Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Φαρνάκης Α΄

Συγγραφή : Στεφανίδου Βέρα (15/10/2001)

Για παραπομπή: Στεφανίδου Βέρα, «Φαρνάκης Α΄», 2001,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=6594>
Φαρνάκης Α΄ (2/10/2009 v.1) Pharnaces I (28/4/2011 v.1) 
 

1. Οικογένεια

Γιος και διάδοχος του Μιθριδάτη Γ´. Φαίνεται να τον διαδέχτηκε πριν από το 183 π.Χ. Είναι πιθανόν να γεννήθηκε στην Αμάσεια, την τότε πρωτεύουσα του βασιλείου του Πόντου. Αν και δεν υπάρχουν άμεσες πληροφορίες για το πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο έζησε, από τα γενικότερα στοιχεία που σώζονται για την εξελληνισμένη μιθριδατική δυναστεία μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήταν μεγαλωμένος ως Πέρσης πρίγκιπας και είχε λάβει ελληνική παιδεία.

2. Δράση

Ανεπαρκείς πληροφορίες για τους νεότερους βασιλείς της μιθριδατικής δυναστείας παρουσιάζουν το Φαρνάκη Α' ως τον πρώτο ηγεμόνα του βασιλείου που πήρε ενεργό μέρος στην πολιτική κατάσταση της Μικράς Ασίας. Εμφανίζεται στον στρατιωτικό και διπλωματικό ορίζοντα με την κατάκτηση της Σινώπης (183 π.Χ.),1 διακηρύσσοντας έτσι την αυξανόμενη δύναμη της δυναστείας.

Η κατάκτηση της ελληνικής πόλης και οι προσπάθειες του Φαρνάκη να μεγαλώσει τις κτίσεις του βασιλείου του εις βάρος των βασιλείων του Περγάμου και της Βιθυνίας τον οδήγησαν σε πολεμική σύγκρουση με τον Ευμένη Β' (183-179 π.Χ.). Oι όροι της ειρηνευτικής συνθήκης μετά το τέλος του πολέμου δείχνουν πως ο Φαρνάκης έχασε και αναγκάστηκε να επιστρέψει τις περισσότερες από τις κατακτήσεις του (179 π.Χ.).2 Κράτησε όμως τη Σινώπη και τις αποικίες της. Η Σινώπη έγινε η επίσημη βασιλική κατοικία και η πρωτεύουσα του μιθριδατικού βασιλείου. Οι κάτοικοι της Κερασούντας και των Κοτυώρων αναγκάστηκαν να εποικίσουν τη Φαρνάκεια, την καινούρια πόλη που ίδρυσε ο Φαρνάκης Α'. Σύντομα, σχεδόν ολόκληρη η νότια ακτή της Μαύρης θάλασσας αποτελούσε μέρος του βασιλείου του.

Μετά το τέλος του πολέμου με τον Ευμένη, ο Φαρνάκης φαίνεται να αντιμετώπιζε οικονομικές δυσκολίες.3 Οι οικονομικοί πόροι των παράλιων ελληνικών πόλεων ίσως τον βοήθησαν να διευρύνει την επιρροή και τον έλεγχό του στα βόρεια παράλια του Εύξεινου Πόντου. Αν και δεν κατόρθωσε να επεκτείνει τις εδαφικές κτήσεις του βασιλείου του, οι διπλωματικές σχέσεις του με ελληνικές πόλεις της κυρίως Ελλάδας και του Εύξεινου Πόντου φαίνεται να άνοιξαν το δρόμο για την ανάλογη επεκτατική πολιτική του εγγονού του, του Μιθριδάτη ΣΤ' Ευπάτορα.4

Η αδερφή του Φαρνάκη τιμήθηκε από τους Αθηναίους με ένα άγαλμα και μία επιγραφή στη Δήλο. Με αυτό τον τρόπο οι Αθηναίοι αναγνώρισαν τα δώρα και τις συνεισφορές του εξελληνισμένου Φαρνάκη προς την πόλη τους. Η ίδια επιγραφή φαίνεται να υποδηλώνει πως προς το τέλος της ζωής του ο βασιλιάς είτε είχε τη βοήθεια, είτε συμβασίλευε με το ένα ή και με τα δύο αδέρφια του, το Μιθριδάτη και το Λαοδίκη.5 Σε μεγάλη ηλικία μάλιστα παντρεύτηκε τη Νύσσα, κόρη (ή εγγονή) του Αντίοχου Γ ' και της Λαοδίκης. Συνδέοντας τη μιθριδατική δυναστεία με το ισχυρό βασίλειο των Σελευκιδών, επέκτεινε την επιρροή και το κύρος της.

