Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Οδαίναθος

Συγγραφή : Ζάχος Γεώργιος (12/7/2002)

Για παραπομπή: Ζάχος Γεώργιος, «Οδαίναθος», 2002,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=5615>
Οδαίναθος (21/4/2008 v.1) Odaenathus (12/11/2008 v.1) 
 

1. Οικογένεια – δράση

Ο Σεπτίμιος Οδαίναθος1 ήταν γόνος παλιάς και σημαντικής οικογένειας της Παλμύρας, όπου πιθανότατα γεννήθηκε στις αρχές του 3ου αι. μ.Χ.2 Ήταν γιος του Αϊράν, εγγονός του Ουαβαλλάθου και δισέγγονος του Νασώρου. Ο Οδαίναθος απέκτησε δύο γιους, έναν από την πρώτη σύζυγό του, το Σεπτίμιο Αϊράν, και έναν από τη δεύτερη, τη Ζηνοβία, τον Ουαβαλλάθο.3 Η προσθήκη του ονόματος Σεπτίμιος δείχνει ότι απέκτησε δικαιώματα Ρωμαίου πολίτη την εποχή των Σεβήρων (193-217 μ.Χ.), όταν στην Παλμύρα αποδίδεται το καθεστώς της colonia (ρωμαϊκής αποικίας).

Κατέχει την εξουσία στην Παλμύρα με βεβαιότητα από το 251/252 μ.Χ., όταν αναφέρεται ως «έξαρχος» της πόλης. Φέρει επίσης τους τίτλους «λαμπρότατος συγκλητικός ή υπατικός», οι οποίοι δε σχετίζονται απαραίτητα με τις διοικητικές του εξουσίες ή τη στρατιωτική του καριέρα, αλλά μπορεί να είναι τιμητικοί τίτλοι ως ένδειξη αναγνώρισης της εξουσίας του από τη Ρώμη. Μετά τη σύλληψη του αυτοκράτορα Βαλεριανού από το Σαπώρ Α΄ και την ανακήρυξη ως αυτοκρατόρων της Ανατολής των Μακριανού Β΄ και Κυήτου, γιων του στασιαστή Μακριανού Α΄, παραμένει πιστός στον αυτοκράτορα Γαλλιηνό και εξουδετερώνει τον Κύητο και το συνωμότη Βαλλίστα στην Έμεσα της Συρίας το 261 μ.Χ.4 Στις επιτυχίες του ενάντια στους Πέρσες τα επόμενα χρόνια οφείλεται πιθανόν ο τίτλος «βασιλεύς βασιλέων» που απαντά στις επιγραφές της Παλμύρας, ενώ στην προστασία των ρωμαϊκών συμφερόντων στην περιοχή ο τίτλος «dux Romanorum et corrector totius orientis» (ηγεμόνας των Ρωμαίων και αρμοστής όλης της Ανατολής).

Δολοφονήθηκε μεταξύ 29ης Αυγούστου 267 και 28ης Αυγούστου 268 μ.Χ. στην Έμεσα της Συρίας ή στην Καππαδοκία μαζί με το γιο που είχε αποκτήσει από την πρώτη του σύζυγο. Άλλοι ισχυρίζονται ότι τον σκότωσε κάποιος ξάδερφός του, ονόματι Μαιόνιος, ο οποίος είχε συνωμοτήσει με τη Ζηνοβία, που επεδίωκε να ανέβουν οι δικοί της γιοι στο θρόνο. Μια άλλη πηγή αναφέρει ότι σκοτώθηκε από έναν ανιψιό του με τον οποίον είχε διαπληκτιστεί στο κυνήγι. Κάποιοι αναφέρουν τον αυτοκράτορα Γαλλιηνό ως υποκινητή της συνωμοσίας, επειδή είχε αρχίσει να τον ανησυχεί η αύξηση της ισχύος του Οδαινάθου, ενώ κάποιος άλλος βάζει τον ίδιο τον αυτοκράτορα να τον σκοτώνει στο πεδίο της μάχης. Ο κατάλογος των υπόπτων κλείνει με τον Cocceius Rufinus, διοικητή της Αραβίας, ο οποίος ξεψυχώντας αποκαλύπτει στον αυτοκράτορα Γαλλιηνό ότι σκότωσε τον Οδαίναθο επειδή ετοίμαζε αποστασία ή μαρτυρεί λίγο πριν από το τέλος του στον αυτοκράτορα Αυρηλιανό ότι αυτός σχεδίασε τη συνομωσία προκειμένου να ενοχοποιήσει τη Ζηνοβία.5 Αναφέρεται και η εκδοχή ότι ο Οδαίναθος δολοφονήθηκε στην Καππαδοκία, ενώ οδηγούσε τα στρατεύματά του προς την Ηράκλεια Ποντική ενάντια στους Γότθους εισβολείς.6

