρμάρχης των Ανατολικών Διογένης, καθώς και αξιωματικοί του θέματος Οψικίου.]

Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 463.15-21.

Ο Βυζαντινός ιστορικός Λέων Διάκονος περιγράφει την τακτική του Λέοντος Φωκά πριν από τη μάχη των στενών της Ανδρασού (960):

τοῦτον τὸν στρατηγὸν Λέοντα ῾Ρωμανὸς ὁ αὐτοκράτωρ εἰς τὴν Ἀσίαν διεβιβάσατο, εἴ πως ἀλλὰ τάς τε τῶν βαρβάρων ἐπιδρομὰς ἀναστείλειε, καὶ τὰς ἀναίδην τολμωμένας ἀναχαιτίσοι ἐπαγωγάς. ὁ δὲ στρατηγὸς, ἐπεὶ τῆς Εὐρώπης ἀπάρας τὴν Ἀσίαν κατείληφε, καὶ τὸ αὔθαδες καὶ ἀτέραμνον τοῦ Χαμβδᾶν ἠνωτίζετο, καὶ νεὼς καὶ κώμας πεπυρπολημένας ἑώρα, καὶ φρουρίων κατασκαφὰς, ἐρημίαν τε τῶν κατοίκων καὶ βιαίαν ἀπαγωγὴν, ἔγνω, μὴ ἐς προῦπτον κίνδυνον ἐνιέναι τὴν στρατιὰν, μηδὲ τῷ βαρβαρικῷ εἰς τοὐμφανὲς ἀντιπαρατάττεσθαι πλήθει, πολλὰς μὲν ἐπανῃρημένῳ νίκας, ταῖς δὲ παρ’ ἐλπίδα γαυριῶντι τύχαις, μυριανθρώπους τε καὶ ἐς τὸ ἀκριβὲς καθωπλισμένας ἐπιφερομένῳ τὰς φάλαγγας· καὶ μάλιστα εὐαρίθμητόν τε τὴν στρατιὰν καὶ οὐκ ἀξιόχρεων αὐτὸς ἐπαγόμενος, κατεπτηχυῖάν τε τὰς τῶν Ἀγαρηνῶν εὐημερίας καὶ τὰ καθ’ ἑκάστην τρόπαια· κατειληφέναι δὲ μᾶλλον τὰ ἐπικαιρότατα καὶ κρημνώδη τῶν χώρων καὶ προλοχίζειν κατὰ ταῦτα, καὶ τὰς διεξόδους ὑποτηρεῖν· ὑπαντιάζειν τε τοῖς βαρβάροις ἐν τοῖς ἐπισφαλέσι καὶ ἀμφιταλάντοις τῶν ἀταρπιτῶν, καὶ καρτερῶς ἀγωνίζεσθαι, ὁπηνίκα καὶ διοδεύοιεν.

[Αυτόν τον στρατηγό Λέοντα ο αυτοκράτορας Ρωμανός τον διέταξε να περάσει στη Μικρά Ασία μήπως μπορέσει και καταστείλει τις αραβικές επιδρομές και αναχαιτίσει τις εισβολές τους που γίνονταν με τόσο θράσος και αναίδεια. Ο στρατηγός πέρασε από τα ευρωπαϊκά εδάφη στη Μικρά Ασία και, μαθαίνοντας για την αλαζονεία και τη σκληρότητα του Χαμβδά και βλέποντας πυρπολημένες εκκλησίες και χωριά, κατεστραμμένα οχυρά και τις συμφορές των κατοίκων και την αιχμαλωσία τους, αποφάσισε να μην εκθέσει το στράτευμα σε άμεσο κίνδυνο, ούτε να αντιμετωπίσει το στρατό των Αράβων σε μάχη εκ παρατάξεως, διότι οι Άραβες, έχοντας πετύχει πολλές νίκες, είχαν υψηλό ηθικό από τις αναπάντεχες επιτυχίες. Επιπλέον, ήταν πολλοί και καλά οπλισμένοι, ενώ το δικό του στράτευμα ήταν λίγο και όχι καλά εξοπλισμένο, ενώ το ηθικό του είχε πέσει από τις αλλεπάλληλες επιτυχίες των Αράβων. Αποφάσισε, λοιπόν, να καταλάβει τα πιο ψηλά και απόκρημνα σημεία της περιοχής, να στήσει ενέδρες και να φυλάει τα περάσματα. Εκεί, να αναχαιτίσει τους Άραβες, μέσα στις στενές και επικίνδυνες ατραπούς, και να τους επιτεθεί ορμητικά όταν θα προσπαθήσουν να περάσουν.]

