1. Τοπογραφία – ιστορία

Στο σημερινό Ισκεντερούν (Ιskenderun) –ή Αλεξανδρέττα– εντοπίζεται η αρχαία Αλεξάνδρεια κατ’ Ισσόν,¹ γνωστή και ως Αλεξάνδρεια, Αλεξάνδρεια η μικρά, Αλεξάνδρεια Κάβισσος, Αλεξάνδρεια Καμβύσου, Αλεξάνδρεια Καμβίωσα, Alexandria Scabiosa,²Alexandria Minor, Alexandret(t)a, Scanderona, Aleksandria ze’ortha Qobiosa ή (al-)Iskandaruna.³ Η πόλη αυτή της Κιλικίας Πεδιάδος ήταν χτισμένη στο βραχώδη λόφο Esentepe, σε μια παράλια κοιλάδα στο νοτιοανατολικό άκρο του Iσσικού κόλπου, προκειμένου να διασφαλίζει τον έλεγχο της εισόδου στο πέρασμα Belen, που οδηγεί στη βόρεια Συρία. Την ίδρυσή της οφείλει στον Αλέξανδρο Γ΄, ή –το πιθανότερο– στο Σέλευκο Α΄ Νικάτορα, και κατοικήθηκε καθ’ όλη την Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή περίοδο.⁴

Η Αλεξάνδρεια κατ’ Ισσόν αναφέρεται από το Στράβωνα και από τον Πτολεμαίο ως νεόδμητη πόλη.⁵ Μοναδική ένδειξη για την ίδρυσή της από τον Αλέξανδρο αποτελεί το όνομά της, που απαντά για πρώτη φορά ενάμιση αιώνα μετά το θάνατο του στρατηλάτη.⁶ Η προσωνυμία «κατ’ Ισσόν» δόθηκε στην πόλη λόγω της γειτονικής Ισσού, που βρίσκεται 30 χλμ. μακριά. Από τον Ιεροκλή συμπεριλαμβάνεται στις πόλεις της Κιλικίας ΙΙ.⁷ Οι εκ παραφθοράς επωνυμίες «Κάβισσος», «Scabiosa» ή «Καμβύσου» εν μέρει δικαιολογούνται από το ότι η Ισσός σύντομα μετονομάστηκε σε «Νικόπολις», με αποτέλεσμα να μην είναι πλέον εμφανής ο συσχετισμός της Αλεξάνδρειας κατ’ Ισσόν με την Ισσό ή με τη μάχη της Ισσού. To 260 μ.Χ. η πόλη λεηλατήθηκε από τους Σασσανίδες. Τον 7ο αιώνα περιήλθε στην κυριαρχία των Αράβων, οι οποίοι την ονόμασαν Iskenderun. Tον 9ο αιώνα την κατέλαβε ο χαλίφης Al Watiq, για να περιέλθει και πάλι στους Βυζαντινούς το 968. Το 1097, τέλος, την κατέλαβαν οι σταυροφόροι της Α΄ Σταυροφορίας.

2. Οικονομία – αρχαιολογικά κατάλοιπα

Η οικονομική βαρύτητα της πόλης προφανώς απέρρεε από το ότι διασφάλιζε τον έλεγχο των συριακών πυλών και ήταν αφετηρία των δρόμων των καραβανιών προς τη Μεσοποταμία. Το γεγονός ότι, αν και συμπεριλαμβάνεται στους ρωμαϊκούς οδικούς καταλόγους, η Αλεξάνδρεια κατ’ Ισσόν ουδέποτε διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο δικαιολογείται από την ίδρυση από τους Σελευκίδες της Αντιόχειας και της Σελεύκειας για τον ίδιο σκοπό.

Έχουν εντοπιστεί ελάχιστα ερείπια τοίχων μεταξύ των κατοικιών, κυρίως ερείπια της σύγχρονης πόλης στους πρόποδες του λόφου (τμήματα μωσαϊκού, δεξαμενές), δίπλα στο κοιμητήριο Νοsairis.⁸ Σε απόσταση 6 χλμ. από το σημερινό Iskenderun, εκεί όπου οι πρόποδες του όρους Άμανου φτάνουν στη θάλασσα, βρίσκεται η λεγόμενη «πύλη του Ιωνά» (Bab Yunus),⁹ όπου λέγεται ότι ξέρασε το κήτος τον προφήτη. Η πύλη αυτή είναι το υπόλειμμα μιας αψίδας θριάμβου η οποία κατασκευάστηκε κατά τους Αυτοκρατορικούς χρόνους, ίσως από το Σεπτίμιο Σεβήρο, μετά τη νίκη του επί του C. Pescennius Niger το 194 μ.Χ. Από τις μαρτυρίες των περιηγητών φαίνεται ότι η αψίδα σωζόταν μέχρι το 1774, οπότε καταστράφηκε. Ο ανατολικός κίονας καταστράφηκε πριν από το 1902, ενώ ο δυτικός σώζεται μέχρι σήμερα. Η αψίδα έφερε ένα τέθριππο (quadriga) και γι’ αυτό ονομαζόταν «κοδρίγαι»· ονομαζόταν επίσης «Πύλαι» ή «Portella» στα ιταλικά. Για τα θαλάσσια ταξίδια ήταν στο εξής ένα οφθαλμοφανές σημείο αναφοράς. Στο κτίσμα αυτό αντιστοιχεί από την άλλη πλευρά του κόλπου ένα άλλο ρωμαϊκό τόξο, το Karanlı Kapı, που έλεγχε την πρόσβαση στην κοιλάδα της Ισσού.