1. Ανθρωπογεωγραφία – Ιστορία

Οικισμός της Καππαδοκίας, χτισμένος σε οροπέδιο και σε ύψος 1.280 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Το έδαφος είναι αμμώδες, και επομένως όχι ιδιαίτερα εύφορο, ενώ το κλίμα ψυχρό, με βαρείς χειμώνες που διαρκούν μέχρι και 8 μήνες. Ο οικισμός ήταν χτισμένος πάνω στο δρόμο Μερσίνα - Άδανα - Νίγδη - Μαλακοπή - Νέβσεχίρ - Άγκυρα, ο οποίος περνούσε μέσα από την αγορά της Μαλακοπής. Επίσης συνδεόταν οδικώς μέσω μικρότερων δρόμων με αρκετούς οικισμούς της ευρύτερης περιοχής, όπως τα Φλογητά, το Μιστί, η Ανακού κ.ά.

Σε σχέση με το όνομα του οικισμού αναφέρονται επίσης οι ακόλουθες εκδοχές: Μαλακοπί, Μελεκοπί και Μάλα Καπιά. Έχει επίσης διατυπωθεί και η άποψη ότι πρόκειται για τη Μαλακοπία του Στράβωνος ή για το βυζαντινό οικισμό Μελάγκια.¹

Ο πληθυσμός της Μαλακοπής ήταν μεικτός και περιλάμβανε ορθόδοξους χριστιανούς και μουσουλμάνους. Οι χριστιανοί της Μαλακοπής μιλούσαν ένα ελληνικό ιδίωμα που έμοιαζε με εκείνο της Ανακούς. Γνώριζαν επίσης και τουρκικά, με αποτέλεσμα να έχουν παρεισφρήσει στη διάλεκτό τους αρκετά στοιχεία από αυτή τη γλώσσα.

Η παλαιότερη εκτίμηση σχετικά με το ύψος του πληθυσμού προέρχεται από το 1815, κατά την οποία στη Μαλακοπή κατοικούσαν 250 οικογένειες.² Σύμφωνα με τη στατιστική της επαρχίας Ικονίου, που δημοσιεύτηκε το 1905 στο περιοδικό Ξενοφάνης, οι χριστιανοί της Μαλακοπής ανέρχονταν σε 1700 και οι μουσουλμάνοι σε 800.³ Την ίδια περίπου εποχή ο Αντωνόπουλος κάνει λόγο για 380 χριστιανικές οικογένειες.⁴ Διαφορετική άποψη διατυπώνει ο Κοντογιάννης, που ανεβάζει το συνολικό πληθυσμό σε 4.000, από τους οποίους χριστιανοί ήταν οι μισοί, εκτίμηση που αλλάζει και την αναλογία μεταξύ των εθνοθρησκευτικών ομάδων.⁵ Το 1924, τέλος, ο αριθμός των χριστιανών κατοίκων της Μαλακοπής ήταν 765 άτομα, κατανεμημένα σε 220 οικογένειες.⁶ Οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι του χωριού κατοικούσαν σε χωριστές συνοικίες.

Τα παλαιότερα σπίτια είχαν λαξευτεί πάνω στο βράχο. Αρκετά από αυτά επικοινωνούσαν μεταξύ τους με στοές, δημιουργώντας έτσι μεγάλα συγκροτήματα υπόγειων κατοικιών. Αυτή η οικιστική φάση του οικισμού, η οποία σύμφωνα με την τοπική παράδοση αποδίδεται σε έλλειψη συνθηκών ασφάλειας εξαιτίας των ληστών που δρούσαν στην περιοχή, τελείωσε περίπου στα μέσα του 19ου αιώνα με την εγκατάλειψη των λαξευτών σπιτιών.⁷ Τότε συνήθως δίπλα στο υπόγειο σπίτι χτιζόταν ένα καινούριο και το παλαιό χρησίμευε πια απλώς ως αποθηκευτικός χώρος. Τα νέα σπίτια είχαν έναν, κάποτε και δύο ορόφους. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι παρόμοιες εξελίξεις αναφορικά με την αρχιτεκτονική των κατοικιών είναι γνωστές και από αρκετούς ακόμα οικισμούς της Καππαδοκίας την ίδια περίπου χρονική περίοδο.