3. Θάνατος

Ο προσδιορισμός του ακριβούς έτους θανάτου του είναι δύσκολος. Το γεγονός ότι ο διάδοχος του, ο Μιθριδάτης Δ΄, έκανε μόνος του μια αφιέρωση στη Ρώμη λίγο μετά το 168/7 π.Χ., καθώς και το ότι βοήθησε τον Άτταλο Β΄ εναντίον του Προυσία Β΄, υποδηλώνει ότι πέθανε λίγο μετά το 172/171 π.Χ.6

4. Αποτιμήσεις – Κρίσεις

Νομισματικά πορτρέτα παρουσιάζουν το Φαρνάκη Α' με ρυτιδιασμένη όψη και μικρή γενειάδα τονίζοντας τα ανατολίτικα χαρακτηριστικά του. Το ρεαλιστικό πορτρέτο του θεωρείται από τις λιγότερο κολακευτικές προσωπογραφίες που έγιναν ποτέ και φαίνεται να σκιαγραφεί ένα βάρβαρο ηγεμόνα.7 Ο Πολύβιος τον περιέγραψε ως «άνομο»,8 όμως η μεικτή (ελληνική και ανατολίτικη) ενδυμασία της ανδρικής φιγούρας-θεότητας στην αντίθετη όψη του νομίσματος φαίνεται να υποδηλώνει μια κάπως φιλελεύθερη εθνολογική και θρησκευτική αντιμετώπιση. Η όρθια ανδρική φιγούρα έχει εικονογραφικά χαρακτηριστικά του Ερμή, του Διόνυσου, της Τύχης και του Μηνός Φαρνάκη, ταυτίζοντας τους Έλληνες θεούς με την ανατολίτικη θεότητα Μην.9 Αυτή η άποψη υποστηρίζεται και από τη μεταφορά της πρωτεύουσας του βασιλείου στη Σινώπη.

Αν και Πέρσης, ο Φαρνάκης φαίνεται να επιθυμούσε το γρήγορο εξελληνισμό του βασιλείου και της μιθριδατικής δυναστείας. Επειδή ο Μιθριδάτης ΣΤ' έχει συγκριθεί με το Μέγα Αλέξανδρο, μοντέρνοι ιστορικοί συχνά θεωρούν ότι ο Φαρνάκης έπαιξε ένα ρόλο παρόμοιο με αυτόν του Φιλίππου Β'. Συγκεκριμένα, ότι το έργο του προετοίμασε το έδαφος για την παρουσίαση του Μιθριδάτη ΣΤ' ως "Νέου" Μεγάλου Αλεξάνδρου.10

1. Liv. 40.2.6· Πολύβ. 23.9.1-4· Στράβ. 12.3.11· RE 19.2 (1938), στήλες 1.849-1.851, βλ. λ. “Pharnakes (1)”.

2. Πολύβ. 25.2.

3. IG ΧΙ.4.1056· OGIS 771· Durrbach, F., Choix d’inscription de Delos (Paris 1921), αρ. 73.

4. IG Bulg. Ι2.40· Danov, C.M., "Die Beziehungen des Pontischen Reichew zur linken Schwarzmeerkuste", Bul. Hist. Soc. (of Bulgaria) 14 (1938), σελ. 54 κ.ε.· Στράβ. 7.4.3-4· IOSPE 4.79.

5. Ins. Delos 1555· Durbbach, F., Choix d’inscription de Delos (Paris 1921), αρ. 74.

6. OGIS 375, 551.

7. Head, B.V. – Hill, G.F. – MacDonald, G. – Wroth, W., Historia Numorum. A Manual of Greek Numesmatics 2 (Oxford 1911), σελ. 500· Μorkholm, O., Early Hellenistic Coinage (Cambridge 1991), σελ. 28, 131· Seltman, C., Greek Coins (London 1933), σελ. 237.

8. Πολύβ. 27.17.

9. Στράβ. 12.3.34· Διόδ. Σ. 31.19. Παρόμοια ταύτιση έγινε αργότερα από το Μιθριδάτη ΣΤ΄ και διάφορους Ρωμαίους αυτοκράτορες, υποδηλώνοντας τις εξελληνιστικές προσπάθειες του εκάστοτε μονάρχη.

10. Nock, A.D., «Notes on Ruler – Cult», JHS 48 (1928), σελ. 34· CAH ΙΧ, σελ. 219-221 (Μ. Rostovtzeff).
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.