Λέων Διάκονος, Ιστορία, Hase, C.B. (ed.), Leonis Diaconi Caloensis historiae libri decem (Bonn 1828), σελ. 19.12-20.7.

Πολεμικό εγχειρίδιο του τέλους του 10ου αιώνα περιγράφει τις τακτικές του Βυζαντινού στρατού:

α. Το δίκτυο αναγνωρίσεως των Βυζαντινών στην αραβική μεθόριο:

Τοὺς τῶν μεγάλων ἀκριτικῶν θεμάτων τὴν πρόνοιαν ἀναδεχομένους, καὶ ὑπὸ τὴν αὑτῶν ἐπικράτειαν τὰς κλεισούρας ἔχοντας, πάσῃ μηχανῇ καὶ προθέσει καὶ ἀγρύπνῳ ἐπιμελείᾳ προσήκει σπουδάζειν καὶ ἀγωνίζεσθαι τὰς τῶν ῾Ρωμαίων χώρας διαφυλάττειν τῆς τῶν πολεμίων ἐπιδρομῆς ἀσινεῖς καὶ ἀνεπηρεάστους, βιγλάτορας ἐφιστῶντας ῥωμαλέους καὶ ἐπιτηδείους, καὶ τὰς ὁδοὺς εἰς ἄκρον ἐπισταμένους. καὶ εἰ μὲν ὄρη εἰσὶν ὑψηλὰ καὶ δύσβατα διορίζοντα τὴν πολεμίαν, ἐν τούτοις τὰς βίγλας ἵστασθαι· ἀπέχειν δὲ τὰς στάσεις διὰ τῶν βιγλατόρων ἄχρι μιλίων γ΄ ἢ δ΄. καὶ ἡνίκα τοὺς ἐχθροὺς ἐξερχομένους θεάσονται, δρομαίως ἀπέρχεσθαι εἰς τὸ ἕτερον στασίδιον καὶ ἀπαγγέλλειν ἃ ἐθεάσαντο, κἀκείνους πάλιν πρὸς τὸ ἕτερον στασίδιον σπουδῇ πολλῇ· καὶ οὕτω καθεξῆς μηνύεσθαι τὰ τῶν καβαλλαρίων στασίδια εἰς τοὺς ἐφωμάλους τόπους ἱστάμενα, καὶ δι’ αὐτῶν ἀναμανθάνειν τὸν στρατηγὸν τὴν τῶν ἐθνῶν ἔφοδον.

[Όσοι έχουν τη διοίκηση των μεγάλων συνοριακών θεμάτων και την ευθύνη για τα ορεινά περάσματα πρέπει να μελετούν συνέχεια και να προετοιμάζονται ανά πάσα στιγμή και να αγωνίζονται να διατηρήσουν τα βυζαντινά εδάφη σώα και αβλαβή από τις επιδρομές των εχθρών, τοποθετώντας σκοπούς εύρωστους και ικανούς, που να γνωρίζουν τέλεια το οδικό δίκτυο. Όταν στα σύνορα υπάρχουν ψηλά βουνά, οι σκοπιές να τοποθετούνται εκεί και να απέχουν τρία ή τέσσερα μίλια η μία από την άλλη. Όταν δουν τους εχθρούς να έρχονται, να τρέξουν στην άλλη σκοπιά και να ενημερώσουν για όσα είδαν. Αυτοί πρέπει να σπεύσουν στην επόμενη σκοπιά έως ότου, από σκοπιά σε σκοπιά, ειδοποιηθούν οι έφιππες περίπολοι στα πεδινά μέρη και από αυτές ενημερωθεί ο στρατηγός για την επιδρομή των βαρβάρων.]