2. Οικονομία

Το αμμώδες και άγονο έδαφος είχε αποτέλεσμα την περιορισμένη αγροτική παραγωγή, η οποία προοριζόταν κατά βάση για αυτοκατανάλωση. Άλλωστε, συχνά ήταν ελλειμματική και οι κάτοικοι αναγκάζονταν να τη συμπληρώνουν αγοράζοντας προϊόντα. Οι Μαλακοπίτες καλλιεργούσαν σίκαλη, σιτάρι κριθάρι, ρόκα, όσπρια, ζαρζαβατικά και λίγα αμπέλια. Διατηρούσαν επίσης και ένα μικρό αριθμό ζώων ανά οικογένεια –πρόβατα και αγελάδες–, καθώς και μικρό αριθμό μελισσιών για την κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών.

Στη Μαλακοπή λειτουργούσε αγορά, η οποία κάλυπτε πρωτίστως τις τοπικές ανάγκες. Στις πηγές γίνεται λόγος για ένα μικρό σχετικά αριθμό επαγγελματιών –τεχνιτών και εμπόρων– οι οποίοι δραστηριοποιούνταν εκεί. Τα πανηγύρια που γίνονταν με την αφορμή κάποιας θρησκευτικής εορτής –κυρίως των Αγίων Αναργύρων την 1η Νοεμβρίου και δευτερευόντως των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και των Αγίων Θεοδώρων– διευκόλυναν τις εμπορικές επαφές και με κατοίκους των γύρω χωριών, οι οποίοι με αυτές τις ευκαιρίες επισκέπτονταν τη Μαλακοπή. Από εκεί διέρχονταν τέλος καραβάνια, γεγονός που δημιουργούσε επίσης κάποια εμπορική κίνηση.⁸

Όμως, η κύρια οικονομική διέξοδος για το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού ανδρικού πληθυσμού ήταν η μετανάστευση. Όπως πολύ χαρακτηριστικά λέει ένας πληροφορητής του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών: «Οι άντρες δίχως εξαίρεση πήγαιναν στην Πόλη και είχαν μπακάλικα».⁹ Κάποιοι άλλοι έγιναν και έμποροι τυριών, χαβιαρτζήδες και μάγειρες. Πρόκειται για ένα μεταναστευτικό πρότυπο γνωστό και από πολλούς ακόμα οικισμούς της Καππαδοκίας. Άλλοι τόποι υποδοχής μεταναστών από τη Μαλακοπή ήταν η Σμύρνη και η Σαμψούντα και αργότερα η Αμερική και η Αυστραλία.

3. Διοικητικό καθεστώς

Διοικητικά η Μαλακοπή ήταν μουχταρλίκι και ανήκε κατά σειρά σπουδαιότητας στο καϊμακαμλίκι Νέβσεχίρ, το μουτεσαριφλίκι της Νίγδης και το βιλαέτι Ικονίου. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου αναβαθμίστηκε διοικητικά σε μουδουρλίκι, το οποίο περιλάμβανε τους οικισμούς Σίλατα, Φλογητά, Δήλα, Ανακού και Αξό και διοικούνταν από μουσουλμάνο μουδούρη.