Με το θάνατό του, το βασίλειο της Παλμύρας πέρασε στα χέρια της δεύτερης συζύγου του Ζηνοβίας και του γιου τους, Ουαβαλλάθου.

2. Κρίσεις – αποτίμηση

Η στάση των αρχαίων συγγραφέων είναι κάτι παραπάνω από θετική απέναντι στον Οδαίναθο, αφενός μεν γιατί κατόρθωσε να συγκρατήσει τους Πέρσες και να σώσει την τιμή του ρωμαϊκού κράτους, τη στιγμή που μετά τη σύλληψη και την ταπείνωση του αυτοκράτορα Βαλεριανού το ανατολικό σύνορο της αυτοκρατορίας ήταν απροστάτευτο, αφετέρου δε επειδή έμεινε πιστός στο νόμιμο αυτοκράτορα Γαλλιηνό και πολέμησε ενάντια στους στασιαστές, Μακριανό Α΄ και τους γιους του. Εξάλλου κάποιοι από τους Έλληνες συγγραφείς σύχναζαν στην αυλή της Παλμύρας, όπως ο ιστορικός Νικόστρατος από την Τραπεζούντα, ο οποίος με την ιστορία του, που μας σώζεται σε αποσπάσματα, προβάλλει τις επιτυχίες του Οδαινάθου απέναντι στους Πέρσες σε σχέση με τις αποτυχίες των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.7 Οι διαφορετικές απόψεις που εκφράζονται για το δολοφόνο του οφείλονται στην προσπάθεια κάποιων Ρωμαίων συγγραφέων να ενοχοποιήσουν τη Ζηνοβία που αντιτάχθηκε αργότερα στη ρωμαϊκή νομιμότητα και να απαλλάξουν τη ρωμαϊκή αρχή και στην αντίστοιχη προσπάθεια κάποιων Ελλήνων να επιτύχουν το αντίστροφο. Εξάλλου, όλες οι πηγές είναι λίγο πολύ μεταγενέστερες, ανάγονται δηλαδή σε μια εποχή που ο Οδαίναθος, η Ζηνοβία και ο Ουαβαλλάθος είχαν αρχίσει να περνούν ή είχαν ήδη περάσει από τη σφαίρα της ιστορικής πραγματικότητας σε αυτή του θρύλου, όπου όλα επιτρέπονται. Χαρακτηριστικό αυτού είναι ο 13ος Λόγος της Σίβυλλας, όπου ο Οδαίναθος παρουσιάζεται ως φλογοβόλος λέων, ο οποίος θα κατασπαράξει το ελάφι με τα όμορφα κέρατα (Μακριανός Α΄), το κυανό δηλητηριώδες ερπετό (Σαπώρ) και τον τράγο με τα τοξωτά πόδια (Βαλλίστας).8 Όσο για τη στάση των σύγχρονων μελετητών, αυτή δεν παρεκκλίνει από την παράθεση και ανάλυση των γεγονότων, αν εξαιρέσει κανείς τον R. Stoneman, ο οποίος μας προσφέρει μια κάπως εξιδανικευμένη παρουσίαση της Παλμύρας, της ιστορίας και των πρωταγωνιστών της.