Περί Παραδρομής Πολέμου, Dennis, G.T. (ed.), Three Byzantine Military Treatises (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 25, Washington 1985), σελ. 1.4-17.

β. Η χρήση σημάτων καπνού από τους Βυζαντινούς:

Ἀναγκαία δὲ ἡ τῶν καμινοβιγλατόρων ὑπάρχει ὠφέλεια. καὶ χρὴ τὸν στρατηγὸν καὶ τούτων πολλὴν ποιεῖσθαι τὴν ἐπιμέλειαν, καὶ ἐν ἐπιτηδείοις τόποις ἐφιστᾶν τὰ καμινοβίγλια· ὅπως, ἡνίκα κίνησις τῶν ἐχθρῶν γένηται, καὶ οἱ βιγλάτορες ταύτης αἴσθωνται διὰ τῶν καμινοβίγλων, καὶ ὁ στρατηγὸς τὴν ἐξέλευσιν τῶν ἐχθρῶν προγινώσκῃ, καὶ ποίαν ὁδὸν ἐξελθεῖν μέλλωσι, καὶ αἱ χῶραι δι’ αὐτῶν τε καὶ τῶν ἐκσπηλατόρων καταμηνυόμεναι, τοῖς ὀχυρώμασι καταφεύγωσι καὶ τὰ τούτων θρέμματα.

[Η χρησιμότητα των φυλακίων είναι μεγάλη. Ο στρατηγός πρέπει να φροντίζει με μεγάλη επιμέλεια για τα φυλάκια και να τα τοποθετεί σε κατάλληλα σημεία ώστε, όποτε οι εχθροί βρίσκονται σε κίνηση, οι περίπολοι να το μαθαίνουν από τα φυλάκια και να ειδοποιείται και ο στρατηγός για την επιδρομή των εχθρών και από ποιο δρόμο σκοπεύουν να εισβάλουν. Έτσι και η ύπαιθρος θα εκκενωθεί, ειδοποιημένη από τα φυλάκια και τους φυγαδευτές, και οι κάτοικοι θα καταφύγουν στα οχυρά μαζί με τα ζωντανά τους.]

Περί Παραδρομής Πολέμου, Dennis, G.T. (ed.), Three Byzantine Military Treatises (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 25, Washington 1985), σελ. 2.3-10.

γ. Τρόποι αντιμετώπισης των αραβικών επιδρομών (μέσα 10ου αι.):

Ἀναδιδασκόμενος δὲ ὁ στρατηγὸς τὰς τῶν ἐχθρῶν κινήσεις, ὀφείλει καὶ αὐτὸς τὸν ἴδιον λαὸν ἐπισυνάγειν καὶ ἐξοπλίζειν, καὶ πρὸς τὰς ἄκρας παραγίνεσθαι, καὶ τὸ πεζικὸν ἅπαν ἐπισυνάγειν πρὸς τὴν ὁδὸν, καθ’ ἣν ὁρμήσουσιν οἱ πολέμιοι ἐξελθεῖν. καὶ εἰ μὲν μετ’ ὀλίγης δυνάμεως τοὺς ἐχθροὺς ἐξέρχεσθαι ἀναμάθῃ, σπευσάτω προσυπαντῆσαι αὐτοῖς, καὶ καταπολεμῆσαι μετὰ τοῦ πεζικοῦ λαοῦ καὶ τῶν ἱππέων, εἴ γε τὸ τῶν πεζῶν στράτευμα συναγαγεῖν καὶ συστῆσαι δεδύνηται.