Καθεμία από τις εθνοθρησκευτικές κοινότητες της Μαλακοπής διοικούνταν από ξεχωριστό μουχτάρη. Όσον αφορά τους χριστιανούς ο μουχτάρης τους εκλεγόταν από τα μέλη της κοινότητας κάθε Μάρτιο και η θητεία του ήταν ετήσια. Κατά την άσκηση των καθηκόντων του πλαισιωνόταν από συμβούλιο, το οποίο περιλάμβανε 5-6 μέλη, που ονομάζονταν μετζίληδες ή δημογέροντες. Το συμβούλιο ήταν αιρετό και προέκυπτε και αυτό από τις ίδιες εκλογές που αναδείκνυαν και το μουχτάρη. Επίσης, λειτουργούσε εκκλησιαστική επιτροπή και δύο εφορείες των σχολείων, μία στην Μαλακοπή και μία στην Κωνσταντινούπολη. Η τοπική σχολική εφορεία ήταν πενταμελής, εκλεγόταν από τη γενική συνέλευση των κατοίκων και η θητεία της ήταν ετήσια.¹⁰

4. Θρησκεία

Εκκλησιαστικά η Μαλακοπή υπαγόταν στη μητρόπολη Ικονίου. Οι δύο κύριοι ναοί του οικισμού ήταν αφιερωμένοι ο ένας στους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ και ο άλλος στους Αγίους Θεοδώρους. Εκτός από αυτούς τους δύο ναούς υπήρχαν και παλαιότεροι, κάποιοι από τους οποίους μάλιστα ήταν και λαξευτοί, με σημαντικότερο αυτόν των Αγίων Αναργύρων. Εκεί φυλασσόταν και η ομώνυμη εικόνα, η οποία θεωρούνταν θαυματουργή. Σε όλους τους υπόλοιπους ναούς, εκτός από τους δύο κύριους, θρησκευτικές ακολουθίες τελούνταν μόνο κατά την ημέρα της εορτής του αγίου στον οποίο ήταν αφιερωμένες.

5. Εκπαίδευση

Η παλαιότερη αναφορά στη λειτουργία σχολείου προέρχεται από το 1856, χρονιά κατά την οποία χτίστηκε κτήριο για να στεγάσει το αλληλοδιδακτικό και το ελληνικό σχολείο της Μαλακοπής.¹¹ Το 1888 λειτουργούσαν αστική σχολή αρρένων, παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο, τα οποία και στεγάστηκαν σε ευρύχωρο κτήριο, που διατέθηκε για αυτό το σκοπό στην κοινότητα.¹² Και το 1894 το παρθεναγωγείο μεταστεγάστηκε σε ξεχωριστό κτήριο, που χτίστηκε με έξοδα των κατοίκων και δωρεά του προκρίτου Σ.Χ. Φωτιάδη.¹³ Σύμφωνα με τη στατιστική της επαρχίας Ικονίου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ξενοφάνης, το 1905 στη Μαλακοπή λειτουργούσαν επτατάξιο αρρεναγωγείο με 4 δασκάλους και 180 μαθητές και τετρατάξιο παρθεναγωγείο με 2 δασκάλες και 100 μαθήτριες.¹⁴ Τα έξοδα που απαιτούνταν για τη λειτουργία των σχολείων καλύπτονταν από εράνους και εισφορές των κατοίκων, καθώς και των μεταναστών.

6. Σύλλογοι

Όπως συνέβη και σε πολλά άλλα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την περίοδο των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ, έτσι και στη Μαλακοπή ιδρύθηκαν σύλλογοι με φιλανθρωπικούς και φιλεκπαιδευτικούς σκοπούς. Η «Φιλόπτωχος Αδελφότης Η Μαλακοπή» με γενναία χορηγία της κάλυψε το 1888 τα έξοδα που απαιτούνταν για την ανοικοδόμηση του κτηρίου το οποίο στέγασε την αστική σχολή, το παρθεναγωγείο και το νηπιαγωγείο.¹⁵ Το 1894 ιδρύθηκε στη Μαλακοπή «Φιλόπτωχος και Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης», με σκοπό την ενίσχυση του παρθεναγωγείου και τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας.¹⁶ Και, τέλος, το 1912 μετανάστες με καταγωγή από τη Μαλακοπή ίδρυσαν στην Κωνσταντινούπολη από τη «Φιλόθρησκο και Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Η Ορθοδοξία», η οποία συντηρούσε τμήμα κοπτικής και ραπτικής στο παρθεναγωγείο της ιδιαίτερης πατρίδας τους.¹⁷