Εκείνο που μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα για τον Οδαίναθο είναι ότι συνέβαλε στη σταθερότητα του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε μια χρονική στιγμή που τίποτε δεν έμοιαζε σταθερό. Συνετέλεσε όχι μόνο στην απομάκρυνση του περσικού κινδύνου από τα εδάφη της Μικράς Ασίας, αλλά και στη διατήρηση της αυτοκρατορικής νομιμότητας.

1. Παραδίδεται φιλολογικά και ως Οδέναθος. Εδώ προτιμάται η μορφή με την οποία απαντά στις επιγραφές της Παλμύρας.

2. Το 220 μ.Χ., που προτείνεται ως χρονολογία γέννησης από τους Stoneman, R., Palmyra and its Empire. Zenobia’s Revolt against Rome (Ann Arbor 1992) σελ. 77 και Gawlikowski, M., “Les princes de Palmyre”, Syria 62 (1985), σελ. 261, δεν μπορεί να ισχύει, αφού το 251 μ.Χ. ο γιος του αποκαλείται «συνκλητικός» και «πάτρωνας».

3. Είναι οι μόνοι των οποίων η ύπαρξη βεβαιώνεται και φιλολογικά και επιγραφικά, ενώ του Ουαβαλλάθου και νομισματικά. Παραδίδονται επίσης κάποιος Ηρώδης, γιος του Οδαινάθου από την πρώτη του γυναίκα, οι Τιμόλαος και Herrennianus από τη Ζηνοβία, ένας Οδενάθος ο νεώτερος, κάποιος Ηρωδιανός και ένας Ευσέβιος. Εδώ ακολουθούνται οι απόψεις της Equini Schneider, E., Septimia Zenobia Sebaste (Studia Archaeologica 61, 1993), σελ. 11-23, 53-60.

4. Για τον Οδαίναθο ως πράκτορα των Ρωμαίων στην περιοχή, βλ. Olmstead, A.T., “The Mid-Third Century of Christian Era”, CPh 37 (1942), σελ. 419-420.

5. SHA, Gal. 13.1· SHA Tyr. Trig. 15.5.6, 17.1.3· Ζωναρ. 12.24· Ζώσιμ. 1.39.2· Ιωάν. Αντιοχ., απόσπ. 1522· Μαλάλ. 12.298. Ανώνυμος συνεχιστής της ρωμαϊκής ιστορίας του Δίωνος, FHG 4, 195. Equini Schneider, E., Septimia Zenobia Sebaste (Studia Archaeologica 61, Roma 1993), σελ. 11, σημ. 2.

6. Σύγκελλος 716-717. Την εκδοχή αυτή προτιμά ο Potter, D.S., Prophecy and History in the Crisis of the Roman Empire. A Historical Commentary on the Thirteenth Sibylline Oracle (Oxford 1990), σελ. 55, σημ. 161. Ωστόσο, και μόνο το γεγονός ότι ως δολοφόνος φέρεται κάποιος άγνωστος από άλλες πηγές, ομώνυμος με το θύμα (Οδέναθος), δημιουργεί αρκετές αμφιβολίες για την πιστότητα της μαρτυρίας.

7. FGrHist. 98. Potter, D.S., Prophecy and History in the Crisis of the Roman Empire: A Historical Commentary on the Thirteenth Sibylline Oracle (Oxford 1990), σελ. 71-72. Υποστηρίζεται επίσης ότι και ο λόγος Οδαίναθος του φιλοσόφου Λιβάνιου (Λιβάν., Επιστ. 998) είναι δημιούργημα του ρήτορα, φιλολόγου και νεωπλατωνικού φιλοσόφου Κάσσιου Λογγίνου, RE XIII2 (1927), στήλ. 1402, βλ. λ. Longinos (Aulitzky, K.). Στην αυλή του Οδαίναθου σύχναζαν και οι σοφιστές Καλλίνικος και Γενάθλιος από την Πέτρα, Bowersock, G.W., Roman Arabia (Cambridge 1983), σελ. 135.

8. Potter, D.S., Prophecy and History in the Crisis of the Roman Empire. A Historical Commentary on the Thirteenth Sibylline Oracle (Oxford 1990), σελ. 176 (165-170) και σελ. 341-343.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.