[Όταν ο στρατηγός ειδοποιηθεί για την πορεία του εχθρού, θα πρέπει και αυτός να συγκεντρώσει και να εξοπλίσει τα στρατεύματά του και να προωθηθεί στα σύνορα. Το πεζικό πρέπει να το συγκεντρώσει στην οδό από την οποία σχεδιάζουν να εισβάλουν οι εχθροί. Αν μάθει ότι ο εχθρός εισέβαλε με μικρή δύναμη, να σπεύσει να τους αναχαιτίσει και να συνάψει μάχη με το ιππικό του και τους πεζούς μαζί, αν βέβαια έχει καταφέρει να συγκεντρώσει και να οργανώσει το πεζικό του.]

Περί Παραδρομής Πολέμου, Dennis, G.T. (ed.), Three Byzantine Military Treatises (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 25, Washington 1985), σελ. 3.4-11.

δ. Οι τακτικές που ακολουθούσαν οι Βυζαντινοί στο ανατολικό σύνορο:

Χρὴ δὲ καὶ τοῦτο διὰ σκοποῦ καὶ μελέτης ἔχειν τὸν στρατηγόν, καὶ πᾶσαν σπουδὴν τίθεσθαι, λάθρα καὶ ἀδοκήτως, εἰ οἷόν τε, τὰς τῶν ἐχθρῶν ἐπιθέσεις ποιεῖσθαι. τοῦ γὰρ τοιούτου ἐπιτηδεύματος τυγχάνων ὁ στρατηγὸς καὶ μετ’ ὀλιγοστοῦ λαοῦ πολλοὺς τῶν πολεμίων κατατροπώσεται.

[Ο στρατηγός πρέπει πάντα να έχει στο μυαλό του και να σχεδιάζει το πώς θα επιτεθεί στους εχθρούς κρυφά και αιφνιδιαστικά. Αν καταφέρει να φέρει σε πέρας ένα τέτοιο εγχείρημα, ο στρατηγός θα κατατροπώσει πολλούς αντιπάλους, ακόμα και αν έχει μικρό αριθμό στρατιωτών.]

Περί Παραδρομής Πολέμου, Dennis, G.T. (ed.), Three Byzantine Military Treatises (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 25, Washington 1985), σελ. 4.5-9.

ε. Η οργάνωση των αραβικών επιδρομών:

Παρασκευὴν δὲ καὶ κίνησιν μεγάλου φοσσάτου ἀκούων, ἐν ᾧ καιρῷ μάλιστα εἴωθει τὰ μεγάλα συναθρίζεσθαι φοσσάτα, ἤγουν τῷ Αὐγούστῳ μηνί. ἐν γὰρ τῷ τοιούτῳ καιρῷ ἀπό τε Αἰγύπτου, Παλαιστίνης τε καὶ Φοινίκης, καὶ τῆς Κοίλης Συρίας, πλήθη ἀνήρχοντο ἐν Κιλικίᾳ, καὶ ἐν ταῖς χώραις Ἀντιοχείας, τοῦ Χάλεπε, καὶ προσλαμβάνοντες καὶ Ἄραβες τῷ Σεπτεμβρίῳ μηνὶ τὴν κατὰ ῾Ρωμαίων ἐποιοῦντο ἐξέλευσιν.

[Ο στρατηγός πρέπει να έχει το νου του για ειδήσεις περί ετοιμασίας και κινήσεως μεγάλου εκστρατευτικού σώματος, ειδικά την εποχή που συνήθως προετοιμάζονται τα μεγάλα εκστρατευτικά σώματα, δηλαδή τον μήνα Αύγουστο. Διότι την εποχή αυτή πολλοί έρχονται από την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, τον Λίβανο και τη νότια Συρία στην Κιλικία, την περιοχή γύρω από την Αντιόχεια και το Χαλέπι και, προσθέτοντας στη δύναμη τους κατοίκους της αραβικής χερσονήσου, εισβάλλουν στη Μικρά Ασία τον Σεπτέμβριο.]

Περί Παραδρομής Πολέμου, Dennis, G.T. (ed.), Three Byzantine Military Treatises (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 25, Washington 1985), σελ. 7.4-10.

στ. Οι μεθοριακές δίοδοι που χρησιμοπούσαν οι Άραβες επιδρομείς:

Ὑποστρεφόντων δὲ τῶν πολεμίων καὶ τὴν ἰδίαν ἐπειγομένων καταλήψεσθαι, δέον τὰς πεζικὰς δυνάμεις πρὸς τὰς κλεισούρας προαποστεῖλαι, καὶ τὰς ὁδούς, δι’ ὧν μέλλουσι διελθεῖν, κατασχεῖν. δι’ οἵας γὰρ ὁδοῦ διελθεῖν βουληθῶσιν, ἀπό τε τῶν ἐν Σελευκείᾳ κλεισουρῶν καὶ τοῦ τῶν Ἀνατολικῶν θέματος, καθὰ τὰ Ταυρικὰ ὄρη τήν τε Κιλικίαν διορίζουσι, Καππαδοκίαν τε καὶ Λυκαντόν· πρὸς τούτοις καὶ τὰ παρακείμενα Γερμανίκειάν τε καὶ Ἀδατᾶν, καὶ τὸ Καησοῦν καὶ τοῦ Δανουθᾶ, Μελιτήνην τε καὶ τὰ Καλούδια· καὶ τὰ πέραθεν τοῦ Εὐφράτου ποταμοῦ διορίζοντα τήν τε τοῦ Χανζῆτι λεγομένην χώραν καὶ τὴν πολεμίαν ἄχρι ῾Ρωμανουπόλεως. ἐν ὅλοις τοῖς τοιούτοις θέμασι, δι’ οἵας ἄν ὁδοῦ ὑποστρέφοντες διελθεῖν πρὸς τὴν ἰδίαν βουληθῶσιν, ἀδιστάκτως τῇ τοῦ Θεοῦ βοηθείᾳ τὸν κατ’ αὐτῶν ἐπείχθητι διαθέσθαι πόλεμον, καὶ τὴν νικῶσαν εὑρήσεις τῇ αὐτοῦ χάριτι.

[Όταν οι εχθροί επιστρέφουν και βιάζονται να φτάσουν στα εδάφη τους, πρέπει να στείλεις από πριν το πεζικό στα ορεινά περάσματα και να καταλάβεις τις διόδους από τις οποίες πρόκειται να περάσουν. Η οδός που σκοπεύουν να πάρουν πιθανόν να περνά από τα ορεινά περάσματα του θέματος Σελευκείας ή των Ανατολικών, όπου η οροσειρά του Ταύρου χωρίζει την Κιλικία από την Καππαδοκία και τη Λυκανδό. Επιπλέον, υπάρχουν και τα περάσματα κοντά στη Γερμανίκεια και τον Αδατά, καθώς και στο Καησούν και το Δανουθά, τη Μελιτηνή και τα Καλούδια, όπως και εκείνα στην άλλη όχθη του Ευφράτη, τα οποία χωρίζουν την περιοχή του Χανζήτι από τα εχθρικά εδάφη έως τη Ρωμανούπολη. Σε όλα αυτά τα θέματα, λοιπόν, από οποιονδήποτε δρόμο και αν θέλουν να επιστρέψουν για να βρεθούν στα εδάφη τους, με τη βοήθεια του Θεού βιάσου να επιτεθείς εναντίον τους χωρίς δισταγμό. Με την ευχή του Θεού θα βρεις τη νίκη.]

Περί Παραδρομής Πολέμου, Dennis, G.T. (ed.), Three Byzantine Military Treatises (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 25, Washington 1985), σελ. 23.4-16.